Wałbrzych

Z Wikipedii

Współrzędne: 50°47'00" N 016°17'00" E

Wałbrzych
Herb Wałbrzycha Flaga Wałbrzycha
Województwo	dolnośląskie
Powiat	wałbrzyski
Założono	IX wiek
Prawa miejskie	ok. 1400
Prezydent miasta	Piotr Kruczkowski (e-mail)
Powierzchnia	84,79 km²
Położenie	50° 47' N 016° 17' E
Wysokość	350-850 m n.p.m.
Liczba mieszkańców (2006)  - liczba ludności  - gęstość  - aglomeracja	126 465 1491,51 os./km² 380 tys.
Strefa numeracyjna (do 2005)	74
Kod pocztowy	58-300 do 58-309 oraz 58-314 i 58-316
Tablice rejestracyjne	DB
TERC10 (TERYT)	5020121091
Miasta partnerskie	Gżira, Foggia, Vannes, Hradec Kralove, Freiberg, Jastarnia, Tuła, Dniepropietrowsk
Położenie na mapie Polski
Urząd miejski3 pl. Magistracki 1 58-300 Wałbrzych tel. 74 665-51-00; faks 74 665-51-18 (e-mail)
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Strona internetowa miasta

Wałbrzych (niem. Waldenburg, czes. Valdenburk, łot. Valbžiha) – miasto w województwie dolnośląskim, po reformie administracyjnej powiat miejski, od 1 stycznia 2003 w powiecie wałbrzyskim, jest największym miastem w Polsce o takim statusie. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego. Miasto leży nad rzeką Pełcznicą, w Górach Wałbrzyskich (Sudety Środkowe).

Wałbrzych to miasto położone w województwie dolnośląskim, w powiecie wałbrzyskim. Liczy 127 tysięcy mieszkańców. Miasto zostało założone w 1305 roku, prawa miejskie uzyskało ok. 1400 roku. Największy rozkwit przeżywało w XIX wieku, wraz z rozwojem przemysłu w mieście, głównie górnictwa i koksownictwa. Do niedawna duży ośrodek przemysłowy, centrum administracyjne województwa wałbrzyskiego oraz ośrodek górnictwa, obecnie gmina miejska o funkcjach przemysłowo-handlowo-usługowych z rozwijającymi się funkcjami ośrodka turystycznego, stolica powiatu wałbrzyskiego.

Spis treści 1 Położenie 2 Historia 2.1 Pochodzenie nazwy miasta 3 Historia przemysłu w Wałbrzychu 4 Zabytki 5 Klimat 6 Przyroda 6.1 Wody na terenie miasta 6.2 Flora 6.3 Fauna 7 Ekologia i ochrona środowiska 8 Gospodarka 9 Spółki komunalne 10 Sytuacja na rynku pracy 11 Kultura 11.1 Wałbrzyski Ośrodek Kultury 11.2 Filharmonia Sudecka 11.3 Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego 11.4 Teatr Lalki i Aktora 11.5 Biblioteka 11.6 Wałbrzyska Galeria Sztuki BWA "Zamek Książ" 11.7 Kina 12 Edukacja 13 Transport 13.1 Węzeł drogowy 13.2 Węzeł kolejowy 14 Komunikacja 15 Sport 15.1 Górnik Wałbrzych 15.2 Zagłębie Wałbrzych 15.3 Imprezy sportowe 16 Rekreacja 17 Opieka zdrowotna 18 Współpraca zagraniczna 19 Wałbrzyskie rekordy i ciekawostki 20 Media 21 Ludzie związani z Wałbrzychem 22 Bibliografia 23 Zobacz też 24 Linki zewnętrzne

[edytuj] Położenie

Miasto Wałbrzych leży w centralnej części Sudetów na terytorium dwóch regionów: Pogórza Zachodniosudeckiego i wschodniej części Sudetów Środkowych. Rozłożone jest w niewielkiej Kotlinie Wałbrzyskiej oraz na otaczających ją wokół Górach Wałbrzyskich. Obszar miejski zajmuje 85 km² na którym zamieszkuje 127 tysięcy osób. Rozciągłość na osi wschód – zachód wynosi 12 km, a z północy na południe miasta – 22 km. Wałbrzych, którego granice administracyjne przebiegają momentami naturalnymi zboczami, grzbietami gór a czasem opierają się na potokach górskich, osiąga swój najwyższy punkt na Borowej – 853 m n.p.m. Najniższy punkt natomiast to dolina Pełcznicy – 315 m n.p.m. Wałbrzych jest jednym z ważniejszych ośrodków w województwie dolnośląskim. Drugie miasto pod względem liczby ludności w województwie (więcej mieszkańców ma jedynie Wrocław), trzecie pod względem powierzchni (większa powierzchnię ma Wrocław i Jelenia Góra). Wałbrzych był w latach 1975-1999 miastem wojewódzkim. Obecnie ośrodek powiatowy. Odległości do ważniejszych ośrodków:

• Wrocław – 65 km
• Legnica – 60 km
• Jelenia Góra – 63 km
• Świdnica – 27 km
• Świebodzice – 12 km
• Mieroszów – Golińsk (przejście graniczne) – 17 km
• Opole – 150 km
• Zielona Góra – 168 km

[edytuj] Historia

Według relacji Ephraima Ignatiusa Naso, świdnickiego kupca, podanej w jego książce z 1667 – "Phoenix redivius ducatuum Swidnicensis et Javroviensis", osada Waldenburg, pospolicie zwana Wallenberg, istniała już w 1191. Nazwę swą zawdzięczać miała pielgrzymkom do drewnianego kościółka na pagórku (niem. wallen – pielgrzymować), lub staremu grodowi pośród lasu. Ta druga wersja jest bardziej prawdopodobna, jest bowiem faktem, że w pobliżu tego kościółka, przy którym tryskało źródło wody mineralnej, istniał nizinny gród otoczony wałami i fosą. Stare zapisy podają nazwy: Waldenburg (1400 r.) i Waldenberc (1372 r.), co można przetłumaczyć jako "leśny gród" lub "leśna góra".

Palisadowy gród wałbrzyski, z wałem dochodzącym do 8 m wysokości, był słowiańskim okopem pierścieniowym. Miał 44 m długości i 32,5 m szerokości. W jego miejscu istniała prawdopodobnie osada słowiańska. Wydaje się więc, że Wałbrzych wyrósł z dawnego grodziszcza na pagórku, w pobliżu borów obszernej kotliny, do której zapuszczali się osadnicy z nizin, wąwozem Pełcznicy.przed wojńą w wałbrzychu było 126,tyś a po 1356,65

Historyczny rodowód miasta wywodzi się z czasów wczesnośredniowiecznych, prawdopodobnie z końca XII w. W okresie tym istniała już leśna osada słowiańska, która z biegiem lat przekształciła się w mały gródek warowny, wioskę, a w końcu w miasto. Pierwsza w pełni wiarygodna informacja o Wałbrzychu pochodzi z 1305 r. Z tego bowiem okresu zachował się dokument określający wysokość świadczeń parafii śląskich na rzecz biskupstwa wrocławskiego, wśród których został wymieniony także Wałbrzych. Status miasta Wałbrzych uzyskał w latach 1400-1426. Z roku 1426 pochodzi historyczna wzmianka o Wałbrzychu jako mieście liczącym ok. 200 mieszkańców.

Dzieje Wałbrzycha od 1278 r. związane były z losami księstwa świdnickiego, a od 1326 r. z księstwem świdnicko-jaworskim i zamkiem Nowy Dwór, wzniesionym ok. 1290 r. w Podgórzu na Górze Zamkowej przez Bolka I, księcia świdnickiego. Po 1392 r. księstwo świdnicko-jaworskie przeszło we władanie cesarza Karola IV Luksemburczyka, który równocześnie był królem Czech. Tym samym księstwo podporządkowane zostało czeskiemu zwierzchnictwu administracyjnemu.

Miasto wielokrotnie zmieniało właściciela. Przez ponad 250 lat Wałbrzych i okoliczne wsie znajdowały się w posiadaniu rodu Czetryców, czego istniejącym śladem jest zespół pałacowy budowany w latach 1604-1628, tzw. Pałac Czetryców, obecna siedziba Urzędu Wojewódzkiego.

W 1738 r. miasto i przyległości kupił Konrad Hochberg, właściciel sąsiadującego zamku Książ, jednego z trzech największych w Polsce. Zamek był budowany i rozbudowywany począwszy od XIII w. Jest połączeniem wielu stylów architektonicznych. Po siedemdziesięciu latach pozostawania w rękach rodu Hochbergów miasto przestało być własnością prywatną i w 1808 r. zaczęło wieść niezależne życie.

Wieki XV i XVI to okres rozwoju rzemiosła tkackiego, którego apogeum przyniósł XVIII w. Był to równocześnie koniec wałbrzyskiego tkactwa. Jego miejsce zajęło włókiennictwo, a także górnictwo węglowe, dynamicznie rozwijające się od połowy XVIII w.

Według przekazów historycznych w roku 1604 Diprand Czetryc wydał "ordunek węglowy", który regulował sprawy wydobycia, magazynowania i sprzedaży węgla oraz wynagrodzenia gwarków. W roku 1747 czynnych było w Wałbrzychu 7 kopalń węgla, a w 1805 r. 54 szyby zatrudniały 895 górników. Wiek XIX i początek XX to dla miasta dalszy dynamiczny rozwój istniejących i nowo powstałych gałęzi przemysłu: włókienniczego, ceramicznego, szklarskiego, metalowego oraz górniczego. Do dzisiaj pracuje powstała w 1818 r. mechaniczna przędzalnia lnu, uruchomiona w 1920 r. odlewnia żeliwa i fabryka maszyn oraz od 1922 r. fabryka lin i drutu. Nadal z powodzeniem wyroby swe sprzedają dwie, z trzech istniejących, fabryki porcelany powstałe w 1829 i 1845 r.

W miarę rozwoju miasta następowała rozbudowa jego infrastruktury komunalnej. Pierwsza linia kolejowa połączyła Wałbrzych i Wrocław w 1843 r., a od 1896 r. można było dotrzeć pociągiem do Kłodzka i Czech. Miasto uzyskało także wszelkie niezbędne urządzenia komunalne: elektryczność w 1896, gaz w 1868, wodociągi w 1905, komunikację tramwajową w 1898 r.

Wraz z rozwojem przemysłu miasto rozrastało się, zabudowując okoliczne tereny i wchłaniając sąsiednie osiedla. Obecny układ urbanistyczny jest wynikiem zarówno ukształtowania terenu, jak i faktu, że część dzisiejszych dzielnic była uprzednio odrębnymi miasteczkami zachowującymi swoisty klimat. W 1856 r. Wałbrzych otrzymał nowy ratusz. Wśród zabudowy miejskiej zaczęły wyróżniać się obiekty przemysłowe, kominy i piętrzące się hałdy. W 1939 r. miasto posiadało ok. 65 tysięcy mieszkańców.

Po II wojnie światowej, która – podobnie jak I wojna – nie spowodowała większego zniszczenia miasta, nastąpił jego wzrost przestrzenny przy zachowaniu ukształtowanego wcześniej charakteru przemysłowego. Granice administracyjne rosły dzięki dołączeniu kolejnych pobliskich gmin, jak i budowie nowych osiedli mieszkaniowych. Efektem tych zmian jest obecna powierzchnia miasta, wynosząca prawie 85 km².

[edytuj] Pochodzenie nazwy miasta

"Wałbrzych – miasto wśród gór" – tak według "Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego" należy tłumaczyć nazwę miasta –Walmbrich. Miasto, nad którym wznosi się kopuła Chełmca (851 m n.p.m.), położone jest wśród zielonych wzgórz w centralnej części Sudetów Środkowych, na wysokości 450-500 m n.p.m., na pograniczu dwóch rejonów geograficznych: Pogórza Wałbrzyskiego i Gór Wałbrzyskich. Wałbrzych leży nad rzeką Pełcznicą.

Wałbrzych, po niemiecku Waldenburg, miał swoje dialektyczne nazwy: Walmbrich, Walbrich. Ta właśnie nazwa występuje w "Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego". Najbliższe współczesnej nazwie miasta było jej czeskie określenie Valbrich. Nazwę tę tłumaczono jako "miasto wśród gór" bądź "Lasogród".

[edytuj] Historia przemysłu w Wałbrzychu

Główny artykuł Historia przemysłu w Wałbrzychu.

Historia przemysłu i jego rozwoju jest długa i burzliwa. Mieszkańcy pierwszego grodu wałbrzyskiego trudnili się bartnictwem i myślistwem. W późniejszym okresie do branż tych doszły rolnictwo oraz hodowla bydła.

Górnictwo:

Pierwszy pisany i zachowany dokument o powstaniu pierwszej wałbrzyskiej kopalni węgla kamiennego pochodzi z 1366 roku. Dokument ten podaje iż Książę świdnicko – jaworski Bolko II za zasługi dworzan wykonywane dla księcia, mogą "po wsze czasy" posiąść prawo do sztolni dziedzicznej (sztolni odwadniającej) w Starym Zdroju. W 1805 było już 54 kopalni. Tak szybki rozwój górnictwa wymagał powstania urzędów które kontrolowały by działania tej branży. I tak się stało. W 1778 roku powstał w Wałbrzychu inspektorat górniczy, a prawie sto lat później w 1861 roku – urząd górniczy. XX wiek to okres intensywnej eksploatacji złóż węgla. Rok 1990 to okres początku końca zagłębia wałbrzyskiego.

Sukiennictwo:

Drugą, równie ważną dziedziną gospodarki Wałbrzycha, było sukiennictwo. W XVII i XVIII wieku wyroby dolnośląskich tkaczy, trafiały na rynki zbytu w Europie, Ameryce Południowej i Afryce. Eksport wyraźnie napędzał niski koszt wyrobu sukna, a więc i niska cena, a także miękka woda oraz olbrzymia ilość drewna niezbędna do bielenia tkanin. Tkacze wałbrzyscy należeli do cechów w Świdnicy, a od 1602 roku założyli oni własny cech – wałbrzyski, potwierdzony przez ówczesnego właściciela Wałbrzycha – Dipranda Czettritza. Połowa XVIII wieku to okres uprzemysłowienia wałbrzyskiego tkactwa.

Koksownictwo:

Pierwsze próby koksowania wałbrzyskiego węgla podjęto w 1776 roku. Niespełna osiem lat później koksownie były już wybudowane na Sobięcinie, oraz niedaleko szybu Witold.

[edytuj] Zabytki

więcej w osobnym artykule Zabytki.

• Zamek Książ – największy zamek na Dolnym Śląsku, trzeci pod względem wielkości w Polsce (po Wawelu i Malborku). Zamek wybudowany został w latach 1288-1292 dla Bolka I ażeby mógł się on bronić przed najazdem Czechów. Po wymarciu dynastii posiadłości dostały się we władanie korony czeskiej. W 1483 roku Książ wraz z przyległościami został wcielony do korony.
• Wałbrzyski Rynek – centralny plac miasta na którym w 1731 roku stał drewniany ratusz. W 1996 roku rynek przeszedł gruntowną modernizację, ograniczono na nim ruch samochodowy, wybudowano fontannę oraz elementy małej architektury (dotychczas mieścił się tam parking wybudowany w 1928 roku).
• Budynek Muzeum Okręgowego – wybudowany został w 1801 roku.
• Ratusz wałbrzyski – stary ratusz na rynku nie spełniał już wymogów więc miasto w 1854 roku zakupiło za kwotę 8000 talarów 4 morgi ziemi na wybudowanie placu rynkowego, oraz nowego ratusza. Budynek ratusza zaprojektował i wykonał królewski budowniczy Waesemann.
• Prokuratura Okręgowa – budynek na reprezentacyjnym placu Wałbrzycha – Placu Magistrackim wzniósł w 1904 roku architekt Resner z Wrocławia.
• Pałac Tielscha – pałac wybudowany dla właściciela pobliskich Zakładów Porcelany – Carla Tielscha. Projekt wykonany przez budowniczego wrocławskiego Wassemanna.
• Dawny pałac rodu Czettritzów (1604-1628), późnorenesansowy, rozbudowany 1857 na siedzibę administracji książąt pszczyńskich.
• Palmiarnia w Lubiechowie – Palmiarnia Lubiechowska – wybudowana została w latach 1911-1914 na rozkaz księcia pszczyńskiego Jana Henryka XV von Hochberga. Na powierzchni 1900 m² występuje ponad 80 gatunków roślin pochodzących z całego świata.

Kościoły

• Kościół pw. Matki Boskiej Bolesnej, jednonawowy, zbudowany w 1305, całkowicie przebudowany w stylu barokowym 1714
• Kościół ewangelicki projektu Carla Gottharda Langhansa, 1785-1788
• Kościół pw. Matki Boskiej Bolesnej – wzniesiony w średniowieczu, w 1720 roku przeszedł gruntowną przebudowę
• Kościół św. Ducha, w duchu klasycystycznym, salowy, wzniesiony 1847-1848, obecnie polsko-katolicki
• Kościół pw. Aniołów Stróżów – W 1899 roku rozebrano stary kościół by ustąpić miejsca nowemu budynkowi, który został zbudowany w latach 1898-1904 wg projektu architekta wrocławskiego Alexisa Langera. Kościół jest halowy, zbudowany na planie krzyża łacińskiego.

[edytuj] Klimat

więcej w osobnym artykule Klimat Wałbrzycha.

Klimat Wałbrzycha należy do gatunku klimatów oceanicznych. Ma on typ pogórski, kotlinowy. Charakteryzują go zmienne i dosyć wysokie wahania temperatur między dniem a nocą. Jest to klimat chłodny, zmienny czasem bardzo ostry. Charakteryzują go ostre zimy i duża ilość opadów atmosferycznych. Na klimat ten wpływają głównie masy powietrza o kierunku zachodnim oraz masy powietrza o kierunkach zbliżonych do zachodniego. Skutkuje to wysokim ciśnieniem przede wszystkim po południowej oraz zachodniej części gór. Efekt ten ma miejsce zarówno latem jak i zimą.

[edytuj] Przyroda

więcej w osobnym artykule Przyroda w Wałbrzychu.

Przyroda Wałbrzycha odradza się po zniszczeniach i zaniedbaniach spowodowanych przez rabunkową gospodarkę przemysłową. Obecnie po ponad 10 latach od upadku dolnośląskiego zagłębia węglowego Wałbrzych jest miastem zielonym. Na jego terenie istnieje 7 parków miejskich (w tym największy Książański Park Krajobrazowy).

[edytuj] Wody na terenie miasta

Najdłuższym potokiem przepływającym przez obszar miasta jest Pełcznica, którą ongiś zwano w dolnym biegu Błotnią, natomiast w górnym Ogorzelcem. Wypływa ona ze Srebrnego Źródła ze szczytu Borowa i przepływa ponad 18 km przez Wałbrzych. Na tym terenie nie ma większych akwenów ze stojącą wodą, ogólna powierzchnia zbiorników z woda stojącą nie przekracza 0,4 km² co stanowi skromną część powierzchni miejskiej. Na powierzchnię tę składają się głównie pozostałości stawów rybackich, glinianek oraz osadniki zakładów przemysłowych.

[edytuj] Flora

W roślinności występującej na tym terenie możemy wyróżnić dwa piętra:

• piętro pogórza, które sięga do wysokości 500 m n.p.m.
• piętro regla dolnego, które sięga do 500 m n.p.m.

Dominują lasy świerkowe, bukowe i świerkowo-bukowe. Runo lasów i parków poszywa marzanka, bodziszek, szczyr, żywiec, gniewnik, kopytnik pospolity i wiele innych.

[edytuj] Fauna

Świat zwierzęcy niestety nie jest zbytnio zróżnicowany. Na obszarze miasta nie występuje wiele gatunków. Do ważniejszych grup zwierząt, które bytują na terenie Wałbrzycha zaliczyć możemy przede wszystkim ptactwo. A tutaj do ważniejszych gatunków należą:

• kos
• drozd
• wróbel
• dzięcioł
• kowalik
• zięba
• sójka i wiele innych

Licznie na terenie miasta występują gryzonie polne i leśne takie jak mysz polna i szczur. Oprócz tego występują gatunki które prezentują faunę leśną i polną takie jak: zając, łasica, kuna.

[edytuj] Ekologia i ochrona środowiska

Niegdyś Wałbrzych, zwłaszcza w latach 80. XX wieku był najbardziej zanieczyszczonym miastem w Polsce. Przewyższał nawet pod względem zanieczyszczenia powietrza, wód i gleb miasta GOP-u. Sytuacji tej należy się jednak upatrywać nie tylko w niewłaściwej polityce ekologicznej zakładów przemysłowych, lecz także w tym, iż szybko rozwijające się miasto nie miało dostatecznie rozbudowanej sieci kanalizacyjnej, nie było dobrej organizacji komunikacji wewnątrzmiejskiej. Po 1991 roku, a więc po okresie likwidacji wałbrzyskich kopalń i wielu zakładów, sytuacja ulegała stałej poprawie. Obecnie Wałbrzych jest miastem gdzie ilość zanieczyszczeń nie przekraczają w znaczący sposób (jak to miało kiedyś miejsce) dopuszczalnych norm. Dodatkowo władze miasta inwestują w oczyszczalnię ścieków, stara się nakłaniać mieszkańców do zamiany ogrzewań z węglowych na gazowe, inwestuje w rozwój sieci kanalizacyjnej. Działa tutaj szereg instytucji i przedsiębiorstw które dbają o odbiór zanieczyszczeń (Wałbrzyskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania, Wałbrzyski Związek Wodociągów i Kanalizacji). Wałbrzych również stara się inwestować w nowe tereny zielone, w ochronę przyrody. Zagospodarowywane są stare pogórnicze hałdy, urządzane nowe parki i skwery. Problemem jest stale rosnący ruch kołowy. Jednak i tę niedogodność próbuje się wykluczyć inwestując w obwodnice miejskie oraz ekrany dźwiękoszczelne, i nowe rozwiązania drogowe, zmniejszające hałas, a więc takie, które mają mniejszy wpływ na zdrowie nie tylko mieszkańców miasta. Mowa tutaj także o żyjących zwierzętach w obszarze administrowania Wałbrzycha. Nowe inwestycje, które są obecnie realizowane, pozwolą za kilka lat aby Wałbrzych był miastem o czystym środowisku i nienagannym stosunku do przyrody.

[edytuj] Gospodarka

więcej w osobnym artykule Gospodarka Wałbrzycha.

więcej w osobnym artykule Porcelana Wałbrzyska.

więcej w osobnym artykule Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna.

Wałbrzych jest ważnym ośrodkiem przemysłowym, kulturalnym i naukowym regionu. Rozwinięty jest przemysł budowlany, motoryzacyjny, szklarski, chemiczny, włókienniczy, odzieżowy, spożywczy. Szczególnie rozwinięty jest przemysł ceramiczny, oraz przemysł motoryzacyjny.

Był on dawniej dużym ośrodkiem wydobycia i przetwórstwa węgla kamiennego. W Wałbrzychu działały trzy duże kopalnie węgla kamiennego (Wałbrzych, Victoria, Thorez). Ostatnią kopalnie zamknięto w połowie lat 90. Obecnie działa jedynie jedna koksownia (Victoria).

Ogółem na koniec 2002 roku było 14.195 podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON. W skład tej liczby wchodziło 9 468 zakładów osób fizycznych, 771 różnego rodzaju spółek, 51 spółdzielni oraz 4 przedsiębiorstwa państwowe. Na koniec 2004 roku liczba podmiotów w systemie REGON wynosiła już 14 688, w tym 778 spółek, 50 spółdzielni i tylko 1 przedsiębiorstwo państwowe. Stopa bezrobocia jest tutaj jedną z wyższych w województwie dolnośląskim i wynosi 27,3% (stan na 31 stycznia 2006 roku).

[edytuj] Spółki komunalne

Miasto Wałbrzych posiada większość udziałów w następujących spółkach miejskich:

• Zarząd Dróg i Komunikacji w Wałbrzychu
• Wałbrzyski Ośrodek Sportu i Rekreacji
• Schronisko dla zwierząt
• Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej

Spółki ze znaczącym udziałem gminy:

• Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne Sp. z o.o. w Wałbrzychu
• Miejski Zarząd Budynków Sp. z o.o. w Wałbrzychu
• Miejski Zakład Usług Komunalnych Sp. z o.o. w Wałbrzychu
• Wałbrzyskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania Sp. z o.o.
• Wałbrzyski Związek Wodociągów i Kanalizacji

Spółki te mają za zadanie utrzymanie czystości w mieście, zarządzanie budynkami miejskimi i ich bieżące remonty, wywóz śmieci, nieczystości i odpadów płynnych, utrzymanie zieleni w mieście oraz utrzymanie i kompleksowe zarządzanie komunikacją miejską.

[edytuj] Sytuacja na rynku pracy

Z racji trudnych warunków wydobywczych, niskiej opłacalności wydobywania węgla, oraz czynników takich jak niska cena węgla, dekapitalizacja budynków, urządzeń oraz maszyn kopalń postanowiono zlikwidować Dolnośląskie Zagłębie Węglowe. W latach 1990-1993 zwolniono około 20 tysięcy pracowników zatrudnionych w wałbrzyskich kopalniach, co odbiło się głębokim piętnem na mieście. Upadek kopalń spowodował także upadek wielu przedsiębiorstw i instytucji działających na rzecz górnictwa. Upadły Przedsiębiorstwa Robót Górniczych, podupadła Fabryka Maszyn Górniczych "Wamag", wiele rodzin nie miała za co żyć. Obiekty kopalń w większości zostały rozkradzione a resztki wyburzone. Likwidacja wałbrzyskich kopalń spowodowała bezrobocie strukturalne w całym regionie, z którego dojeżdżały tysiące osób do pracy w Wałbrzychu. Bezrobocie dalece przekraczało średnią dla Polski. Dodatkowo wałbrzyskie zakłady włókiennicze zaczęły mieć poważne problemy ze zbytem produkowanych przez siebie towarów co doprowadziło do dalszych masowych zwolnień. Ta sytuacja trwał do późnych lat 90. – tych XX wieku, czyli do powołania Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej "Invest Park". Zaczęły się pojawiać nowe firmy, chcące ulokować swe siedziby właśnie w Wałbrzychu. Wybudowana została fabryka Toyoty, Cersanitu, Metzelera, powstało wiele przedsiębiorstw i zakładów dających pracę tysiącom wałbrzyszan. Obecnie bezrobocie w mieście wynosi 27,3% i jest wyższe niż średnia wojewódzka która wynosi około 20% (dane z 31 stycznia 2006}. Głównymi pracodawcami na terenie miasta są: Toyota Motor Manufacturing Poland, Zakłady Porcelany Stołowej Krzysztof, Fabryka Porcelany Wałbrzych, Zakłady Ceramiczne Cersanit III, Metzeler Polska, Glaverbel Silesia, Interminglass Polska, Zakłady Koksownicze Wałbrzych, Fabryka Wkładów Odzieżowych "Camela" i inne. Nowe inwestycje, które powstają w WSSE "Invest Park" pozwolą na zatrudnienie kolejnych mieszkańców miasta i powiatu.

[edytuj] Kultura

więcej w osobnym artykule Kultura Wałbrzycha.

[edytuj] Wałbrzyski Ośrodek Kultury

więcej w osobnym artykule Wałbrzyski Ośrodek Kultury.

Wałbrzyski Ośrodek Kultury (WOK) jest instytucją działającą na terenie Wałbrzycha. Siedziba mieści się w dzielnicy Piaskowa Góra oraz Biały Kamień. Wałbrzyski Ośrodek Kultury jest instytucją która prowadzi wiele imprez kulturalnych, rozrywkowych i oświatowych na terenie miasta. Angażuje w życie kulturalne samych mieszkańców, oferując zajęcia stałem prowadzone przez wyspecjalizowane osoby. Wielu wałbrzyszan może się aktywnie włączyć w animację życia kulturalnego miasta, poprzez uczestnictwo w różnego rodzaju zajęciach plastycznych, muzycznych, tanecznych, rozrywkowych. Chlubą Wałbrzyskiego Ośrodka Kultury jest Zespół Pieśni i Tańca Wałbrzych szczycący się historią sięgającą 1952 roku. Obecnie Zespół ma na swoim koncie wiele sukcesów, które odniósł zarówno na estradach światowych jak i krajowych.

[edytuj] Filharmonia Sudecka

więcej w osobnym artykule Filharmonia Sudecka.

Filharmonia Sudecka powstała w roku 1978 z inicjatywy Józefa Wiłkomirskiego. Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Sudeckiej, licząca obecnie około 80 muzyków prezentuje dzieła kameralne, symfoniczne, oratoryjno-kantatowe i popularne począwszy od muzyki dawnej, poprzez największe kompozycje klasyczne i romantyczne aż po muzykę współczesną. Zespół ma na swoim koncie także kilka prawykonań utworów współczesnych kompozytorów polskich i obcych. Oprócz tego przy filharmonii działa kilka zespołów kameralnych. Orkiestra od czasów powstania brała udział w wielu festiwalach i konkursach krajowych i zagranicznych akompaniując wielu znanym a także początkującym artystom. Występowała w byłej Czechosłowacji, Francji, Niemczech, Włoszech. Zespoły kameralne filharmonii występowały także w byłym ZSRR, Szwajcarii, Niemczech i Francji. Na estradzie Filharmonii Sudeckiej mieli okazję wystąpić dyrygenci i soliści z całej niemal Europy, a także z tak odległych i egzotycznych krajów, jak Argentyna, Brazylia, Chile, Chiny, Japonia, Korea, Kuba, Liban, Meksyk, Nowa Zelandia i inne. Od początków XXI w. orkiestra daje regularne koncerty noworoczne i karnawałowe w Berlinie. Orkiestra nagrała również kilkanaście płyt CD, które zostały wydane w Polsce i Niemczech. Od 1 września 2005 r. dyrektorem Filharmonii Sudeckiej jest dr Dariusz Mikulski.

[edytuj] Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego

więcej w osobnym artykule Teatr Dramatyczny im. J. Szaniawskiego w Wałbrzychu.

Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu powstał jako miejski teatr w 1957 roku. Zaczątkiem dzisiejszego teatru była założona w 1947 roku sala teatralna im. Aleksandra Fredry, która występowała dla nielicznej jeszcze wówczas ludności polskiej (około 7 tysięcy). Współpracowano również wtedy z już istniejącym teatrem jeleniogórskim. Jednak wałbrzyska scena nie była samodzielna i nie posiadała stałego miejsca występów. Powodów tego było dużo, ale najważniejszym był brak wolnego budynku. Scena wałbrzyska została uroczyście otwarta dopiero w 1956 roku kiedy utworzono tutaj scenę filialną Państwowych Teatrów Dolnośląskich w Jeleniej Górze. Miejska Rada Narodowa w 1960 roku podjęła uchwałę zobowiązującą miasto Wałbrzych do wszczęcia postępowania dla powołania teatru dramatycznego. 1 października 1964 roku w Wałbrzychu powołano Teatr Dramatyczny. Dyrektorem nowego teatru pozostał B. Orlicz, a placówka działalność artystyczną rozpoczęła 23 listopada 1964 roku premierą "Zemsty" Fredry. Wałbrzyski teatr w ciągu pierwszego sezonu dał 7 spektakli premierowych i 285 widowisk które obejrzało ponad 100 tysięcy widzów. O działalności wałbrzyskiego teatru pisało wiele czasopism i gazet m.in. "Trybuna Wałbrzyska", "Słowo Ludu", "Gazeta Robotnicza", "Życie Literackie", czy "Teatr". Sezon 1967-1968 odbył się już pod nowym kierownictwem Krystyny Tyszarskiej. Zaprezentowano "Hamleta", "Żeglarza" Szaniawskiego czy "Dwaj" Juliusa Barč – Ivana. Malała dość znacznie liczba widzów która spadła z liczby prawie 140 tysięcy w sezonie 1966/1967 do liczby 81 tysięcy widzów w sezonie 1967/1968. Lata 1969-1971 to okres wystawiania dalszych premier jednak powolnej stagnacji teatru. Teatr do 1991 roku wystawił 190 premier m 8182 przedstawienia które obejrzało ponad 2 miliony widzów. Przemiany ustrojowe w 1989 dały plon w postaci spektaklu "Noce dziadów" W. Jesionki. Jednak frekwencja w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych nie przekroczyła progów z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Obecnie publiczność teatru to publika młodzieżowa, szkolna, i indywidualna natomiast w latach 70. była to publika organizowana gdzie zakłady pracy finansowały pracownikom wyjścia do teatru. Za największy sukces teatru, można uznać iż w 1992 roku widownia w przewadze była widownią młodzieżową w proporcji 60% do 40%. Niektóre nagrody przyznane dla teatru:

Zdobyte nagrody Nagrody ogólne:

• "Iwona, Księżniczka Burgunda" Witold Gombrowicz, XXXI Opolskie Konfrontacje Teatralne "Klasyka Polska 2006", I nagroda, nagroda za reżyserię – A. Tyszkiewicz, nagroda za scenografię – Jan Polivka, nagroda za debiut sceniczny w roli Księcia Filipa – Rafał Kosowski, "PEREŁKA" aktorska jako nagroda pozaregulaminowa za najlepszy epizod dla Piotra Kondrata za rolę Walentego.

Nagrody dla teatru

• Ankiety miesięcznika "Teatr" – Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu dwukrotnie(w 2003 i 2004 roku) wymieniony jako jeden z najlepszych w Polsce.

Nagrody dla ludzi teatru

• "Paszport Polityki" Dwukrotne(w 2003 i 2004 roku) nominacje dla Piotra Kruszczyńskiego oraz Jana Klaty w dziedzinie Teatru, dla Piotra Kruszczyńskiego.

[edytuj] Teatr Lalki i Aktora

więcej w osobnym artykule Teatr Lalki i Aktora w Wałbrzychu.

Historia Wałbrzyskiego Teatru Lalki i Aktora sięga 1945 roku kiedy to krótko po otwarciu Szkoły Muzycznej nieopodal powstał amatorsko – społeczny Teatr Lalek a właściwie Teatr Kukiełek. Teatr powstał i narodził się dzięki życiowej pasji małżonków Melanii i Tadeusza Karwatów, którzy jeszcze przed II wojną światową angażowali się w Sosnowiecki teatr "Baj-Baj". Pierwsze próby do premierowego przedstawienia "O dzielnym Szewczyku, złotowłosej królewnie, strasznym smoku i królu Goździku" odbywały się w prywatnym mieszkaniu państwa Karwatów. Premiera odbyła się w grudniu 1945 roku w sali "Cyganerii" na Podgórzu, będąca w owym czasie salonem miasta Wałbrzycha. W skład pierwotnego zespołu oprócz wspomnianego już T. Karwata – reżysera, a zarazem kierownika teatru, wchodziły trzy osoby: scenograf Ferdynand Drabik, oraz aktorzy Anna Białas, Melania Karwatowa i Zdzisław Sanecki. W 1951 roku teatr dostaje dotację ze Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy i zakupuje budynek przy ul. Buczka 16 gdzie mieści się do dziś.

Niektóre wyróżnienia:

• 1960 Nagroda dla "Najlepszego Teatru Poezji Ziem Zachodnich" we Wrocławiu
• 1965 Ogólnopolski Festiwal Sztuk Małoobsadowych w Warszawie, Andrzej Rettinger – II nagroda za reżyserię – "Bamba w oazie Tongo"
• 1967 III Śląski Festiwal Teatrów Lalkowych w Opolu, Włodzimierz Dobrowolski, Ali Bunsch – I nagroda za ogólny poziom artystyczny i I nagroda za scenografię – "O chłopie co wszystkich zwodził (złoty klucz)"
• 1968 Nagroda Artystyczna Prezydium WRN
• 1972 Ogólnopolski Konkurs Solistów Teatrów Lalek w Białymstoku, J. Górecka, W. Pietrzyk – II nagroda – "Romeo i Julia"
• 1993 VIII Łomżyńskie Spotkania Teatrów w Walizce, I nagroda za scenografię – "Romeo i Julia".
• 1996 X Łomżyński Festiwal Teatru w Walizce, I nagroda za scenografię – "Dziesięciu Małych Murzynków".

Obecnie teatr jest jednym z ośmiu teatrów lalek w Polsce i jednym z dwóch teatrów lalek na Dolnym Śląsku.

[edytuj] Biblioteka

więcej w osobnym artykule Biblioteka Pod Atlantami.

Historia biblioteki w Wałbrzychu sięga 1945 roku, kiedy to w mieście zawiązał się komitet na rzecz budowy Miejskiej Biblioteki Publicznej. W latach 1946-1956 biblioteka podlegała pod Ministerstwo Oświaty, które dzieliło centralnie pieniądze, w efekcie czego wałbrzyska biblioteka uzyskała 40000 pozycji. Jednak w większości mało wartościowych. Lata te to także okres politycznych perturbacji które nie pozostały bez znaczenia dla księgozbioru wałbrzyskiej biblioteki. Wiele książek zniszczono lub skonfiskowano co poskutkowało stratą ponad 45 tysięcy książek z placówki miejskiej. W 1973 roku nastąpiło zespolenie Powiatowej Biblioteki Publicznej z Miejską Biblioteką Publiczną, co po reformie administracyjnej w 1975 roku dało Wojewódzką Bibliotekę Publiczną. W latach 1980-1990 postępował dalszy rozwój biblioteki. W 1983 roku otwarto dwie specjalistyczne filie a mianowicie dla niedowidzących i niewidomych oraz filię dla dzieci na Podzamczu. W 1993 roku, biblioteka także dostała od miasta gmach blisko Rynku wałbrzyskiego, kamienice pod czterema Atlantami, która była dobrze przystosowana do funkcji bibliotecznych. Obecnie biblioteka posiada zasobny księgozbiór liczący około 150.000 pozycji, jest prenumeratorem ok. 170 tytułów czasopism, posiada ponad 12.500 roczników archiwalnych oraz posiada bogaty zbiór pozycji specjalnych liczący ok. 16.000 woluminów, w tym 13.000 audiowizualnych. Biblioteka wykorzystuje elektroniczne technologie w zakresie rejestracji czytelników i wypożyczeń, tworzy i udostępnia bazy danych dotyczących swych zbiorów.W roku 2005 nastąpiło połączenie Miejskiej Biblioteki Publicznej z Powiatową Biblioteką Publiczną w jedną instytucję kultury pod nazwą Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna "Biblioteka pod Atlantami". Dyrektorem placówki został mgr Cezary Kasiborski. Aktualnie biblioteka w Wałbrzychu posiada 14 filii i siedzibe główną.

[edytuj] Wałbrzyska Galeria Sztuki BWA "Zamek Książ"

Wałbrzyska Galeria Sztuki Biuro Wystaw Artystycznych "Zamek Książ" została utworzona jako samodzielna jednostka 1 stycznia 1976 roku przez Wojewodę Wałbrzyskiego, a od 1 stycznia 1996 roku jej organizatorem jest Gmina Wałbrzych. Celem działalności Galerii jest promowanie sztuki współczesnej poprzez prezentację ciekawych i oryginalnych postaw twórczych artystów z kraju i z zagranicy oraz twórców własnego środowiska. Galeria realizuje corocznie kilkanaście wystaw w siedzibie własnej oraz przygotowuje i prezentuje ekspozycje w placówkach obcych. Do ciekawszych realizacji należały wystawy plakatów Jana Sawki z USA, drzeworytów HAP Grirshabera, polskich osobowości twórczych takich jak Jan Szancenbach, Janina Kraupe, Adam Myjak, Władysław Hasior, Stanisław Mikulski, Tomek Sętowski. Prezentowała także prestiżowe wystawy ze zbiorów ukraińskich, wielkich mistrzów malarstwa polskiego np. Jacka Malczewskiego, "Arcydzieła malarstwa polskiego", czy "Piękny Lwów", które cieszyły się ogromnym zainteresowaniem zwiedzających. Galeria organizowała pokazy szkła artystycznego z kolekcji własnej za granicą, we Włoszech – w Pałacu Sztuki w Foggii, w Czechach i w Rosji oraz wielokrotnie w ośrodkach wystawienniczych w Polsce. Galeria promuje również rodzimych twórców, zwłaszcza młodych artystów, organizując ich wystawy i wydając katalogi oraz prezentuje ich twórczość w innych placówkach wystawienniczych. Ostatnie z wystaw środowiskowych m.in.„Przegląd młodej twórczości wałbrzyskiej i świdnickiej” odbył się także w Świdnicy, a twórczość Miłosza Pobiedzińskiego została zauważona na Bielskiej Jesieni w Bielsku Białej, prace Agnieszki Starościak prezentowane była również w Częstochowie, Legnicy i Jeleniej Górze, obrazy Cyryla Bartkowiaka w Krynicy oraz Ostrowcu Świętokrzyskim. W ramach prowadzonej działalności funkcjonuje Galeria Sprzedaży, oferująca duży wybór profesjonalnych dzieł, począwszy od malarstwa, grafiki, rzeźby po ceramikę i szkło. Szczególne miejsce w ofercie zajmują prace artystów z własnego środowiska, co stanowi dla nich doskonały sposób promowania. Galeria rozwija również działalność edukacyjną, oferując wałbrzyskim szkołom zwiedzanie swoich wystaw z przewodnikiem, lekcje z zakresu sztuki oraz konkursy towarzyszące dużym przedsięwzięciom wystawienniczym. Dyrektorem instytucji jest mgr Alicja Młodecka. Adres, ul. Piastów Śląskich 1, 58-306 Wałbrzych, tel. 074/8405809, www.bwa.wao.pl

[edytuj] Kina

więcej w osobnym artykule Kina w Wałbrzychu.

Obecnie na terenie miasta są i działają trzy kina. Są to kina: "Zorza", "Apollo" oraz "Piaskowa Góra". Brakuje tutaj kina wielosalowego. Wcześniej było ich osiem. Były to:

• "Polonia"
• "Oaza"
• "Barbórka"
• "Victoria"
• "Kolejarz"
• "Górnik"
• "Zorza"
• "Apollo"

[edytuj] Edukacja

więcej w osobnym artykule Edukacja w Wałbrzychu.

Na terenie Wałbrzycha działają 22 szkoły podstawowe, 18 gimnazjów oraz 21 szkół średnich min. Państwowa Muzyczna Szkoła Muzyczna I oraz II st.

W Wałbrzychu znajdują się siedziby lub filie sześciu uczelni wyższych:

• Filia Politechniki Wrocławskiej w Wałbrzychu,
• Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wydział Gospodarki Regionalnej i Turystyki w Jeleniej Górze,
• Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Angelusa Silesiusa w Wałbrzychu,
• Wałbrzyska Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości,
• Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP w Warszawie, Instytut Pedagogiki w Wałbrzychu,
• Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Bydgoszczy, Wydział Matematyki i Techniki.

W sumie w Wałbrzychu studiuje ponad 10000 osób.

[edytuj] Transport

więcej w osobnym artykule Transport i drogownictwo.

więcej w osobnym artykule Dworce kolejowe w Wałbrzychu .

[edytuj] Węzeł drogowy

Przez Wałbrzych prowadzi droga i linia kolejowa do przejścia z Czechami w Golińsku. Jest on połączony koleją z trzema ośrodkami: Wrocławiem, Jelenią Górą i Kłodzkiem. Wałbrzych jest ważnym węzłem drogowym, przez jego teren biegnie kilka ważnych tras.

• 35 Droga krajowa nr 35 (Wrocław – Mieroszów – Golińsk (Przejście graniczne))
• 367 Droga wojewódzka nr 367 (Jelenia Góra – Wałbrzych)
• 379 Droga wojewódzka nr 379 (Świdnica – Wałbrzych)
• 375 Droga wojewódzka nr 375 (Stare Bogaczowice – Wałbrzych)
• 381 Droga wojewódzka nr 381 (Kłodzko – Wałbrzych)
• 376 Droga wojewódzka nr 376 (Wałbrzych – Szczawno-Zdrój – Kamienna Góra)

Miasto leży w niewielkiej odległości od ważnych tras tranzytowych, a w przyszłości od planowanej trasy S3 i autostrady A4

[edytuj] Węzeł kolejowy

Wałbrzych jest ważnym węzłem kolejowym. Przez jego teren przebiegają linie kolejowe o ponadregionalnym znaczeniu. Wcześniej na terenie Wałbrzycha istniało 6 dworców. Były to:

• Wałbrzych Główny
• Wałbrzych Miasto
• Wałbrzych Szczawienko
• Wałbrzych Fabryczny
• Wałbrzych Dolny
• Wałbrzych Towarowy

Obecnie z 6 dworców pozostały 4 w tym dwa czynne. Są to: Dworzec Wałbrzych Główny, Dworzec Wałbrzych Miasto, oraz Dworzec Wałbrzych Fabryczny i Dworzec Wałbrzych Szczawienko.

[edytuj] Komunikacja

więcej w osobnym artykule Komunikacja.

więcej w osobnym artykule Tramwaje w Wałbrzychu.

Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne:

Historia komunikacji miejskiej wiąże się z rozwojem wałbrzyskiego przemysłu, który w drugiej połowie XIX wieku nabiera olbrzymiego znaczenia i przekształca miasto w główny ośrodek przemysłowy na Dolnym Śląsku. Z racji tego iż rozwój przemysłowy i terytorialny Wałbrzycha postępował z dużą szybkością, a zakłady i osiedla mieszkaniowe położone były w różnych dzielnicach, i niejednokrotnie dosyć daleko od siebie oddalone, należało pomyśleć o uruchomieniu komunikacji miejskiej. I tak też się stało. W 1897 roku zawiązuje się Towarzystwo Akcyjne "NEUKAG" (Niederschlesiesche Elektriezitat und Zlainbahn AG), które wybudowało elektrownię, i oddało następnie do użytku pierwszą linię tramwajową. Po odzyskaniu przez Polskę Wałbrzycha w 1945 roku, komunikacja miejska nie była samodzielnym przedsiębiorstwem, lecz stanowiła część Zjednoczenia Energetycznego i występowała po nazwą "Koleje Elektryczne". Tabor który przejęto był zdewastowany, wyeksploatowany a przede wszystkim przestarzały. Tramwaje były stare, tylko 7 z 20 trolejbusów nadawało się do eksploatacji a komunikacja autobusowa nie istniała. Nie lepiej było z trakcją tramwajową i siecią elektryczną zasilającą tramwaje i trolejbusy. Lata 1945-1991 to okres intensywnego rozwoju i przemian w komunikacji miejskiej Wałbrzycha. Od 1991 roku Miejski Zakład Komunikacji w Wałbrzychu, istnieje jako samodzielne przedsiębiorstwo. W 1997 roku MZK Wałbrzych zakupiło 31 nowych, niskopodłogowych autobusów marki Neoplan. Dnia 1 października 2001 roku Miejski Zakład Komunikacyjny zmienił status i stał się Miejskim Przedsiębiorstwem Komunikacyjnym.

Przedsiębiorstwo PKS: Wałbrzyski PKS obsługuje połączenia krajowe regionalne i międzymiastowe. Obecnie oferta PKS-u Wałbrzych obejmuje kilkadziesiąt kursów do ważniejszych miast w regionie i kraju. Autobusami z Wałbrzycha dojechać można m.in. do:

• Bolkowa
• Bystrzycy Kłodzkiej
• Dzierżoniowa
• Głogowa
• Głuszycy
• Jawora
• Jeleniej Góry
• Kamiennej Góry
• Kłodzka
• Stronia Śląskiego

Transport prywatny:

Po Wałbrzychu, oprócz komunikacji autobusowej, prowadzonej przez Miejski Przedsiębiorstwo Komunikacji Sp. z o.o. kursują również prywatne busy. Busy te świadczą usługi przewozowe również na terenie okolicznych gmin m.in. Świdnicy, Świebodzic czy Boguszowa-Gorc.

Taxi:

Do ważniejszych korporacji taksówkowych zaliczyć możemy:

• Radio Taxi Mercedes,
• Radio Taxi Bis,
• Mini Taxi,
• Taxi Serce,
• Radio Taxi Miejskiego Przedsiębiorstwa Transportowego Beta,
• Sudety Radio-taxi.

[edytuj] Sport

więcej w osobnym artykule Sport.

W Wałbrzychu istnieje kilkanaście klubów sportowych jednak najważniejszymi są "Górnik" i "Zagłębie".

[edytuj] Górnik Wałbrzych

Górnik Wałbrzych – klub sportowy założony 22 marca 1946 r. W chwili założenia był to klub wielosekcyjny. Najbardziej znane są sekcje piłkarska i koszykarska. Z pozostałych sekcji większość przestała istnieć, ale niektóre przetrwały np. kolarstwo.

Sekcja koszykarska istniała w Górniku od samego początku tj. od 1946 r. W 1956 r. drużyna wywalczyła awans do II ligi, a w 1970 do najwyższej klasy rozgrywek. Potem spadła, ale na stałe powróciła do elity w 1977 r. Klub zawsze słynął ze świetnej pracy z młodzieżą, czego efektem były liczne medale MP juniorów. Seniorzy pierwszy duży sukces odnieśli w roku 1981, zdobywając wicemistrzostwo. Rok później Górnik zdobył złoty medal. W 1983 r. znów "Biało-Niebiescy" zdobyli srebro i ponownie w 1986 r. Ostatni wielki sukces to mistrzostwo w 1988 r.

Sekcja piłkarska swoje najlepsze lata, podobnie jak koszykarze, miała w latach osiemdziesiątych. W 1983 r. zespół awansuje do I ligi. Jako beniaminek spisywał się rewelacyjnie. Został mistrzem jesieni'83. Niestety na wiosnę nie udało się utrzymać świetnej pozycji i ostatecznie "Górnicy" kończą sezon na 6 miejscu. Za to królem strzelców zostaje napastnik "Biało-Niebieskich" Włodzimierz Ciołek. Na stadionie Górnika na Nowym Mieście pojawiało się wtedy nawet 40 tys. ludzi (w 140 tys. mieście!). Głównie za sprawą licznych sympatyków klubu spoza Wałbrzycha. W kolejnych latach wałbrzyszanie regularnie zajmują coraz niższą pozycje w elicie, aż w końcu definitywnie się z nią żegnają w 1989 r. W tabeli wszech czasów ekstraklasy Górnik zajmuje 39 miejsce (157 ptk. zdobytych w 6 sezonach). Na początku lat 90. kryzys finansowy dotknął klub który zmuszony był współdziałać ze swym odwiecznym rywalem Zagłębiem Wałbrzych.

więcej w osobnym artykule Górnik Wałbrzych.

[edytuj] Zagłębie Wałbrzych

Zagłębie Wałbrzych, polski klub piłkarski, ostatnio w fuzji z Górnikiem Wałbrzych jako Górnik/Zagłębie Wałbrzych, grający przez sześć sezonów (1968/69-1973/74) w ekstraklasie.

Rok założenia: 1945
Nazwy: Julia Biały Kamień->Górnik Thorez->Zagłębie Wałbrzych->KP Wałbrzych->KP Górnik/Zagłębie Wałbrzych
Barwy: zielono-czarne
Stadion: 1000-lecia ul Ratuszowa 6, 25.000 miejsc (3.600 krzesełek)
Największy sukces: 3 miejsce w ekstraklasie 1971, awans do 2. rundy Pucharu UEFA

więcej w osobnym artykule Zagłębie Wałbrzych.

[edytuj] Imprezy sportowe

W Wałbrzychu odbywa się wiele imprez sportowych i rozrywkowych, które na stałe zapisały się w kalendarzu. Oto niektóre z nich:

• Wałbrzyska Liga Halowa w Piłce Nożnej "Ronal Cup"
• Triathlon Zimowy
• Ogólnopolski Halowy Turniej Piłki Nożnej Młodzików rocznik 1994
• Ogólnopolski Halowy Turniej Piłki Nożnej Trampkarzy rocznik 1991
• Czekoladowe ferie
• Akademickie Mistrzostwa Wałbrzycha
• Turnieje halowe piłki nożnej
• Puchar Zimy
• Bieg Gwarków
• Andrzejówka
• Seminarium karate z udziałem Prezydenta Międzynarodowej Organizacji Karate IFK
• Mistrzostwa Powiatu Wałbrzyskiego Juniorów w Szachach
• Wielki Turniej Tenisowy z udziałem uczniów i dorosłych
• Interdyscyplinarny Projekt Edukacyjny "Sportowiec moim idolem"
• Mistrzostwa Wałbrzycha w Biegu po Schodach – Zamek "Książ"
• Wałbrzyska Spartakiada Sześciolatków "Dziś mój wynik może mały, ale na olimpiadzie w 2018 roku będzie wspaniały"
• Rambit – Sportowy Piknik Dzieci i Młodzieży od 6 – 106 lat.
• Bieg na Zamek "Grodno" – Zagórze Śląskie
• Bieg Wielkanocny
• Otwarty Turniej Szachowy w Szachach Aktywnych z Okazji 60-lecia Sportu Wałbrzyskiego
• Bieg Rycerski "Szlakiem Zamków Piastowskich" Książ – Cisy – Stary Książ
• Pokazowe zawody w ratownictwie wodnym "O tytuł najsprawniejszego ratownika Wałbrzycha"
• Finał Edycji Wałbrzyskiej Ligi Pływackiej
• SkodaAuto MTB
• Puchar Sudetów MTB Mistrzostwa Dolnego Śląska w jeździe pod górę "Spec gór – Chełmiec"
• Półmarataon Wałbrzych
• Ogólnopolski Turniej Piłki Nożnej młodzików o Puchar Prezesa PZPN Michała Listkiewicza – rocznik 1995.
• Zawody w bule
• Zawody pływackie szkół podstawowych i gimnazjalnych pomiędzy UKS "Sokół" i reprezentacja Kamiennej Góry.
• Rajd Rowerowy "Wstęga Wałbrzycha"
• Mini Mundial
• Otwarty Turniej Szachowy w Szachach Aktywnych o Puchar Przewodniczącej Rady Miejskiej Wałbrzycha.
• Międzynarodowy Turniej z Okazji Dnia Dziecka
• Turniej piłkarski juniorów rocznik 1989-1990.
• Rajd Hałda
• Puchar Prezydenta Miasta Wałbrzycha juniorek i juniorów do lat 18.
• Spartakiada lekkoatletyczna szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponad gimnazjalnych "Spotkanie pokoleń"
• Mistrzostwa Polski w maratonie MTB
• Międzynarodowe Zawody w Ujeżdżeniu CDI Książ.
• Mistrzostwa Wałbrzycha w Duathlonie
• Mistrzostwa Polski Młodych Koni
• Cross Niepodległości

[edytuj] Rekreacja

Wałbrzych ma dosyć dobrze rozbudowaną bazę rekreacyjno – sportową. Mieszkańcy mogą korzystać z kilkunastu boisk sportowych, 2 stadionów, kortów tenisowych, pływalni, siłowni, lodowiska. Duże znaczenie ma tutaj Ośrodek Sportu i Rekreacji w Wałbrzychu. W Wałbrzychu został również opracowany i wdrożony projekt dotyczący turystyki rowerowej pn. "Wałbrzych Miasto MTB". W ramach tego projektu dotychczas utworzono 111 kilometrów tras rowerowych dookoła Wałbrzycha.

Stadiony i boiska klubowe:

• Ośrodek Sportu i Rekreacji
• Stadion "Górnik"
• Stadion "Zagłębie"

Korty tenisowe:

• OSiR
• Park im. Jana III Sobieskiego

Pływalnie:

• kąpielisko miejskie
• pływalnia kryta przy SP na ul. Grodzkiej
• Zespół Szkół Ogólnokształcących – Sportowych ul. Sokołowskiego
• Stadion "Zagłębie"

Siłownie:

• OSiR
• Szkoła Podstawowa przy ul. Grodzkiej
• Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej Ośrodek Kulturystyki i Ćwiczeń Siłowych "Spartakus"
• Gabinet Odnowy OSiR
• Kompleks sportowy przy ul. Ratuszowej
• Fitness Club przy ul. Palisadowej
• Siłownia – PEC

Lodowisko:

• OSiR – sztuczne tylko w sezonie zimowym

[edytuj] Opieka zdrowotna

Wałbrzych jest ośrodkiem, gdzie znajduje się wiele instytucji opieki zdrowotnej, szpitali, przychodni i gabinetów lekarskich. W mieście istnieją 4 szpitale, kilkanaście przychodni, pogotowie ratunkowe, Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, Wojewódzka Kolumna Transportu Sanitarnego, Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa.

Szpitale:

• Specjalistyczny Szpital im. Dr. A. Sokołowskiego
• Specjalistyczny Szpital Ginekologiczno-Położniczy im. E. Biernackiego
• Specjalistyczny Szpital Zespolony im. S. Batorego

Przychodnie:

• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Śródmieście-Biały Kamień" Sp. z o.o.
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Przychodnia Piaskowa Góra " Sp. z o.o.
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Nowe Miasto" Sp. z o.o.
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Zdrowy Sobięcin"
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej "Przychodnia Podgórze"
• Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej Ośrodek Diagnostyczno-Leczniczy przy Górniczej Fundacji Ochrony Zdrowia
• Przychodnia Chorób Płuc i Gruźlicy przy Wojewódzkim Specjalistycznym Zespole Opieki Zdrowotnej Chorób Płuc

w Sokołowsku

Inne:

• Pogotowie Ratunkowe
• Wojewódzka Kolumna Transportu Sanitarnego
• Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa

[edytuj] Współpraca zagraniczna

Miasto Wałbrzych od kilkunastu lat współpracuje z gminami i miastami z całego świata. Współpraca odbywa się na płaszczyznach gospodarczej, kulturalnej, oświatowo – edukacyjnej oraz turystycznej. Młodzież ma szansę wyjechać w ramach wymiany do szkół w partnerskich miastach, wspólnie też wystawiane są ekspozycje na targach regionalnych oraz turystycznych.

Miasta partnerskie
Miasto	Kraj	Data podpisania umowy
Gzira	Malta	12 listopada 2000
Foggia	Włochy	14 stycznia 1998
Vannes	Francja	2 października 2001
Hradec Kralove	Czechy	6 listopada 1991
Freiberg	Niemcy	26 czerwca 1991
Jastarnia	Polska	9 maja 1997
Tuła	Rosja	30 września 1991
Dniepropietrowsk	Ukraina	4 czerwca 2001

[edytuj] Wałbrzyskie rekordy i ciekawostki

• Najstarsza wzmianka o mieście Wałbrzych posiada datę 1109.
• Najstarszy plan miasta pochodzi z 1738 roku. Został on wykonany i opracowany przez inżyniera F.G. Schulza.
• Najstarszym widokiem miasta jest rys Wernera, który wykonał go w 1745 roku.
• Najstarsza fabryka porcelany to zakłady Rauscha pochodzące z 1820 roku.
• Najstarszy bank to Waldenburger Handels und Gewerbebank czyli Wałbrzyski Bank Handlowy i Przemysłowy powstały w 1760 roku.
• Najstarsza poczta w Wałbrzychu powstała w 1860 roku i była do roku 1876 pocztą konną.
• Najstarsza szkoła górnicza powstała w 1815 roku.
• Najstarszym szpitalem na terenie miasta był szpital górniczy zlokalizowany na ul. Pankiewicza. Został on założony w 1830 roku.
• Najstarsza linia tramwajowa łączyła Szczawienko i Sobięcin. Powstała ona w 1868 roku.
• Najwyżej położonym punktem miasta jest Borowa – 853 m n.p.m.
• Najniżej położoną częścią miasta jest Pełcznica – 315 m n.p.m.
• Twoje Radio Wałbrzych było lokalną stacją której Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji nie chciała wznowić koncesji. W obronie stacji zebrano kilka tysięcy podpisów, jednak mimo to Radio zamilkło (obecnie powróciło na antenę pod nazwą Radio Złote Przeboje).
• Wałbrzych jest jedynym miastem w Polsce który był powiatem grodzkim i sam z tego statusu zrezygnował, łącząc się z powiatem wałbrzyskim ziemskim.
• Nazwa miasta – Wałbrzych, oznacza nic innego jak Leśny Gród.
• Stary Zdrój – obecna dzielnica Wałbrzycha, była kiedyś uzdrowiskiem bogatym w życiodajne źródła wód mineralnych.
• Zamek Książ, potężna budowla nie ma fundamentów. Zamek po prostu stoi bezpośrednio na skale.
• Na Zamkowej Górze znajdują się ruiny zamku rycerskiego Nowy Dwór, zbudowanego przez właściciela Zamku Grodno księcia Bolka I Świdnickiego.

[edytuj] Media

więcej w osobnym artykule Media w Wałbrzychu.

Radio:

1. Radio RMF Maxx

2. Radio Złote Przeboje

Prasa:

1. Tygodnik Wałbrzyski

2. Nowe Wiadomości Wałbrzyskie

3. Słowo Polskie/Gazeta Wrocławska

4. Wałbrzyski Informator Kulturalny

Telewizja: 1. Telewizja Dami Wałbrzych

2. Telewizja Wałbrzych

3. Telewizja Kablowa Podgórze

4. Telewizja Kablowa Vectra S.A.

[edytuj] Ludzie związani z Wałbrzychem

• Dariusz Baranowski – kolarz szosowy, zwycięzca Tour de Pologne, olimpijczyk
• Jacek Bończyk – aktor teatralny i filmowy
• Krzysztof Budnik – prawnik i polityk
• Marek Dyduch – lewicowy polityk związany z SLD
• Lothar Herbst – poeta, działacz antykomunistycznej opozycji, dziennikarz radiowy
• Rajmund Niwiński – lekkoatleta, młociarz
• Janusz Pałubicki – polityk, historyk sztuki, minister-koordynator służb specjalnych w rządzie Jerzego Buzka
• Olga Tokarczuk – prozaik, eseistka, autorka scenariuszy, poetka
• Piotr Włodarczyk – piłkarz, wychowanek Zagłębia Wałbrzych
• Urszula Włodarczyk – lekkoatletka, medalistka mistrzostw świata i Europy
• Bogumił Zych – poseł X kadencji sejmu PRL i I kadencji sejmu RP, harcerz, działacz społeczny
• Sebastian Janikowski – zawodnik amerykańskiej ligi NFL
• Roman Ludwiczuk – Senator RP i prezes PZKosz
• Adam Matysek – piłkarz grający na pozycji bramkarza, karierę rozpoczynał w Górniku Wałbrzych następnie w Zagłębiu Wałbrzych obecnie jest trenerem bramkarzy F.C Nurnberg
• Krzysztof Ignaczak – siatkarz, reprezentant Polski, zawodnik Skry Bełchatów
• Włodzimierz Ciołek – piłkarz, uczestnik Mistrzostw świata w 1982 odbywających się w Hiszpanii na których Polska zajęła 3 miejsce, król strzelców ekstraklasy w 1984 roku w barwach Górnika Wałbrzych
• Józef Baran – poeta polski, urodził się koło Tarnowa, ale młodzieńcze lata spędził w Wałbrzychu; tu też ukończył technikum górnicze, a następnie studiował filologię na WSP w Krakowie.
• Renata Dancewicz – aktorka, w latach 1991-1993 występowała w Teatrze im Szaniawskiego w Wałbrzychu
• Krzesimir Dębski – skrzypek jazzowy, dyrygent, kompozytor muzyki współczesnej, rozrywkowej, filmowej (m.in. "Kingsajz", "Ogniem i mieczem", "W pustyni i w puszczy", "Sfora", " Stara baśń", " Na dobre i na złe", "Pieniądze to nie wszystko"). Lider zespołu jazzowego String Connection.
• Szewach Weiss – izraelski polityk, profesor nauk politycznych, ambasador Izraela w Polsce w latach 2000-2003

[edytuj] Bibliografia

• Praca Zbiorowa pod redakcją Stanisława Michalkiewicza 1993 "Wałbrzych. Zarys monografii miasta na tle regionu" Wyd. Dolnośląskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne "Silesia" Wrocław ISBN 83-85689-15-X
• K. Kułaga, K. Jankowski, S. Junak 1996"Wałbrzych i okolice" Wyd. Polska Agencja Promocji Turystyki Ekspozytura w Wałbrzychu, ISBN 83-86-80-16-x
• C. Skała 2005 "Dolny Śląsk – przewodnik samochodowy" Wyd. Pascal Bielsko-Biała ISBN 83-7304-523-6
• Waldemar Wolak, Krzysztof Żarkowski 1999 "Obrazy przyrody wałbrzyskiej" Wyd. Mirwal-Art Wałbrzych ISBN 83-88069-03-9
• Maria Solecka 2000 "Wałbrzych na dawnej pocztówce" Wyd. Urząd Miasta, Muzeum Okręgowe Wałbrzych ISBN 83-88069-09-8
• Praca Zbiorowa "Dla turysty-przewodnik po najciekawszych miejscach miast regionu" 2003 Wyd. Nowe Wiadomości Wałbrzyskie Wałbrzych
• Praca Zbiorowa pod redakcją K. Krzyżagórskiego 1970 "Wałbrzych. Historia-Współczesnośc-Perspektywy" Wrocław
• Folder promocyjny "Wałbrzych" 1999 Urząd Miasta Wałbrzych
• Folder promocyjny "Wałbrzych" 2001 UM Wałbrzych
• Folder promocyjny "Książ" 2001 UM Wałbrzych
• strony internetowe: http://www.um.walbrzych.pl, http://www.nnw.pl, http://www.lubie.walbrzych.pl, http://www.walbrzych.info

[edytuj] Zobacz też

• miasta w Polsce
• Zamek Książ
• Książański Park Krajobrazowy
• powiat wałbrzyski
• województwo wałbrzyskie

• Synagoga w Wałbrzychu
• Synagoga w Wałbrzychu (ul. Mickiewicza 11)

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta
• NASZ WAŁBRZYCH - niezależny portal miejski
• Książański Park Krajobrazowy
• Lubię Wałbrzych - wałbrzyski portal kulturalno-turystyczny
• Strona Wałbrzyskiej Ligi Halowej w piłce nożnej "Ronal Cup"
• Plan powiatu wałbrzyskiego
• Muzeum Okręgowe w Wałbrzychu
• O węglu w rejonie Wałbrzycha
• Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Wałbrzychu

• Mapy i zdjęcia satelitarne
  • mapy i zdjęcia satelitarne (Google) w Wikimapii
  • mapa w Szukaczu
  • mapa w Mapquest (en)