Francuskie imperium kolonialne
Z Wikipedii
Francuskie imperium kolonialne: Francja wkroczyła na arenę wielkich imperiów kolonialnych na początku XVII wieku. Od tego czasu zdobywała posiadłości kolonialne w różnych częściach świata, stając się drugim po Wielkiej Brytanii państwem-posiadaczem kolonii. W czasie największego jego rozkwitu zajmowało ono powierzchnię 10,6 mln km2, a zamieszkiwało je (poza metropolią) 55,5 mln mieszkańców (1914). Proces dekolonizacji w 2. połowie XX w. znacznie uszczuplił francuskie posiadanie na świecie do zaledwie kilkuset tysięcy kilometrów kwadratowych słabo zaludnionych terytoriów.
Spis treści |
[edytuj] Pierwsze francuskie imperium kolonialne
Pierwsze wyprawy francuskich odkrywców do Ameryki Północnej na początku XVI wieku, Giovanniego da Verrazano (1524), Florentczyka na służbie francuskiej oraz Jacquesa Cartiera (1534-35, jak również częste wyprawy francuskich rybaków w okolice Nowej Fundlandii, można uznać za pierwsze przejawy późniejszej francuskiej ekspansji kolonialnej. Jednakże zakładaniu kolonii przez Francję silny opór stawiała Hiszpania, która próbowała utrzymać swój monopol w Ameryce. Wybuchłe w 2. połowie XVI wieku we Francji wojny religijne również uniemożliwiły skuteczne działanie poza krajem. Pierwsze próby założenia kolonii w Rio de Janeiro i na Florydzie nie powiodły się dzięki hiszpańskiej i portugalskiej czujności.
Za początek historii francuskiego imperium kolonialnego można uznać datę 27 lipca 1605, kiedy to założono Port Royal w kolonii Akadia, w Ameryce Północnej - obecnie kanadyjska Nowa Szkocja. Kilka lat później, w 1608 roku, Samuel de Champlain zakłada miasto Quebec, które stało się wówczas stolicą rozległej, ale słabo zasiedlonej kolonii Nowa Francja, zwanej też Kanadą. Po zawarciu licznych porozumień z indiańskim plemionami Francuzi objęli kontrolę nad znaczną częścią kontynentu północnoamerykańskiego. Mimo to francuskie osadnictwo ograniczyło się głównie do doliny Rzeki Św. Wawrzyńca. Niezbyt rozwinięta francuska gospodarka oraz niekorzystna polityka imigracyjna sprawiły, że francuskie terytoria pozostały w tyle za koloniami angielskimi, które rozwijały się ludnościowo i gospodarczo. Zaś sama Acadia przeszła w ręce angielskie zgodnie z podpisanym w 1713 pokojem utrechckim.
W 1699 Francja poszerzyła swoje posiadłości o założoną przy ujściu Mississippi Luizjanę. Kolonia ta miała obejmować całe dorzecze tej rzeki, pod faktyczną kontrolą znajdował się jedynie region wybrzeża w okolicy miast Mobile i Nowego Orleanu (założonego w 1718 roku).
Wraz z rozwojem terytoriów północnoamerykańskich, Francja rozpoczęła również swoje starania, by zająć przynoszące większe zyski kolonie w Indiach Zachodnich. Osadnictwo wzdłuż połundiowoamerykańskiego wybrzeża w dzisiejszej Gujanie Francuskiej rozpoczęło się w 1624 roku. Natomiast w 1628 Francja założyła kolonię na Saint Kitts (od pokoju utrechckiego także kolonia brytyjska). Francuska Kompania Wysp Amerykańskich (Compagnie des Iles de l'Amerique) założyła kolonie na Gwadelupie i Martynice w 1635, a w 1650 - na Saint Lucia. Najważniejszą kolonią w tym regionie okazała się jednak założona w 1664 w zachodniej części hiszpańskiej wyspy Hispaniola (czyli Haiti) kolonia Saint-Domingue, która w XVIII wieku stała się najbogatszą karaibską kolonią eksportującą cukier z trzciny cukrowej.
Jednakowoż francuska ekspansja kolonialna nie ograniczała się jedynie do Nowego Światu. W Senegalu, w Afryce Zachodniej, Francuzi od 1624 zakładali wzdłuż wybrzeża swoje posterunki handlowe. W 1664 powołano Francuską Kompanię Wschodnioindyjską, która miała konkurować w handlu ze wschodem. Założono kilka kolonii na wybrzeży indyjskim: Chandernagore w Bengalu (1673), Pondichéry (1674), nieco później Yanaon (1723), Mahe (1725) oraz Karikal (1739). Swoje kolonie Francja zakładała także na Oceanie Indyjskim: Ile Bourbon (1664; obecnie Reunion), Ile Royale (1718; obecnie Mauritius) oraz Seszele (1756).
[edytuj] Wojny kolonialne z Wielką Brytanią (1744-1815)
W połowie XVIII wieku Francja rozpoczęła serię kilku konfliktów kolonialnych z Wielką Brytanią, które ostatecznie spowodowały zmniejszenie francuskiego imperium kolonialnego. Te konflikty to: wojna o sukcesję austriacką (1744-48), wojna siedmioletnia (1756-63), amerykańska wojna o niepodległość (1778-83), wojny Francji rewolucyjnej (1793-1802) oraz wojny napoleońskie (1803-14 i 1815).
Wojna o sukcesję austriacką, pomimo pewnych francuskich sukcesów w Indiach pod dowództwem generała guberalnego Josepha Françoisa Dupleixa, nie przyniosła znaczących zysków ani strat Francji. Dopiero wojna siedmioletnia, która po początkowych francuskich zwycięstwach w Ameryce Północnej zakończyła się ich sromotną porażką, przyniosła Francuzom utratę nie tylko Nowej Francji, ale i większość francuskich kolonii w Indiach Zachodnich. Francja byłą zmuszona przekazać Brytyjczykom Grenadę i Saint Lucia. Ponadto za hiszpańskie wsparcie w czasie wojny oddała jej część Luizjany. Drugą część zajęła Wielka Brytania. W rękach francuskich pozostały Martynika i Gwadelupa Francja utraciła także na rzecz Wielkiej Brytanii swoją silną pozycję w Indiach, gdzie zatrzymała jedynie pięć faktorii na wybrzeżu.
Więcej korzyści przyniosło jednak włączenie się Francji w amerykańską wojnę o niepodległość po stronie 13 zbuntowanych brytyjskich kolonii w Ameryce Północnej. Zgodnie z traktatem w Wersalu w 1783 roku Francja odzyskała Saint Lucia i otrzymała Tobago i Senegal. Jednak było to znacznie mniej niż spodziewała się uzyskać Francja włączając się w wojnę.
Największą stratą w tym okresie dla imperium kolonialnego Francji okazało się powstanie niewolników 1791 w kolonii Saint-Domingue, kiedy to najbogatsza francuska kolonia pod wpływem impulsu jakie dała rewolucja francuska rzuciła się do walki narodowo-wyzwoleńczej. Niewolnicy pod wodzą Toussaint l’Ouverture przeciwstawili się skutecznie francuskim, hiszpańskim i angielskim wojskom na całej wyspie - w 1804 niepodległość ogłosiło Cesarstwo Haiti. W międzyczasie, w nowo wybuchłym konflikcie Anglii udało się przejąć praktycznie wszystkie pozostałe kolonie Francji. Po pokoju w Amiens w 1802 odzyskała część z nich, ale gdy wojna wybuchła na nowo w 1803 Brytyjczycy przejęli je znowu. Odkupiona w 1800 roku Luizjana została odsprzedana 3 lata później Stanom Zjednoczonym. Także próby ustanowienia kolonii w Egipcie w latach 1798-1801 spełzły na niczym.
[edytuj] Drugie francuskie imperium kolonialne
Pod koniec epoki wojen napoleońskich Francja odzyskała większość swoich kolonii, m.in. Gwadelupę, Martynikę, Gujanę Francuską oraz placówki handlowe w Senegalu, na Reunionie i w Indiach. Za to ostatecznie w rękach brytyjskich pozostały Saint Lucia, Tobago, Seszele i Mauritius.
Za początek nowego etapu francuskiej ekspansji kolonialnej i tzw. drugiego imperium kolonialnego można uznać rok 1830 wraz z francuską inwazją w Algierii, która została całkowicie podbita w ciągu kolejnych 17 lat. W czasie rządów Napoleona III Francja podjęła próby ustanowienia protektorat w Meksyku. Jednak wkrótce porzucili swoje działania na tym froncie po zakończeniu amerykańskiej wojny secesyjnej. W tym samym czasie Napoleon przeprowadził udane działania w Indochinach zajmując południową część dzisiejszego Wietnamu - Kochinchinę - oraz ustanowili protektorat nad Kambodżą.
Po wojnie francusko-pruskiej 1870-71 nastąpił największy rozwój posiadłości kolonialnych Francji. Ze swojej bazy w Kochinchinie wyruszyli na północ i podbili Tonkin i Annam (północne części dzisiejszego Wietnamu). Te dwie prowincje i wcześniej zdobyte Kochinchina i Kambodża utworzyły terytorium Indochin Francuskich (w 1893 dołączono do nich Laos). Francuzi rozszerzali także swoje wpływy w Afryce Północnej, anektując w 1881 Tunezję. Stopniowo, pod kontrolą francuską znalazły się znaczne obszary Afryki Północnej, Zachodniej i Środkowej. Na przełomie wieków Francuzi zajmowali obszary współczesnych państw: Mauretanii, Senegalu, Gwinei, Mali, Wybrzeża Kości Słoniowej, Beninu, Nigru, Czadu, Republiki Środkowoafrykańskiej i Konga. Obszar ten był podzielony na dwa terytoria: Francuską Afrykę Zachodnią i Francuską Afrykę Równikową. Ponadto Francuzi kontrolowali niewielkie terytorium na wschodnim wybrzeżu Afryki - Somali Francuskie (obecnie Dżibuti). W 1911 protektoratem francuskim zostało Maroko.
Ostatnimi zdobyczami terytorialnymi Francji były zajęte po I wojnie światowej dawne tereny tureckie. Były to dwa terytoria mandatowe Syrii i Libanu. Ponadto przejęła przedwojenne kolonie niemieckie: Togo i Kamerun.
Rozpad francuskiego imperium kolonialnego rozpoczął się już w czasie II wojny światowej, kiedy to różne części imperium okupowane były przez inne kraje (Japonia zajęły Indochiny, Wielka Brytania - Syrię i Liban, Amerykanie z Brytyjczykami - Maroko i Algierię, Niemcy - Tunezję). Po 1945 wszystkie te terytoria powróciły do Francji, jednak Francja zaangażowała się wkrótce w długą i krwawą wojnę w Indochinach. Zakończyła się ona porażką i wycofaniem wojsk francuskich w 1954 roku. Wkrótce wybuchła kolejna wojna - tym razem o niepodległość Algierii. Konflikt o utrzymanie symbolicznej, bo najstarszej francuskiej kolonii był bardzo trudny. Mieszkało tu wielu europejskich osadników (tzw. pieds-noirs), którzy musieli uciekać z Algierii. Po stronie francuskiej walczyli także Algierczy tzw. harkis, których pozostawiono później bez pomocy, gdy francuskie wojska opuściły kraj w 1962. Stało się to po przejęciu władzy we Francji w 1958 przez generała Charlesa de Gaulle’a. W tym samym czasie niepodległość uzyskały także pozostałe francuskie kolonie w Afryce - większość w roku 1960, zwanym „rokiem Afryki".
[edytuj] Współczesne kolonie francuskie
Obecnie jedynymi pozostałościami tego rozległego imperium są następujące terytoria:
- cztery departamenty zamorskie: karaibskie wyspy Gwadelupa i Martynika, południowoamerykańska Gujana Francuska oraz wyspa Reunion na Oceanie Indyjskim, niedaleko Madagaskaru,
- cztery terytoria zamorskie: Polinezja Francuska, Francuskie Terytoria Południowe, Wallis i Futuna oraz Nowa Kaledonia,
- dwie zbiorowości terytorialne: Majotta na Oceanie Indyjskim oraz Saint-Pierre i Miquelon, niedaleko Nowej Fundlandii.
Po odzyskaniu niepodległości niektóre byłe kolonie francuskie nadal współpracują ze swoją dawną metropolią w ramach Wspólnoty Francuskiej (początkowo Unii Francuskiej), a także Wspólnoty Frankofońskiej. Chodzi tu o kooperację na wielu płaszczyznach: politycznej, gospodarczej czy kulturowej. Warto zawuażyć, że język francuski jest w większości z tych krajów głównym językiem urzędowym. Ponadto często zdarza się, że francuska armia interweniuje w swoich byłych koloniach w celu zaprowadzenia tam porządku, ustabilizowania sytuacji i podtrzymaniu demokracji (ostatnio m.in. w Republice Środkowoafrykańskiej czy Wybrzeżu Kości Słoniowej). Byłe kolonie nadal są ważnymi partnerami handlowymi Francji. Także w ramach Unii Europejskiej podpisano kilka dokumentów, dzięki którym obecne i byłe kolonie francuskie stoją na bardziej uprzywilejowanej pozycji niż inne kraje.
[edytuj] Zobacz też:
| Dawne kolonie i protektoraty Francji | ||
| Ameryka: Nowa Francja (Akadia, Luizjana, Quebec, Nowa Szkocja) | Saint-Domingue | Saint Lucia | Dominika | ||
| Afryka: Algieria | Francuska Afryka Równikowa | Francuska Afryka Zachodnia | Komory | Madagaskar | Maroko | Mauritius | Seszele | Somali Francuskie | Tunezja | ||
| Azja: Indie Francuskie (Pondichery, Karikal, Yanaon, Mahe, Chandernagore) | Indochiny Francuskie (Tonkin, Kochinchina, Annam, Laos, Kambodża) | terytoria mandatowe: Liban i Syria | ||
| Australia i Oceania: Nowe Hebrydy (kondominium) | ||
| Francuska kolonizacja Ameryki Północnej | Historia Kanady Francuskiej | ||
| Kolonializm | |
|---|---|
 Kongo Belgijskie |  Imperium brytyjskie |  Francuskie imperium kolonialne |  Kolonie niemieckie |  Portugalskie imperium kolonialne |
|
