Kambodża

Z Wikipedii

Kambodża, Królestwo Kambodży (kambodżański trl. Kâmpǔchéa, Preăhréachéanachâkr Kâmpǔchéa) w latach 1976-1989 Kampucza – państwo w południowo-wschodniej Azji, na Półwyspie Indochińskim, nad Zatoką Tajlandzką. Graniczy od zachodu i północy z Tajlandią (długość granicy – 803 km), od północy z Laosem (541 km), a od wschodu z Wietnamem (930 km).

Preăhréachéanachâkr Kâmpǔchéa
Flaga Kambodży Godło Kambodży
Dewiza: (khm.) (Naród, Religia, Król)
Język urzędowy	khmerski
Stolica	Phnom Penh
Ustrój polityczny	monarchia konstytucyjna
Głowa państwa	król Norodom Sihamoni
Szef rządu	premier Hun Sen
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	87. na świecie 181 040 km² 2,5%
Liczba ludności  • całkowita (2005)  • gęstość zaludnienia	62. na świecie 13 636 398 75 osób/km²
Niepodległość	od Francji 9 listopada 1953
Jednostka monetarna	riel (KHR)
Strefa czasowa	UTC +7
Hymn państwowy	Nokoreach
Kod ISO 3166	KH
Domena internetowa	.kh
Kod samochodowy	K
Kod telefoniczny	+855

Spis treści 1 Geografia 1.1 Rzeźba 1.2 Klimat 1.3 Wody 1.4 Gleby 1.5 Flora 1.6 Fauna 2 Historia 2.1 Królowie dynastii Angkorskiej 3 Ustrój polityczny 3.1 Podział administracyjny 4 Siły zbrojne 5 Demografia 5.1 Osadnictwo 6 Kultura 6.1 Literatura 7 Gospodarka 7.1 Baza surowcowa 7.2 Transport i łączność 7.3 Handel zagraniczny 7.4 Turystyka

[edytuj] Geografia

Zobacz więcej: Geografia Kambodży
Kambodża położona jest między 10°50' a 15°00'N oraz 102°50' a 107°50'E.

[edytuj] Rzeźba

75% powierzchni kraju zajmuje równinna, aluwialna Nizina Mekongu, wypełniająca stare zapadlisko tektoniczne osadami czwartorzędowymi. Przez jej wschodnią część przepływa główna rzeka kraju Mekong, a w zachodniej części leży rozległe jezioro Tonle Sap. Na południowy wschód od równiny leży wierzchołek delty Mekongu, rozciągającej się na terytorium Wietnamu w kierunku M. Południowochińskiego. Centralna równina oraz delta otoczone są pasmami górskimi od południowego zachodu (Góry Kardamonowe i Góry Słonia oraz od północy Góry Dangrek). Góry Kardamonowe (najwyższy szczyt kraju – Aural 1771 m n.p.m.) i Góry Słonia tworzą naturalną barierę fizycznogeograficzną ciągnącą się wzdłuż całego wybrzeża (małe przybrzeżne wyspy, największa w zatoce Kompong Som). Góry Dangrek stanowią naturalną północną granicę kraju. Na wschód od Mekongu teren stopniowo podnosi się w kierunku Gór Annamskich. Pomiędzy obszarami górskimi a równiną centralną rozciąga się równinny obszar przejściowy o średniej wysokości nieprzekraczającej 200 m n.p.m.

[edytuj] Klimat

W Kambodży panuje klimat zwrotnikowy monsunowy z wyraźnym podziałem na dwie główne pory roku: suchą i deszczową. Wiejący od połowy maja do połowy października południowo-zachodni monsun przynosi ulewne deszcze. Od początku listopada do połowy marca słabe wiatry północno-wschodnie. W porze tej zachmurzenie jest zmienne, wilgotność powietrza niska, a deszcze padają sporadycznie. Średnia temperatura miesięczna waha się od 21°C w grudniu do 30°C w maju. Średnia temperatura roczna na terenach nizinnych wynosi ok. 25°C. Temperatury są najwyższe tuż przed rozpoczęciem pory deszczowej i mogą przekraczać 38°C. Najwyższe opady atmosferyczne notuje się na eksponowanych w kierunku morza stokach górskich (5000 mm), a najniższe na nizinnych obszarach centralnych (750-1400 mm). Średnia roczna suma opadów wynosi 1000-2000 mm. Ponad 70% przypada na okres wilgotnego letniego południowo-zachodniego monsunu.

[edytuj] Wody

Sieć rzeczna Kambodży jest dobrze rozwinięta. Prawie cały obszar kraju znajduje się w dorzeczu Mekongu. Dział wodny I stopnia stanowią pasma Gór Kardamonowych i Gór Słonia. Rzeki na wschodnich zboczach tych gór spływają do jeziora Tonle Sap, a na zachodnich do Zatoki Tajlandzkiej. Osią hydrograficzną kraju jest Mekong płynący na terenie Kambodży w kierunku południowym na odcinku ok. 500 km. Drugim ważnym elementem hydrograficznym kraju jest Tonle Sap o powierzchni od 2600 km² w porze suchej do 10400 km² w porze deszczowej. Z Tonle Sap wypływa rzeka o tej samej nazwie, która podczas pory suchej płynie na południe w kierunku Mekongu. W czasie pory deszczowej nadmiar wody w Mekongu powoduje cofanie się wód rzeki w kierunku jeziora, które rozlewa się w centralnej części niziny. Jego głębokość wzrasta wówczas z 1-3 m do 12 m. Z tego powodu zbiornik ten posiada jedne z najliczniejszych zasobów ryb słodkowodnych na świecie. Doroczne wylewy wód Mekongu przyczyniają się także do akumulacji żyznych aluwiów na terenie równiny centralnej. Inne większe rzeki to: Tonle Srepok, Tonle San, Stung Sen, Stung Sreng, Stung Chinit, Prek Chhlong, Sangke.

[edytuj] Gleby

Na terenach nizinnych przede wszystkim czerwone gleby ferralitowe (ferralsole, akrisole, luwisole) oraz żyzne gleby aluwialne (fluwisole), występujące m.in. w dolinach Mekongu i Tonle Sap. Na wyżej położonych terenach występują czerwonożółte laterytowe gleby wilgotnych lasów tropikalnych oraz czerwone gleby laterytowe okresowo wilgotnych lasów tropikalnych (czerwonożółte i czerwone gleby ferralitowe).

[edytuj] Flora

Lasy zajmują ok. 40% powierzchni kraju. Na południu i w części środkowej występują wilgotne lasy równikowe, przechodzące ku północy w monsunowe, tracące liście w porze suchej, z drzewami sandałowymi, kamforowymi, tekowymi, i damarzynkiem, a następnie w sawanny o trawach dochodzących do 1,5 m. Powyżej 800 m n.p.m. lasy sosnowe. Na wybrzeżu lasy namorzynowe, a na okresowo zalewanych obszarach – bagienne. Symbolem Kambodży są powszechnie występujące tzw. palmy cukrowe (arenga; Arenga pinnata), które wykorzystuje się jako surowiec budowlany oraz podstawowy składnik do wyrobu cukru, octu, lekarstw i wina. Drewno stanowi główny surowiec energetyczny kraju, dlatego środowisko naturalne zagrożone jest przez silne wylesianie.

[edytuj] Fauna

Skład fauny jest typowy dla Regionu Indochińskiego. Z dużych ssaków żyją tu: słoń indyjski, tapir malajski, banteg, nosorożec sumatrzański i antylopa garna. Największe drapieżniki to: tygrys, lampart, niedźwiedź malajski. Wilgotne lasy zamieszkuje lotokot i kalong. Z ssaków naczelnych występują gibony, makaki i langury. Podnadto: pawie, bażanty, kameleony, gekony, pytony – siatkowy i tygrysi.

[edytuj] Historia

Zobacz więcej: Historia Kambodży

• od I w. n.e. – państwo Funan
• VI w. – Funan podbite przez Czenla
• 802 – powstanie zjednoczonego państwa Khmerów pod rządami dynastii angkorskiej (pozostałością tego okresu jest Angkor Thom, znajdujący się w pobliżu rzeki Siem Reap)
• 1432 – imperium Khmerów zostaje zajęte przez Tajów, a stolica Angkor Thom zostaje przeniesiona do Phnom Penh
• od XV w. uzależnienie od Syjamu i Wietnamu
• XVI w. – do Kambodży przybyli pierwsi Europejczycy
• 1863 – znalazła się pod protektoratem francuskim
• 1884 – stała się kolonią francuską
• 1887 – włączenie kolonii do Indochin Francuskich
• 1941-1945 – okupacja japońska
• 1945-1946 – okupacja tajlandzka
• 1949 – proklamowanie niepodległości w ramach Unii Francuskiej
• 1955 – wystąpienie z Unii Francuskiej i przyjęcie do ONZ
• 1970 – w wyniku zamachu stanu rządy przejął generał Lon Nol; wybuch wojny domowej; przeciw wojskom rządowym występują zbrojnie Czerwoni Khmerzy i zwolennicy obalonego, sprzyjającego komunistom księcia Norodoma Sihanouka
• 1975-78/79 – rządy Czerwonych Khmerów – reżim Pol Pota; podczas tych rządów w masowych egzekucjach zginęło ponad milion mieszkańców kraju (według niektórych źródeł - dwa miliony); izolacja kraju; wysiedlenie wszystkich mieszkańców miast do wiejskich komun, likwidacja szkół, zmuszanie ludzi do niewolniczej pracy
• 1979 – wojska wietnamskie wspierane przez ZSRR wkraczają do Kambodży i obalają reżim Czerwonych Khmerów; zmiana nazwy państwa na Ludową Republikę Kampuczyobjęcie władzy przez polityków prowietnamskich; Czerwoni Khmerzy przechodzą do partyzantki
• 1982 – Sihanouk obejmuje kierownictwo koalicyjnego rządu na emigracji
• wrzesień 1989 – Wietnam wycofuje swoje wojska z Kambodży u władzy pozostaje rząd premiera Hun Sena
• październik 1991 – powstanie Najwyższej Rady Narodowej Kambodży, w której skład weszli przedstawiciele wszystkich ugrupowań opozycyjnych
• maj 1993 – pierwsze wybory parlamentarne nadzorowane przez ONZ; zwycięstwo odnoszą zwolennicy Sihanouka dochodzi do utworzenia koalicji z ugrupowaniem prowietnamskim
• październik 1993 – przywrócenie monarchii; królem zostaje Sihanouk
• 1998 – śmierć Pol Pota i poddanie się przywódców Czerwonych Khmerów (grudzień); stabilizacja sytuacji wewnętrznej
• 1999 – Kambodża oficjalnie zostaje członkiem Stowarzyszenia Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN)
• 2001 – przyjęcie ustawy o powołaniu trybunału do osądzenia zbrodni Czerwonych Khmerów
• 2004 - król Norodom Sihanouk abdykuje; na tron wstępuje jego syn, Norodom Sihamoni.

[edytuj] Królowie dynastii Angkorskiej

• Dżaja Warman II (802-850)
• Dżaja Warman III (850-877)
• Indra Warman I (877-889)
• Jaszo Warman I (889-900)
• Dżaja Warman IV (koronował się w 928)
• Radżendra Warman
• Dżaja Warman V (968-1001)
• Suria Warman I (1002-1050)
• Suria Warman II (1113-1150)
• Dżaja Warman VII (1181-1218)
• Dżaja Warman VIII (1243-1295)
• Lampong

Łącznie było ich 27.

[edytuj] Ustrój polityczny

Kambodża jest monarchią konstytucyjną. Pierwsze wybory parlamentarne w tym kraju odbyły się w maju 1993 i były nadzorowane przez ONZ (UNTAC). W 1993 i 1998 najsilniejsze okazały się Zjednoczony Front Narodowy na rzecz Niezależnej, Neutralnej, Pokojowej i Współpracującej Kambodży (FUNCINPEK) oraz Kambodżańska Partia Ludowa (do 1991 Ludowo-Rewolucyjna Partia Kambodży).

Głową państwa jest monarcha wybierany przez tzw. "Radę Tronu", w której zasiadają potomkowie trzech linii królewskich. Władza ustawodawcza należy do Zgromadzenia Narodowego, wybieranego co 5 lat w wyborach powszechnych. Władza wykonawcza znajduje się w rękach rządu (Królewski Rząd Kambodży), na czele którego stoi premier.

[edytuj] Podział administracyjny

Administracja Kambodży dzieli się na 20 prowincji (khett):

• • Banteay Mean Cheay
  • Batdambang
  • Kampot
  • Kandal
  • Kaoh Kong
  • Kompong Czam
  • Kompong Czhnang
  • Kompong Spoe
  • Kompong Thum
  • Krachen
  • Mondol Kiri
  • Otdar Mean Cheay
  • Pouthisat
  • Preah Vihear
  • Prey Veng
  • Rotanah Kiri
  • Siem Reap
  • Stoeng Treng
  • Svay Rieng
  • Takev

• 3 miasta wydzielone (krong):
  • Keb
  • Pailin
  • Phnom Penh
  • Preah Seihanu (Sihanoukville)

• 10 wysp (Koh):
  • Koh Kong
  • Koh Polaway
  • Koh Rong
  • Koh Rong Samlon
  • Koh Sess
  • Koh Tang
  • Koh Thass
  • Koh Tral
  • Koh Traolach
  • Koh Treas

[edytuj] Siły zbrojne

Łączna liczba żołnierzy – ok. 135 tysięcy (1992):

• 80 tys. – siły lądowe
• 4 tys. – marynarka wojenna
• 1 tys. – lotnictwo

Zasadnicza służba wojskowa trwa 5 lat. Na terenie kraju stacjonują siły pokojowe ONZ – 10,2 tys. żołnierzy z 29 państw (1992).

[edytuj] Demografia

• Przyrost naturalny: 2,2%
• Skład etniczny: Khmerzy (94%), Chińczycy (3%), Czamowie, Tajowie, Wietnamczycy, Laotańczycy i inni (3%)
• Główne wyznania: buddyści (80%), muzułmanie (2%), chrześcijanie (1%), ateiści (17%)
• Analfabetyzm: 65%
• Urbanizacja: 13%
• Języki: khmerski (urzędowy), chiński, wietnamski

Kambodża jest krajem dosyć słabo zaludnionym. W latach 1975-1985 nastapił spadek liczby ludności spowodowany ludobójstwem rządów Czerwonych Khmerów i wojną domową. Po 1986 – szybki przyrost naturalny (ok. 25‰ rocznie) i powrotem uchodźców z Tajlandii. Ludność rozmieszczona jest nierównomiernie. Blisko 80% ludności skupia się w dolinie Mekongu i nad jeziorem Tonle Sap. Najmniej ludzi mieszka w odizolowanych porośniętych lasem równikowym prowincjach Ratanakiri i Mondolkiri, w których gęstość zaludnienia wynosi poniżej 5 osób/km². Wysoki poziom urodzeń oraz stopa zgonów jedna z najwyższych w Azji. Pomimo tego szybki wzrost liczby ludności. Średnia długość życia (57 lat): mężczyźni – 55 lat, kobiety – 59.

Kambodża to kraj niemal jednolity etnicznie – Khmerzy stanowią 94%. Inne mniejszości narodowe to Chińczycy, mieszkający w większych miastach. Czamowie i Wietnamczycy żyją w oddzielnych osadach rozproszonych po całym kraju. Tajowie i Laotańczycy – na terenach przygranicznych. Gwałtowne migracje ludności nastąpiły w latach 70. – unikanie walk, rządy Czerwonych Khmerów. W obawie przed egzekucjami i represjami wiele osób uciekło do Tajlandii i Wietnamu. W 1992 do Kambodży powróciło wielu uchodźców z całego świata.

[edytuj] Osadnictwo

Kambodża należy do najsłabiej zurbanizowanych krajów azjatyckich. W miastach mieszka tylko 13% ludności. Stolicą, największym miastem, głównym ośrodkiem handlowym, przemysłowym i edukacyjnym jest Phnom Penh. Pozostałe większe miasta to: Battambang, Kampong Czam, Pursat, Kompong Som i Kampot. Osadnictwo wiejskie rozproszone – centralna i południowa część kraju. Typowa wioska (phum), jednolita etnicznie liczy do 500 mieszkańców. Stanowi ona część większej jednostki osadniczej skupiającej kilka wiosek (khum), w której znajduje się wspólna szkoła, świątynia buddyjska i kilka sklepów.

[edytuj] Kultura

[edytuj] Literatura

Literatura khmerska powstawała i rozwijała się pod wpływem kultury indyjskiej. Najstarsze zabytki (sanskryckie na kamiennych płytach, stelach i kolumnach świątyń) pochodzą z III w. (okres przedangkorski III-VIII w.) Z okresu angkorskiego (IX-XIII w.) zachowały się wierszowane panegiryki na cześć bogów i władców. Najstarsze teksty w języku khmerskim pochodzą z XIV w., m.in. poemat Legenda o Angkorze.

Prawdopodobnie w XIV w. powstała epopeja kosmogoniczna Treiphet (zachowały się jedynie późniejsze wersje). Od XIV w., wraz z rozwojem buddyzmu therawady, zaczęły się pojawiać religijne teksty w języku palijskim (Tripitaka – palijski kanon buddyjski) i w języku khmerskim.

Do naszych czasów w niezmienionej postaci przetrwały ustne przekazy legendy, bajek i cudownych historii opowiadanych przez kapłanów i bajarzy.

Dzieje literatury kambodżańskiej zaczynają się od najsłynniejszej epopei, zwanej Reamker – odpowiednik staroindyjskiej Ramajana (najstarsze fragmenty z XV-XVII w.). W XIX w. powstały tzw. Roczniki królewskie, które stanowią główne źródło historyczne dla poznania dziejów Kambodży. W 1936 ukazała się pierwsza powieść khmerska Nhok Thema. Po uzyskaniu niepodległości w 1953 rozwinął działalność Instytut Buddyjski w Phnom Penh. Powstawała literatura oparta na wzorach europejskich (zapoczątkowana w czasach kolonizacji francuskiej). W latach 1970-1978 wymordowano praktycznie wszystkich twórców i działalność literacka zanikła. Po 1979 życie literackie odrodziło się, a utwory przybrały charakter rozliczeniowy i dotyczyły lat 1975-1978.

[edytuj] Gospodarka

• PKB: 2000 USD/osobę (2004)
• Struktura PKB (2004): rolnictwo – 35%, przemysł – 30%, usługi – 35%
• Struktura zatrudnienia (1994): rolnictwo – 68%, przemysł – 13%, usługi – 19%
• Struktura użytkowania ziemi (1993): grunty orne – 16,8%, użytki zielone – 3,2%, lasy – 39%, inne – 41%

Jest to jeden z najbiedniejszych krajów na świecie. Od 1986 rozpoczął się proces prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych oraz zakładów rzemieślniczych. Przemysł jest słabo rozwinięty – funkcjonują małe fabryki kauczuku, tartaki i zakłady przemysłu spożywczego.

[edytuj] Baza surowcowa

Kambodża posiada niewiele surowców mineralnych, są to:

• fosforyty
• kamienie szlachetne (rubiny, szafiry)
• rudy żelaza
• boksyty
• rudy manganu
• sól kamienna
• gaz ziemny
• ropa naftowa

Obecnie wydobywa się sól kamienną, fosforyty, kamienie szlachetne i rudy żelaza. Nie eksploatowane są boksyty. W 1992 zasoby gazu ziemnego w Kambodży oszacowano na 1500-3500 mld m³, a rezerwy ropy naftowej na 50-100 mln baryłek.

[edytuj] Transport i łączność

Kambodża ma rozwiniętą żeglugę śródlądową na Mekongu i jego dopływach, a długość dróg wodnych wynosi 2400 km (2004). Długość dróg kołowych – 34 100 km, z czego 3000 km to drogi pierwszej klasy (drogi narodowe). Długość różnotorowych linii kolejowych wynosi 649 km (0,4 km na 100 km² – 1988). W 1975 długość ta wynosiła 1370 km, lecz w latach 1976-1978 80% uległo zniszczeniu. Od 1978 trwa ich odbudowa. Główne połączenia kolejowe i drogowe to: Phnom Penh-Kompong Som i Phnom Penh-Bangkok (Tajlandia). Główny port morski znajduje się w Kompong Som. W Pochetong koło Phnom Penh – międzynarodowy port lotniczy.

[edytuj] Handel zagraniczny

• Eksport: kauczuk, drewno, ryż, ryby, kamienie szlachetne
• Import: maszyny i środki transportu, papierosy, materiały budowlane, produkty naftowe i odzież

Kambodża posiada ujemny bilans handlowy. W 2004 import wyniósł 3129 mln USD, a eksport – 2311 mln USD. Głównymi odbiorcami eksportu są: Stany Zjednoczone 56,2%, Niemcy 11,5%, Wielka Brytania 7%, Kanada 4,3%. Głównymi partnerami w imporcie są: Tajlandia 23,9%, Hongkong 15%, Chiny 13,5%, Singapur 11,5%, Wietnam 7,6%, Tajwan 7,3%.

[edytuj] Turystyka

Od 1986 r. istnieje możliwość zwiedzania Kambodży. Do najbardziej interesujących miejsc można wymienić:

• Stolicę Phnom Penh, w której znajdują się m.in.:
  • Royal Palace,
  • Silver Pagoda,
  • Muzeum Narodowe (National Museum),
  • Muzeum S-21 (Toul Sleng Genocide Museum),
  • Pola Śmierci (Choeung Ek Killing Fields),
  • Bazar centralny (Psah Thmei),
  • Stary bazar (Psah Chas).
• Kompleks Angkor Thom na brzegu rzeki Siem Reap, zawierający m.in.:
  • Świątynię Angkor Wat,
  • Pałac Królewski,
  • Świątynię Banteay Srei.
• Kompleks Bokor Hill w okolicy miasta Kampot.
• Sihanoukville – miasto wypoczynkowe na wybrzeżu.

W 1987 Kambodżę odwiedziło ok. 1000 turystów, a w 1993 już 118 tys.; wpływy z turystyki wynosiły 48 mln USD.