Stargard Szczeciński

Z Wikipedii

Współrzędne: 53°20' N 015°02' E

Stargard Szczeciński
Herb Stargardu Szczecińskiego
Dewiza: Stargard - Klejnot Pomorza
Województwo	zachodniopomorskie
Powiat	stargardzki
Gmina  - rodzaj	Stargard Szczeciński miejska
Prawa miejskie	21 czerwca 1243
Prezydent miasta	Sławomir Pajor
Powierzchnia	48,1 km²
Położenie	53° 20' N 15° 02' E
Liczba mieszkańców (2005)  - liczba ludności  - gęstość	71 017 1476 os./km²
Strefa numeracyjna (do 2005)	091
Kod pocztowy	73-110
Tablice rejestracyjne	ZST
TERC10 (TERYT)	4324314011
Miasta partnerskie	Elmshorn (Niemcy), Saldus (Litwa). Slagelse (Dania). Stralsund (Niemcy), Wijchen (Holandia)
Położenie na mapie Polski
Urząd miejski3 ul. Czarnieckiego 17 73-110 Stargard Szczeciński tel. 091 578-48-81; faks 091 578-48-89 (e-mail)
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Strona internetowa miasta

Stargard Szczeciński (pom.: Stôrgard, łac. Stargardia, niem. Stargard in Pommern, Stargard an der Ihna) to miasto i gmina w województwie zachodniopomorskim, w powiecie stargardzkim. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa szczecińskiego. Należy do najstarszych grodów na Pomorzu Zachodnim. Jego początki sięgają VIII - IX wieku. Rozwojowi osady sprzyjało położenie przy krzyżujących się szlakach handlowych, prowadzących z Santoka do Wolina i ze Szczecina do Kołobrzegu. Miasto jest siedzibą powiatu stargardzkiego i gminy.

Według danych z 30 czerwca 2005², miasto miało 71 017 mieszkańców.

Spis treści 1 Położenie i obszar 2 Demografia 3 Rozwój urbanistyczny 4 Historia nazwy 4.1 Spór o przymiotnik szczeciński w nazwie miasta 5 Historia 6 Zabytki 7 Gospodarka i przemysł 7.1 Historia 7.2 Sytuacja obecna 8 Transport i komunikacja 8.1 Transport drogowy 8.2 Transport kolejowy 8.3 Komunikacja miejska 9 Turystyka 9.1 Szlaki turystyczne 9.2 Informacja turystyczna 9.3 Punkty widokowe 9.4 Hotele 9.5 Piętnasty południk 10 Zieleń miejska 10.1 Parki 10.2 Cmentarze 11 Kultura 11.1 Ważniejsze imprezy 11.2 Wybrane zespoły i grupy artystyczne 12 Edukacja 12.1 Szkoły ponadgimnazjalne 12.2 Szkolnictwo wyższe 12.3 Pozostałe jednostki 13 Sport i rekreacja 14 Media 14.1 Prasa 14.2 Telewizja 15 Znane osoby związane ze Stargardem 16 Stargard jako garnizon wojskowy 16.1 Jednostki niemieckie stacjonujące do 1945 16.2 Jednostki stacjonujące po 1945 (rozwiązane) 16.3 Jednostki stacjonujące po 1945 17 Bibliografia 18 Linki zewnętrzne

[edytuj] Położenie i obszar

Miasto położone jest nad rzeką Iną przy drogach krajowych nr 10 oraz nr 20, w odległości 46 km od granicy państwa, 36 km od Szczecina, 35 km od międzynarodowego portu lotniczego w Goleniowie, 180 km od Berlina i 120 km od terminalu promowego w Świnoujściu. Leży na pograniczu dwóch wielkich krain geograficznych, Niziny Szczecińskiej i Pojezierza Pomorskiego, co ma duży wpływ na zróżnicowanie typów krajobrazu w najbliższej okolicy.

Według danych z roku 2002⁶, Stargard Szczeciński ma obszar 48,1 km², w tym:

• użytki rolne: 34%
• użytki leśne: 2%

Miasto stanowi 3,17% powierzchni powiatu.

[edytuj] Demografia

Ludność Stargardu
Rok	Ludność	Rok	Ludność
1618	12 000	1939	39 760
1640	1 200	1945	2 870
1688	3 600	1950	20 684
1720	400	1960	33 650
1740	5 529	1970	44 460
1786	6 243	1975	51 400
1800	7 000	1980	59 227
1855	12 749	1990	70 952
1901	25 000	1995	72 254
1913	28 000	2000	74 362
1929	34 600	2005	71 017

Dane z 30 czerwca 2005²:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	71 017	100	36 770	51,8	34 247	48,2
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	1476,4		764,4		711,9

Według danych z roku 2002⁶, średni dochód na mieszkańca wynosił 980,52 zł.

Stargard, liczy ok. 71 tys. mieszkańców, plasuje się na trzecim miejscu pod tym względem wśród miast województwa zachodniopomorskiego. W ostatnich latach ludności przybywa nieco wolniej niż w poprzedniej dekadzie. Tendencja spadkowa charakteryzuje również procesy migracji do miasta, ale wciąż miasto zalicza się do miast ludzi młodych.

Przyrost ludności Stargardu w ciągu wieków nie był równomierny. Był on zakłócany przez liczne wojny, klęski żywiołowe oraz epidemie.

[edytuj] Rozwój urbanistyczny

Najstarszym trwałym elementem struktury przestrzennej Stargardu jest grodzisko w Osetnie, położone około 1,5 km na południowy zachód od późniejszego miasta, wśród podmokłych łąk szerokiej w tym miejscu doliny Iny. Duży gród o średnicy 200 - 300 m, dziś prawie nieczytelny w terenie, stanowił miejsce schronienia dla mieszkańców pobliskich nieobronnych osad w Strachocinie, Ulikowie i Stargardzie. Najpóźniej w połowie X wieku gród został opuszczony wskutek utworzenia nowego ośrodka na terenie dzisiejszego miasta - być może wówczas powstała nazwa Zitarigroda (Stargard, stary gród), która pojawiła się w źródłach po raz pierwszy w roku 1124.

Drugi stargardzki gród wzniesiono na przełomie IX i X wieku na sztucznie wyrównanym terenie, otoczonym od wschodu i północy skręcającą tu dawniej Iną, w pobliżu przeprawy przez rzekę oraz istniejącej tu od początku IX wieku nieobronnej osady. Najstarsze umocnienie grodu stanowi wał ziemno-drewniany, zastąpiony w X - XII wieku konstrukcją skrzyniową wypełnioną głazami. Gród funkcjonował od 1295 roku, gdy książę przekazał jego obszar miastu. Pozostałością grodu jest dziś wzniesienie w sąsiedztwie baszty Białogłówki przy północno-wschodnim narożu Starego Miasta.

Położona między grodem i Małą Iną osada przejęła rolę podgrodzia. Wzdłuż moszczonych drewnem ulic stały drewniane chaty, a całość terenu otoczona była wałem z palisadą. Pod koniec XII wieku na wzgórzu po zachodniej stronie Małej Iny osiedlili się joannici. Wokół domu zakonnego powstała wkrótce osada, rozwijająca się w kierunku wschodnim, ku położonemu bezpośrednio nad rzeką placowi targowemu. Nie zabudowany jeszcze teren pomiędzy osadą i targowiskiem zajął wkrótce klasztor oo. Augustianów. W ten sposób w północnej części późniejszego Starego Miasta powstał rozciągnięty w poprzek Iny zespół osadniczy, którego osią była wiążąca wszystkie człony, biegnąca z zachodu na wschód, droga handlowa ze Szczecina do Chociwla i dalej przez Białogard nad brzeg Bałtyku.

Przypływ ludności, jaki nastąpił po nadaniu Stargardowi praw miejskich, pociągnął za sobą dalsze powiększenie zabudowanego obszaru. Warunki fizjograficzne dopuszczały rozwój terytorialny jedynie w kierunku południowym od istniejącego już zespołu osad. Ostateczne granice miasta musiały być ustalone do końca XIII wieku, kiedy przystąpiono do wznoszenia murów obronnych. Średniowieczny Stargard otoczony był od południowego wschodu, wschodu i częściowo północy głównym korytem Iny, a ku zachodowi wspinał się na wydłużone wzgórze górujące nad doliną. Różnica poziomów między punktem położonym najwyżej (Bastion "Rondel", obok kościoła św. Jana) a miejscem najniższym (brama Młyńska) wynosi ok. 20 m. Przez obszar objęty murami przepływa Mała Ina, dzieląc go na dwie nierówne części. Do 1945 roku w planie Starego Miasta widoczne były ślady osadnictwa przedlokacyjnego w postaci ciągu obecnych ulic Chrobrego i Gdańskiej wraz z szeregiem poprzecznych uliczek oraz bardziej regularna siatka bloków zabudowy wytyczonych po 1253 roku.

Już w XIV wieku poza zasięgiem obwarowań powstały dwa przedmieścia zwane Wik (niem. Wiek) i Kępa (niem. Werder). W XV wieku istniały także dwa mniejsze przedmieścia wschodnie, przy drodze do Chociwla i zachodnie św. Jobsta, które nazwę wzięło od kaplicy i szpitala położonego w tym rejonie. Mieszkańcy przedmieść posiadali własny samorząd, w przypadku Kępy utrzymany aż do początku XIX wieku, a ich głównym zajęciem było rolnictwo i ogrodnictwo. Wśród zabudowy przedmieść obok domów mieszkalnych znajdowały się liczne budynki gospodarcze. Każda z tych osad posiadała własna kaplicę: Wik i Kępa kaplicę św. Gertrudy, przedmieście wschodnie kaplicę św. Jakuba. Przed bramą Pyrzycką zgrupowane były szpitale i związane z nimi kaplice trzech instytucji dobroczynnych: św. Ducha, św. Jerzego oraz przytułku dla ubogich.

Kształt przestrzenny, jaki uzyskało miasto do końca XV wieku, przetrwał bez większych zmian do pierwszej połowy XIX wieku. W 1625 roku rejestr podatkowy wykazywał 780 domów w obrębie murów, 105 na kępie i 75 na Wiku. Przez wiele stuleci nie ulegała również zmianom sieć dróg: szlak ze Szczecina prowadził do miasta przez bramę Świętojańską, a opuszczał je bramą Wałową, rozgałęziając się następnie w kierunku Chociwla i Suchania. Drogi do Pyrzyc i Skalina biegły od bramy Pyrzyckiej.

Dopiero w 1845 roku przebito w murach przejazd w kierunku Suchania (tzw. Nowa Brama). Budowa linii kolejowej wraz z dworcem w odległości około 1 km na zachód od Starego Miasta spowodował szybki rozwój przedmieścia Jobsta. Powstało tam wiele domów mieszkalnych, a głównie Jobststrasse (obecnie ulice Czarnieckiego i Piłsudskiego) wzniesiono też kilka budynków urzędowych, wodociągową wieżę ciśnień i niewielki neogotycki kościół (obecnie cerkiew pw. śś. Piotra i Pawła). Na północ od Starego Miasta skupiły się zakłady przemysłowe, poprowadzono tam bocznice kolejowe i zlokalizowano stację kolei wąskotorowej. Na wschód od Kępy powoli wzrastało nowe przedmieście przy szosie do Suchania. W okresie międzywojennym nastąpił dalszy rozwój przestrzenny miasta w kierunku zachodnim. Za torami kolejowymi przy drodze do Szczecina w wyniku planowanych działań urbanistycznych zbudowano tzw. osiedle miejskie, złożone z domów dwu- i wielorodzinnych w otoczeniu zieleni, z podstawowymi obiektami usługowymi i socjalnymi.

Szybki wzrost liczby mieszkańców po drugiej wojnie światowej postawił przed polskimi urbanistami zadanie wydatnego zwiększenia zasobów mieszkaniowych. Po wyczerpaniu możliwości remontów i adaptacji istniejących budynków sięgnięto po rozwiązanie rozpowszechnione w owym czasie w całym kraju - wznoszenie zespołów typowych bloków mieszkalnych. Zabudowa tego typu powstała przy dzisiejszych ulic: Wyszyńskiego, Piłsudskiego oraz zbudowano kilka dużych osiedli m.in. os. Zachód, os. Pyrzyckie, os. Letnie.

Zagospodarowanie Starego Miasta stanowiło odrębny problem urbanistyczny i konserwatorski. Niemal całkowicie zniszczenie budynków mieszkalnych, z zachowanymi w różnym stanie monumentalnymi zabytkami architektury gotyckiej, przemawiało za przyjęciem zasady odbudowy wybranych, najcenniejszych obiektów a nie rekonstrukcji całego zespołu. Przygotowany projekt przewidywał zachowanie historycznego ulic oraz rekonstrukcję i wyeksponowanie budowli zabytkowych. Nowe budynki o ograniczonej liczbie kondygnacji i spadzistych dachach dostosowane były do skali miasta. Zgodnie z powyższymi założeniami zrealizowano, niestety tylko wznoszoną w pierwszym etapie zabudowę w zachodniej części Starówki. Na wyglądzie wschodnich kwartałów Starego Miasta odcisnęły piętno tendencje do powiększania gęstości zaludnienia i zbudowano 5 dziesięciopiętrowych wieżowców z tzw. wielkiej płyty. Efektem jest poważne zniekształcenie sylwetki miasta i zatarcie przebiegu niektórych dawnych ulic.

[edytuj] Historia nazwy

Na przestrzeni prawie dziewięciuset lat nazwa miasta zmieniała się wielokrotnie. Nazwa Stargard na całej słowiańszczyźnie oznaczała Stary Gród, forma środkowopomorska "grod" przekształciła się w "gard". Nazwy tego rodzaju spotykane są na terenie całej Polski oraz w krajach słowiańskich.

Po raz pierwszy wzmianka o nazwie miasta pojawiła się w 1124, kiedy to kronikarz Ebbo, opisujący misję św. Ottona z Bambergu wspomniał jego pobyt w grodzie Zitarigroda. Kolejny zapis pochodzi z 1140, kiedy to castro Stargrod wymieniony był w bulli papieża Innocentego II, jako gród mający należeć od tej pory do biskupstwa w Wolinie. W późniejszym czasie spotykamy wiele form podobnie brzmiących:

• Stargard (1186)
• Starogard (1188)
• Starigart (1217)
• Ztaregard (1220)
• Staregarde (1234)
• Staregrod (1238)
• Stargrod
• Stargardt (1618, na mapie Lubinusa)
• Przed 1945 niemiecka nazwa brzmiała Stargard in Pommern (Stargard na Pomorzu) lub Stargard an der Ihna (Stargard nad Iną).

Pierwszą powojenną nazwą miasta był Starogród, a następnie Starogard nad Iną. W 1950 przyjęta została obecna nazwa miasta Stargard Szczeciński.

[edytuj] Spór o przymiotnik szczeciński w nazwie miasta

W 1999 rozpoczęto kampanię mającą na celu usunięcie z nazwy miasta przymiotnika szczeciński. Rada Miejska przeprowadziła konsultacje społeczne, w których wzięło udział 5667 osób, (co stanowiło ponad 10% osób uprawnionych do głosowania), 67,01% biorących udział opowiedziało się za zmianą. Rada Miejska w listopadzie 2000 skierowała wniosek do Rady Ministrów o zmianę nazwy miasta, który rok później został odesłany do Stargardu bez rozpatrzenia.

Argumentem za dodaniem przymiotnika szczeciński miała być przede wszystkim chęć uniknięcia błądzenia korespondencji między Stargardem a Starogardem w województwie pomorskim. Ten argument przestał mieć znaczenie z chwilą wprowadzenia w 1975 roku w korespondencji kodów pocztowych.

W chwili obecnej Stargard jest największym miastem na świecie z przydomkiem pochodzącym od innej miejscowości.

[edytuj] Historia

Zobacz więcej w osobnym artykule: Historia Stargardu Szczecińskiego.

Stargard Szczeciński należy do najstarszych grodów na Pomorzu Zachodnim. Początki jego powstania sięgają VIII - IX wieku, gdy to około 1 km na południe od dzisiejszego centrum rozwinęła się osada Osetno. Jej mieszkańcy przyczynili się do budowy grodu w zakolu rzeki Iny - w okolicy obecnie istniejącej Baszty Białogłówki.

Gród otoczony został wałami drewniano-ziemnymi, a od wschodu i północy dodatkowo chroniło go koryto rzeki Iny. W następnych stuleciach pomiędzy X a XII wiekiem, na południe od umocnionego grodziska powstało otwarte podgrodzie. Rozwojowi osady sprzyjało położenie przy krzyżujących się szlakach handlowych, prowadzących z Santoka do Wolina i ze Szczecina do Kołobrzegu. Przyspieszony rozwój ośrodka grodowego nastąpił po nadaniu magdeburskich praw miejskich w 1243 roku przez księcia pomorskiego Barnima I. Od 1292 roku Stargard został przeniesiony na prawa lubeckie korzystniejsze dla warstwy kupców i rzemieślników. W mieście zostały osadzone dwa zakony joannitów i augustianów, zaczęli przybywać liczni osadnicy z terenu Niemiec i Flandrii, Stargard stał się członkiem związku hanzeatyckiego, wspierającego interesy kupców.

Pod koniec XIII wieku wyburzono obramowania starego grodziska i przystąpiono do budowy murów kamienno - ceglanych, obejmujących zarówno teren dawnego grodu, jak i rozbudowanego podgrodzia. Ina stała się ważną drogą komunikacyjną, po której barkami płynęło zboże i inne towary z ziemi pyrzyckiej i stargardzkiej do krajów zachodnich i nadbałtyckich. Podczas wojny trzydziestoletniej miasto zostało zdziesiątkowane z powodu głodu, chorób i pożarów, w skutek czego liczba ludności spadła o około 90 %. Na mocy Traktatu Westfalskiego Stargard od 1648 roku dostał się pod panowanie Brandenburgii, a w 9 lat później przez miasto przejeżdżał hetman Stefan Czarniecki na czele konnicy, w pogoni za wycofującą się armią szwedzką. Druga połowa XVII i XVIII wieku to okres powolnej odbudowy zniszczonego grodu.

W połowie XIX wieku nastąpił przełom gospodarczy. Stargard w 1846 roku uzyskał połączenie kolejowe ze Szczecinem i Berlinem, a nieco później z Poznaniem i Koszalinem. Oddzielny rozdział w historii stanowi okres II wojny światowej. Cała produkcja przemysłowa została ukierunkowana na potrzeby wojny. W mieście już od 1939 roku powstał duży obóz jeniecki, tzw. Stalag II-D. W wyniku działań wojennych Stargard został zniszczony w 72% a jego zabytkowa część (Starówka) spłonęła całkowicie.

Powojenne straty zostały szybko naprawione, zabytki odbudowane, a gospodarka pięła się w górę. Otwierano liczne zakłady przemysłowe. Na początku lat 90. XX wieku Stargard jak i inne miasta przeżył kryzys gospodarczy związany ze zmianą ustroju oraz z postępującą komputeryzacją przedsiębiorstw. W 2003 r. rozpoczął działanie Stargardzki Park Przemysłowy.

[edytuj] Zabytki

Zobacz więcej w osobnym artykule: Zabytki Stargardu Szczecińskiego.

Na terenie Starego Miasta w jego okolicy znajdują się 22 zabytki. Zespół ten ma wielką wartość zarówno z uwagi na wysoką rangę artystyczną poszczególnych obiektów, jak i wobec faktu, że na obszarze Starego Miasta zachowały się w niewiele zmienionym stanie prawie wszystkie architektoniczne dominanty z najświetniejszego okresu jego dziejów. Panującym tu stylem jest późny gotyk w mniejszej części barok. Przeważającym materiałem budowlanym jest duża średniowieczna cegła, nadająca najczęściej nietynkowanym elewacjom charakterystyczną, ciemnoczerwoną barwę.

Pomimo znacznych zniszczeń wojennych, w mieście jest wiele wartych obejrzenia zabytków. Do najcenniejszych zabytków miasta zalicza się:

• kolegiata pw. Najświętszej Marii Panny - zabytek rangi światowej, najcenniejszy na Pomorzu Zachodnim. Pochodzi z XIII wieku, zbudowany w stylu gotyckim przez Heinricha Brunsberga
• Kościół św. Jana pochodzi z XV wieku, kościół ten posiada najwyższą wieżę na Pomorzu Zachodnim (99 m)
• Historyczny, barokowy ratusz
• mury obronne - pochodzące z II poł. XIII wieku
• Brama Pyrzycka
• Brama Wałowa
• Brama Portowa - jedyna w Polsce i jedna z nielicznych w świecie brama położona nad korytem rzeki
• Brama Świętojańska
• Baszta Morze Czerwone - najokazalsza baszta miejska w Polsce
• Baszta Tkaczy
• Baszta Białogłówka
• Krzyż pokutny - powstały w 1542 roku, największy krzyż pokutny w Polsce

Najstarszym obszarem zieleni wysokiej jest Park Chrobrego.

[edytuj] Gospodarka i przemysł

[edytuj] Historia

Na rozwój przemysłu w Stargardzie w poł. XIX wieku wpływ miała budowa linii kolejowej łączącej Stargard ze Szczecinem i dalej do Berlina (1843-1846). Zakłady przemysłowe lokalizowane były na północy i północnym wschodzie miasta, gdzie miały łatwy dostęp do bocznic kolejowych. Pierwszym ważnym zakładem była wytwórnia koniaków i likierów kupca F. J. Mampe'go (1835), zaś pierwszym zakładem stworzonym po budowie linii kolejowej była gazownia (1856), która zaczęła oświetlać miasto lampami. W roku 1858 otworzono Warsztaty Remontowe Urządzeń Kolejowych (późniejsze ZNTK), przy Garbestraße (dzisiejsza I Brygady). Pierwszą załogę stanowiło 115 osób, tj. prawie 7% ogółu mieszkańców ówczesnego miasta. W rok później kupiec Meisner uruchomił fabrykę papy smołowej i asfaltu, w której w 1869 wynaleziono i opatentowano papę bitumiczną.

W późniejszym czasie w szybkim tempie otwierano wiele zakładów i przedsiębiorstw oto niektóre z nich:

• Cukrownia w Kluczewie (1889)
• Rzeźnia miejska (1897)
• sieć wodno - kanalizacyjna (1897)
• Nowy wielki młyn (1922)
• Warsztaty Naprawcze Sprzętu Rolniczego (przed 1939)

Po wojnie potrzeba pożywienia dla nowo przybyłych osadników sprawiła, że już w 1945 uruchomiono piekarnię i mleczarnię. Także w tym roku uruchomiono już ZNTK i Zakład Sprzętu Motoryzacyjnego. Silnie rozwijająca się gospodarka i potrzeby ludności sprawiły, że od lat 60. XX wieku otwierano zakłady:

• 1961 Miejski Zakład Komunikacji - wprowadził na trasę 3 linie autobusowe.
• 1966 Bacutil - zakład produkujący paszę dla zwierząt
• 1971 Luxpol - pierwszy w regionie zakład przemysłu dziewiarskiego
• 1975 Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej zaopatrujące mieszkańców w ciepłą wodę i ogrzewanie

[edytuj] Sytuacja obecna

Władze Stargardu w 2003 otworzyły przy drodze krajowej nr 10 na pow. 150 ha Stargardzki Park Przemysłowy, który jest inkubatorem przedsiębiorczości. Obecnie (2006) trwa budowa trzech fabryk na terenie SPP. 31 lipca 2006 Koncern Bridgestone podpisał z miastem umowę na budowę fabryki opon na byłym radzieckim lotnisku w Kluczewie, która rozpocznie się wiosną 2007. Jest to największa inwestycja tego typu na Pomorzu Zachodnim, jej wartość wynosi 200 mln euro (750 miejsc pracy).

Obecnie działające zakłady produkcyjne i przedsiębiorstwa (wybór):

• Trans-Masz Przedsiębiorstwo Transportu i Maszyn Drogowych
• Sterna (producent rowerów)
• Rarytas (producent ciastek i krakersów)
• Polmo (odlewnia metali)
• Zakład Napraw Infrastruktury
• Przedsiębiorstwo Robót Drogowych Mostar
• Waryński Stargard
• Proxial Pomorze
• STARCO Spółdzielnia Mleczarska
• Młyny
• Cukrownia
• Papirus II (zakład pracy chronionej)

[edytuj] Transport i komunikacja

Stargard jest usytuowany w tzw. bramie wjazdowej do zespołu wielkomiejsko - portowego Szczecina. Spełnia funkcję dużego węzła komunikacyjnego. Przecinają się tu ważne drogi kołowe i kolejowe.

[edytuj] Transport drogowy

• droga krajowa nr 10, planowana S10 (Lubieszyn) - Szczecin - Stargard Szczeciński - Piła - Bydgoszcz - Płońsk - (Warszawa)
• droga krajowa nr 20 Stargard Szczeciński - Chociwel - Szczecinek - Kościerzyna - Gdynia - (Gdańsk)
• droga wojewódzka nr 106 Pyrzyce - Stargard Szczeciński - Maszewo - Nowogard - Golczewo - (Kamień Pomorski)

W 1998 oddano do użytku Południowe Obejście Starego Miasta, gdzie krzyżują się wszystkie ważne drogi. Stworzenie tzw. małej obwodnicy Stargardu odciążyło od ruchu Stare Miasto i cenne zabytki. W 2006 ruszy budowa południowej obwodnicy miasta, która wejdzie w skład drogi ekspresowej S10.

[edytuj] Transport kolejowy

Zobacz więcej w osobnym artykule: Stargard Szczeciński (stacja kolejowa).

• linia kolejowa nr 360 Szczecin - Stargard Szczeciński - Krzyż Wielkopolski - Poznań
• linia kolejowa nr 361 Stargard Szczeciński - Pyrzyce - Kostrzyn nad Odrą linia niezelektryfikowana, obecnie nieczynna
• linia kolejowa nr 365 Stargard Szczeciński - Kalisz Pomorski - Wałcz - Piła Główna linia niezelektryfikowana
• linia kolejowa nr 378 Stargard Szczeciński Wąskotorowy - Dobra Nowogardzka linia wąskotorowa, obecnie nieczynna
• linia kolejowa nr 380 Stargard Szczeciński - Koszalin - Słupsk - Gdańsk

W planach do realizacji jest uruchomienie miejskiej linii kolejowej, która połączyłaby centrum miasta z Kluczewem.

[edytuj] Komunikacja miejska

Za transport komunalny odpowiada powołany w 1961 Miejski Zakład Komunikacji. Obecnie w Stargardzie kursuje 21 linii, w tym jedna nocna i dwie bezpłatne. Linie obsługują mieszkańców Stargard i okolicznych miejscowości: Kobylanka, Żarowo, Witkowo, Strzyżno, Grzędzice, Lipnik, Zieleniewo (Jezioro Miedwie), Klępino, Małkocin, Storkówko, Koszewo, Koszewko i innych.

[edytuj] Turystyka

[edytuj] Szlaki turystyczne

Piesze

• Stargardzki Szlak Staromiejski Stargard - Klejnot Pomorza - (kolor żółty) biegnie po okręgu stargardzkich plant oraz przechodzi przez Rynek Staromiejski. Trasa ma długość ok. 3 km i można ją zacząć z dowolnego miejsca. Podczas ok. dwugodzinnej wycieczki można zobaczyć najsłynniejsze i najcenniejsze zabytki, wejść na punk widokowy na Baszcie Morze Czerwone, czy obejrzeć wystawy muzealne, a przy tym można pooddychać świeżym powietrzem wśród trzystuletnich drzew.
• Szlak Anny Jagiellonki - (kolor niebieski) szlak został nazwany dla uczczenia Anny Jagiellonki, która w dniu 2 lutego 1491 wraz z orszakiem wyruszyła ze Stargardu do Szczecina w celu ożenku z Bogusławem X. Swój początek ma w Załomiu dzielnicy Szczecina i dalej wiedzie przez Kliniska, Strumiany, Sowno, Grzędzice, osiedle Kossaka w Stargardzie i kończy się przy dworcu PKP, jego długość to 35,2 km.
• Szlak im. Hetmana Stefana Czarnieckiego - (kolor czerwony) nazwa szlaku upamiętnia pobyt wojsk polskich pod dowództwem hetmana, w tej okolicy. Wiedzie z dworca PKP w Stargardzie przez Strachocin, Pęzino, Czarnkowo, Marianowo, Wiechowo, Szadzko, Dobrzany, Bytowo, Suliborek i kończy się przed Bramą Drawieńską w Reczu, łączna długość to 62,5 km.

• szlak hanzeatycki na terenie Stargardu (w planach)
• szlak joannicki Stargard, Suchań, Pęzino (w planach)
• szlak I misji chrystianizacyjnej Ottona z Bambergu na terenie Stargardu (w planach)
• szlak Sydonii von Borck Stargard, Krępcewo, Marianowo (w planach)

Wodne

• szlak kajakowy rzeki Iny. Szlak rozpoczyna się w Reczu i dalej wiedzie przez: jaz w Wapnicy jaz w Suchaniu, Witkowo II, STARGARD, jaz w Stargardzie, Klępino, Lubowo, Rogowo, Smogolice, Poczernin, Sowno, Goleniów i kończy się przy ujściu Iny do Odry (Domiąży), szlak liczy 104,2 km.

Rowerowe

• Dookoła jeziora Miedwie rozpoczyna się w Stargardzie i dalej wiedzie przez: Morzyczyn, Jęczydół, Bielkowo, Rekowo, Nieznań, Żelewo, Komorówko, Giżyn, Młyny, Turze, Ryszewo, Okunica, Grędziec, rezerwat Brodogóry, Wierzbno, Koszewo, Koszewko, Wierzchląd, Skalin, Golczewo, Giżynek i kończy się w Stargardzie (64 km)
• trasa Objechanie Iny na rowery górskie: Stargard, osiedle Kossaka, Grzędzice, Grzędzice-Majątek, Cisewo, Wielichówek, Sowno, Strumiany, Łęsko, Góra Lotnika (30,4 m. n.p.m.), Goleniów, Zabrodzie, Bolechowo, Bącznik, Poczernin, Rogowo, Lubowo, Klępino, ul. Reymonta, Stargard Szczeciński (72 km).

[edytuj] Informacja turystyczna

• Centrum Informacji Turystycznej - Rynek Staromiejski 4
• Oddział PTTK w Stargardzie ul Łokietka 3a historia PTTK Stargard

[edytuj] Punkty widokowe

• Baszta Morze Czerwone (punkt czynny w sezonie letnim w godz. 10.00 - 18.00)
• ul. Morska (granica administracyjna miasta)
• Wieża Kolegiaty NMP, otwarta 24 czerwca 2006.

[edytuj] Hotele

• Restauracja, Hotel MAŁY MŁYN (***) ul. Gdyńska 5
• Hotel INWIT (**) ul. I Brygady 1
• Hotel PTTKI (*) ul. Kuśnierzy 5
• Hotel STAROMIEJSKI (*) ul. Spichrzowa 2
• Hotel HUZAR os. Hallera 11
• Hotel Pracowniczy ul. Broniewskiego 27

[edytuj] Piętnasty południk

Stargard jest położony dokładnie 15 stopni na wschód od południka zerowego, przebiegającego przez przedmieście Londynu Greenwich. Stanowi to dokładnie 1 godzinę różnicy między astronomicznym czasem londyńskim a środkowoeuropejskim, przyjętym w Polsce i w krajach sąsiednich. Taki umowny przebieg południków i wynikający z niego podział świata na strefy czasowe obowiązuje od 1884 roku.

Fakt położenia Stargardu na 15 południku długości geograficznej wschodniej upamiętnia kamienny obelisk znajdujący się przy ulicy Szczecińskiej nieopodal ronda 15. Południk. Obelisk ustawiony został przez Niemców prawdopodobnie w okresie międzywojennym. W ostatnich latach uległ on dewastacji, ale dzięki staraniom służb miejskich i członków PTTK, wiosną 1996 roku został odremontowany.

Przez Pomorze Zachodnie prowadzi trasa wycieczkowa szlakiem 15 południka. Wiedzie ona od Trzęsacza nad Morzem Bałtyckim przez Stargard do Trzcinnej koło Myśliborza.

[edytuj] Zieleń miejska

[edytuj] Parki

• Park Chrobrego obejmuje tereny od bramy Portowej, aż do bramy Pyrzyckiej, z amfiteatrem i aleją Słowiczą. Park ten stanowi najbardziej atrakcyjny teren do spacerów i wypoczynku. Znajduje się tu neogotycki kościół (ob. cerkiew), oraz wieża ciśnień. Wchodzi w skład plant stargardzkich. Znajdują się tu dwa pomniki przyrody: klon jawor o średnicy 3,03 m oraz buk zwyczajny o średnicy 4,47 m
• Park pomiędzy Szosą Maszewską, a ul. Wiśniową
• Park przy Technikum Rolniczym
• Park Zamkowy d. Volks-Park położony jest na terenach od bramy Portowej do rzeki Iny, w sąsiedztwie najstarszej części miasta, gdzie zlokalizowane było grodzisko. Teren parku jest objęty nadzorem Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Jest częścią plant stargardzkich.
• Park Piastowski położony jest obok murów miejskich na odcinku od bramy Pyrzyckiej do bastei. Uroku dodaje parkowi ciekawe ukształtowanie terenu oraz obecność rzadko spotykanych okazów flory. Wchodzi w skład plant stargardzkich.
• Park Popiela d. Bismarck Pl. stanowi przedłużenie ciągu zieleni, opasującej Stare Miasto poniżej parku Piastowskiego aż do koryta rzeki Iny. Na jego obszarze spotykamy 32 gatunki drzew w wieku od 100 do 200 lat.
• Park w Kluczewie
• Park w Burzykowie
• Park Jagielloński d. Blücher Pl. znajduje się po południowej stronie rzeki Iny, w porównaniu do innych parków jest najniżej położony, tj. 19-20 m. n.p.m. W parku tym niekorzystne zmiany po wybudowaniu "małej obwodnicy", która wprowadziła hałas spowodowany przez ruch pojazdów. Znaleźć można tu sześć pomników przyrody: trzy wierzby Salix L, z czego największa posiada średnicę 4,16 m oraz trzy dęby szypułkowe.
• Park 3 Maja d. Goethe-Park, Park 1 Maja został urządzony na terenie dawnego, starego cmentarza. Park posiada utwardzone alejki, ławki, piaskownice i chętnie wykorzystywany jest jako miejsce rekreacji.
• Park Stefana Batorego (pomiędzy ulicami Kościuszki i Spokojną) park został urządzony w latach 1970 - 1975 na terenie wcześniejszego nowego cmentarza (Neuer Friedhof) z połowy XIX wieku. Przedłużeniem parku za ul. Kościuszki jest cmentarz Komunalny.
• Park na Giżynku
• Park Panorama (pomiędzy ulicami Na Grobli i Grunwaldzką) teren został urządzony w latach 1996 - 2000, kiedy to odtworzono alejki według starych założeń parkowych, oświetlono ciągi piesze, ustawiono ławki oraz zbudowano plac zabaw dla dzieci.

[edytuj] Cmentarze

• Cmentarz Komunalny przy ul. Kościuszki został założony w 1910 przez Niemców i zajmuje powierzchnię ponad 18 ha. Teren jest zadrzewiony. Przy głównej alei rosną orzechy tureckie, zaś po południowej stronie spotykamy się z sosną wejmutką (pinius stronus L.), pochodzące z Ameryki Południowej, ponadto występują tu także buki, dęby, wiązy, lipy, kasztanowce. W pobliżu bramy głównej znajduje się pomnik poświęcony pamięci niemieckich mieszkańców Stargardu.
• Nowy Cmentarz Komunalny na Giżynku został otwarty w 2002, a jego docelowa powierzchnia ma wynieść ponad 26 ha. Na terenie cmentarza został dom pogrzebowy z kaplicą, kolumbarium oraz budynek administracyjny.
• Cmentarz Komunalny w Kluczewie
• Cmentarz przykościelny w Kluczewie
• Cmentarz Międzynarodowy Jeńców Wojennych, został stworzony po I wojnie światowej i znajdują się tu prochy żołnierzy polskich, rosyjskich, niemieckich, jugosłowiańskich, włoskich, i innych poległych na ziemi stargardzkiej oraz w obozach jenieckich podczas dwóch wojen światowych.
• Burzykowo – Stary Cmentarz

[edytuj] Kultura

Do najważniejszych placówek kulturalnych należą Stargardzkie Centrum Kultury, Młodzieżowy Dom Kultury, Dom Kultury Kolejarza, Książnica Stargardzka. W mieście istnieje obecnie jedno kino. 15 listopada 2006 otwarto nową salę kinowo-widowiskową, która jest obecnie najnowocześniejszą salą tego typu w województwie. W latach 80. XX wieku w mieści istniały trzy kina: "Ina", Kino "Dar" (skrzyżowanie ulic Konopnickiej i Piłsudskiego, wyburzony) oraz "Panorama" (w XIX-wiecznym pałacyku w Parku Panorama, ob. budynek w rękach prywatnych). Z powodu oddania do użytku nowej sali kinowej, kino "Ina" zostało zamnknięte.

W mieście istnieje jedno muzeum z siedzibą przy Rynku Staromiejskim oraz dwiema filiami w Bastei (eksponowane są tam militaria) oraz w Bramie Pyrzyckiej.

[edytuj] Ważniejsze imprezy

• Dni Stargardu
• Ogólnopolski Festiwal Młodych Talentów i Piosenki Ekologicznej
• Ogólnopolski Konkurs Piosenki Poetyckiej "O Złote Koło Młyńskie"
• Ogólnopolski Turniej Koszykówki Młodzików o Puchar Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
• Ogólnopolskie Prezentacje Muzyki z Gwiazdą
• Ogólnopolski Festiwal Monodramów - "Ewenement"
• Festyn Motoryzacyjny Św. Krzysztofa
• Wybory Miss Miedwia (Jezioro Miedwie)
• Wybory Białogłowy

[edytuj] Wybrane zespoły i grupy artystyczne

• Cantore Gospel
• Nana (zespół został laureatem "Debiutów" na Krajowym Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu w 2005 roku.)
• De Facto
• Zespół taneczny "Focus"
• Chór Echo Arioso
• Ava

[edytuj] Edukacja

[edytuj] Szkoły ponadgimnazjalne

• I Liceum Ogólnokształcące im. A. Mickiewicza
• II Liceum Ogólnokształcące im. C. K. Norwida
• III Liceum Ogólnokształcące
• Zespół Szkół nr 1 im. Mieszka I
• Zespół Szkół nr 2
• Zespół Szkół nr 5
• Zespół Szkół Budowlano – Technicznych

[edytuj] Szkolnictwo wyższe

• Stargardzka Szkoła Wyższa Stargardinum, uruchomiona w 2005
• Filia Zachodniopomorskiej Szkoły Biznesu, uruchomiona w 1996
• Punkt Dydaktyczny Akademii Rolniczej w Szczecinie, uruchomiony w 2000
• Punkt Dydaktyczny Politechniki Szczecińskiej uruchomiony w 2001

[edytuj] Pozostałe jednostki

• Powiatowy Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli
• Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia im. Witolda Lutosławskiego
• ok. 20 szkół ponadgimnazjalnych niepublicznych

[edytuj] Sport i rekreacja

Najstarszym klubem sportowym w polskim Stargardzie jest Kolejowy Klub Sportowy „Błękitni”, który powstał tuż po przejęciu miasta przez władze polskie, 18 maja 1945. Stargardzki klub sportowy był pierwszą organizacją społeczną na Pomorzu Zachodnim skupiającą ludzi, przybyłych w ramach akcji Wisła. Największym sukcesem zespołu jest zajęcie 15 miejsca w drugiej lidze w sezonie 1981/1982, oraz awans do drugiej ligi w roku 2003. Obecnie piłkarze występują w IV lidze, w grupie zachodniopomorskiej.

Ludowy Klub Sportowy „Spójnia”, powstał w 1949. Największym sukcesem koszykarzy jest awans w 1994 do Polskiej Ligi Koszykówki, a w trzy lata później zdobycie wice mistrzostwa kraju. Obecnie „Spójnia” w I lidze koszykarskiej.

Ponadto Stargardzie istnieje jeszcze 10 klubów sportowych. Do ważniejszych należą:

• ZKS Kluczevia (piłka nożna, IV liga, grupa zachodniopomorska)
• KS Unia (piłka nożna, A-klasa, grupa zachodniopomorska)
• KS Juvenia (piłka nożna)
• Ludowy Klub Sportowy Pomorze
• Stargardzki Klub Sportów Podwodnych Barakuda
• Ludowy Klub Kolarski Stargard
• Klub Pływacki "NEPTUN" Stargard
• Szkoła Tańca Towarzyskiego Alfa-Astra

W mieście działają ligi amatorskie w bowlingu, piłce nożnej i koszykówce.

Miasto dysponuje nowoczesną bazą sportowo - rekreacyjną, zapewniającą doskonałe warunki uprawiania sportu i rekreacji, zarówno sportowcom wykwalifikowanym jak i amatorom; Stadion Lekkoatletycznego Klubu Sportowego "Pomorze" z nawierzchnią tartanową; Stadiony piłkarskie KP "Błękitni", ZKS "Kluczevia" oraz hala sportowa o powierzchni ok. 1500 m² (największy w regionie obiekt).

Ponad to miasto dysponuje innymi obiektami, do uprawiana sportów niemasowych:

• 3 pływalnie (wszystkie kryte)
• Kręgielnia
• Trzy korty tenisowe
• Dwa Skateparki
• Ośrodki jazdy konnej
• strzelnica
• boisko piłkarskie ze sztuczną trawą

[edytuj] Media

[edytuj] Prasa

Pierwszą znaną gazetą stargardzką była Musztra (niem. Die Musterung) informowała o życiu garnizonu oraz samego miasta, ukazywała się w latach 1771-1772. W 1823 stargardzki księgarz J. Hane rozpoczął wydawanie Tygodnika Stargardzkiego (niem. Stargarder Wochenblatt), wydawano go do 1860. W następnych latach wydawano m.in. Stargarder Zeitung, Stargarder Bote oraz Pommersche Dorfzeitung. Okres świetności przedwojennej prasy stargardzkiej zakończył rok 1935, kiedy to naziści skonsolidowali wszystkie wydawnictwa w jeden tytuł Dziennik Stargardzki (niem. Stargarder Tageblatt).

Pierwszą powojenną gazetą wydawaną w Stargardzie były Wieści, ukazywały się one od lipca 1945 do lat 80. XX wieku. W październiku 1945 ukazał się pierwszy numer dziennika regionalnego Kurier Szczeciński, a w dwa lata później Głos Szczeciński. W lat 90. XX wieku i na początku XXI wieku ukazywała się Gazeta Stargardzka.

Obecnie działa pięć gazet stargardzkich: Dziennik Stargardzki, 7 Dni Powiatu Stargardzkiego, Tygodnik Ziemi Stargardzkiej, Express Stargardzki oraz Głos Stargardzki (piątkowy dodatek do Głosu Szczecińskiego)

W Stargardzie swoje przedstawicielstwa mają dwie gazety regionalne: Głos Szczeciński oraz Kurier Szczeciński

[edytuj] Telewizja

• Telewizja kablowa w Stargardzie powstała w 1993 w pomieszczeniach Spółdzielni Mieszkaniowej. Operatorem telewizji kablowej jest Vectra.
• Telewizja Kablowa „Jantar”

[edytuj] Znane osoby związane ze Stargardem

• Sydonia von Bork najsłynniejsza pomorska czarownica
• David Gilly - niemiecki architekt
• Samuel Gotthilf Falbe - niemiecki humanista
• Johann David Bach - mieszkający w Stargardzie i tu zmarły w 1848 r. kompozytor niemiecki, wnuk Johanna Sebastiana Bacha
• Karl Bernard Bischoff - niemiecki kompozytor
• Werner von Blomberg - niemiecki feldmarszałek, Minister Wojny i Admirał Wielki
• Adolf Wallenberg - niemiecki internista i neurolog, odkrywca zespołu Wallenberga
• Hans Krüger - niemiecki polityk oraz minister
• Ludomir Sedlaczek-Komorowski polski lekarz psychiatra, antropolog
• Hans-Joachim von Merkatz - niemiecki polityk, minister sprawiedliwości, spraw wewnętrznych, handlu
• Joachim Wolff - niemiecki aktor
• Claus Biederstaedt - niemiecki aktor
• Stanisław Stefanek - polski duchowny katolicki, biskup pomocniczy szczecińsko-kamieński, biskup ordynariusz łomżyński
• Henryk Szumski - polski dowódca wojskowy
• Wilhelm von Boddien - niemiecki kupiec, naczelny dyrektor komitetu odbudowy Berliner Stadtschloss (Berlińskiego pałacu miejskiego)
• Carlo von Tiedemann - niemiecki spiker radiowy i telewizyjny
• Władysław Wojtakajtis - pływak,wielokrotny mistrz i rekordzista Polski, dwukrotny olimpijczyk: z Meksyku 1968 i Monachium 1972
• Jacek Sawaszkiewicz - polski pisarz, satyryk, radiowiec
• Bernard Kręczyński - polski kolarz, uczestnik Igrzysk Olimpijskich w Monachium
• Michał Jach - poseł V kadencji
• Przemysław Gintrowski - polski kompozytor i wokalista
• Ewa Kasprzyk - polska aktorka
• Artur Baniewicz - polski pisarz fantasy
• Arkadiusz Bąk - polski piłkarz
• Paweł Wiekiera - polski koszykarz
• Paweł Czapiewski - polski lekkoatleta

[edytuj] Stargard jako garnizon wojskowy

[edytuj] Jednostki niemieckie stacjonujące do 1945

• 9. Kołobrzeski Regiment Grenadierów „Graf Gneisenau"
• 24. Pułk Grenadierów Pancernych
• 21. Dywizjon Bliskiego Rozpoznania Luftwaffe
• II Dywizjon 400 Pułku Myśliwskiego

[edytuj] Jednostki stacjonujące po 1945 (rozwiązane)

• Gwardyjski Noworosyjski Pułk Lotnictwa Myśliwskiego (Lotnisko w Kluczewie)
• 9. Zaodrzański Pułk Zmechanizowany
• 2. Batalion Rozpoznawczy „Szwoleżerów Rokitniańskich”
• 30. Pomorski Pułk Artylerii Mieszanej

[edytuj] Jednostki stacjonujące po 1945

• Wojskowa Komenda Uzupełnień
• 2. Stargardzki Batalion Saperów
• 6. Brygada Kawalerii Pancernej
• 12. Batalion Medyczny
• 12. Kompania Chemiczna

[edytuj] Bibliografia

• Stargardzkie abc, Edward Olszewski, Wydawca: Towarzystwo Przyjaciół Stargardu, Stargard 2001, ISBN 83-916325-0-4
• Stargard Szczeciński, Marek Ober, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1988, ISBN 83-213-3303-6
• Z dziejów ziemi stargardzkiej, praca zb. pod redakcją Bogdana Dopierały, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1969
• Stargard Szczeciński, Kazimiera Kalita - Skwirzyńska, Ossolineum, Gdańsk 1983, ISBN 83-04-01559-5
• Rozwój demograficzny Stargardu w latach 1845-1870, Jan Stuch [w:] Stargardia Tom III, Rocznik Muzeum w Stargardzie, Stargard 2003, ISBN 1641-7747

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Mapy i zdjęcia satelitarne
  • mapy i zdjęcia satelitarne (Google) w Wikimapii
  • mapa w Szukaczu
  • mapa w Mapquest (en)

• Oficjalna strona miasta