Żnin

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Żnin


Herb Żnina	Flaga Żnina

Gmina
- rodzaj

Żnin
miejsko-wiejska

Burmistrz

Leszek Jakubowski

Powierzchnia

8,35 km²

Położenie

52° 51' N
17° 42' E

Wysokość

85 m n.p.m.

Liczba mieszkańców (2004)
- liczba ludności
- gęstość

14 121
1691,1 os./km²

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

88-400

Tablice rejestracyjne

CZN

TERC10
(TERYT)

6040519064

Urząd miejski³

ul. 700-lecia 39
88-400 Żnin
tel. 52 303-13-01; faks 52 303-11-03
(e-mail)

Strona internetowa miasta

Stacja Żnin Wąskotorowy

Panorama Żnina lata 80

Żniński rynek - początek XX wieku

Żniński rynek - II wojna światowa

Małe jezioro w Żninie

Małe jezioro i molo w Żninie, widok od strony rynku

Żnin – miasto w woj. kujawsko-pomorskim, w powiecie żnińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Żnin. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. bydgoskiego.

Według danych z 31 grudnia 2004, miasto miało 14 121 mieszkańców.

[edytuj] Historia

Pierwsi ludzie pojawili się w okolicach Żnina kilkanaście tysięcy lat temu – po ustąpieniu lądolodu skandynawskiego i pojawieniu się tundry. Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą sprzed 10 tysięcy lat – z okresu paleolitu.

Liczne znaleziska archeologiczne świadczą o kontaktach Żnina ze światem antycznym. Kontakty takie umożliwiała droga bursztynowa biegnąca od Adriatyku przez Śląsk i Kalisz do Bałtyku. Przebieg tej drogi przedstawia mapa geografa z Aleksandrii, Ptolemeusza (90-168 r. n.e.). Umieszczony na niej gród Setidava na północ od Kalisza identyfikowany jest z dużym prawdopodobieństwem z najdawniejszym Żninem. Setidava została odwzorowana na antycznej mapie Klaudiusza Ptolemeusza z lat 142-147 naszej ery [1].

Między nasypem kolejowym a brzegiem Dużego Jeziora Żnińskiego, po prawej stronie rzeki Gąsawki zachowały się elementy wału będące pozostałością wczesnośredniowiecznego grodu (VI-VIII wiek n.e.). Do rozwoju osadnictwa w Żninie przyczyniło się doskonałe położenie geograficzne i warunki topograficzne o cechach obronnych.

Układ przestrzenny Żnina został ukształtowany w początkach XI w. Obejmował trzy elementy: na półwyspie gród (siedziba władzy i zarządu administracyjno-wojskowego) i podgrodzie z ludnością rzemieślniczo-wojskową oraz na Ostrowie targ z gospodą i miejscem kultu. Usytuowanie świątyni chrześcijańskiej w tym miejscu wiąże się z darowiznami na rzecz Kościoła obejmującymi plac i urządzenia targowe.

W państwie Piastów wzrosło znaczenie Żnina jako węzła komunikacyjnego. Władza państwowa usadowiła się w grodzie położonym wśród mokradeł brzegu Dużego Jeziora Żnińskiego. Żnin pełnił w tym czasie przede wszystkim funkcję militarną. Sprawował on kontrolę nad przeprawą przez Gąsawkę, jednocześnie blokował najeźdźcom drogę w głąb państwa. W grodzie swoje rezydencje mieli: kasztelan (XI-XIII w.), przedstawiciel władzy państwowej i naczelnik grodu. Świadczy to o istotnej funkcji administracyjnej Żnina.

W I poł. XII w. Żnin był już własnością Kościoła. Zostało to potwierdzone w Bulli Gnieźnieńskiej wystawionej przez papieża Innocentego II w dniu 7 lipca 1136 r. dla metropolity Jakuba ze Żnina. Jest to najstarszy dokument zawierający wzmiankę o Żninie (provincia de Znein cum foro). Bulla wymienia 29 pałuckich osad stanowiących własność Kościoła.

Według Jana Długosza wojny prowadzone przez Bolesława Krzywoustego (1102-1138) wymusiły potrzebę wybudowania w Żninie fortyfikacji (m.in. umocnienia podgrodzia od nasady półwyspu).

W 1234 r. Władysław Odonic zrzekł się praw do kasztelani żnińskiej na rzecz arcybiskupa Janusza II, z którego rąk w 1263 roku Żnin otrzymał prawa miejskie w formie lokacji na prawie magdeburskim. Niestety dokument lokacyjny uległ zniszczeniu i nie dochował się do naszych czasów.

W 1284 r. książę wielkopolski Przemysł II zatwierdził wszystkie dotychczasowe przywileje nadane przez jego poprzedników oraz nadał arcybiskupowi Jakubowi Śwince prawo posługiwania się w mieście Żninie własną monetą, która posiadała prawo monety obiegowej w całym państwie. Przywilej mennicy był bardzo dochodowy, część wypracowanego w Żninie zysku prawdopodobnie przeznaczano na podniesienie gospodarki w żnińskim kluczu dóbr kościelnych. Ponadto przez Żnin przechodził szlak handlowy ze Śląska do Gdańska, tzw. Szlak Bursztynowy, co wzmacniało atrakcyjną lokalizację grodu.

W lipcu 1331 r. do miasta wtargnął oddział zakonu krzyżackiego pod dowództwem Marszałka Dietricha von Altenburga. Żnin został doszczętnie spalony i złupiony, nie oszczędzono nawet dworu arcybiskupiego.

Aby zapobiec podobnym wydarzeniom w przyszłości, postanowiono otoczyć miasto murem obronnym. Jego budowę rozpoczęto przed 1343 r. W tym czasie lewobrzeżny Żnin przybrał kształt owalu, powstała ulica Wielka (obecnie Śniadeckich), ulica Mniska (Rychlewskiego) oraz rynek. Stare Miasto zabezpieczone było od zachodu i północy podwójnymi fosami, w ulicy Dworskiej (Kościuszki) zbudowano Bramę Poznańską. Od wschodu dostępu broniła Brama Toruńska z mostem zwodzonym łączącym miasto z Ostrowem. Trzecią bramę (Wodną) założono u wylotu uliczki prowadzącej do Jeziora Małego Żnińskiego (tzw. Czaple). Ulice Szewska i Sukiennicza (Pocztowa) połączone zostały z rynkiem. W miejscu dzisiejszego kościoła pw. Najświętszej Marii Panny znajdował się klasztor dominikański wraz z kościołem pw. św. Jana Chrzciciela ufundowany w latach 1338-1339 przez arcybiskupa Janisława. W części północnej miasta powstała rezydencja arcybiskupia. Od zachodu miasto zamykała ulica Podmurna biegnąca wzdłuż muru, po przeciwległej stronie Stare Miasto zabezpieczał Ostrów z Bramą Ostrowską stojącą przy wylocie na wschód. Jeszcze pod koniec XIX wieku w miejscu Bramy istniał szeroki rów z drewnianym mostem zamiast dawnego zwodzonego.

W 1350 r. dokonano relokacji miasta na prawie średzkim.

W 1357 r. król Kazimierz III Wielki potwierdził wszystkie nadane wcześniej przywileje (obszar podlegający Żninowi nazwano powiatem – districtus). Umożliwiło to dalszy rozwój miasta, który, choć przerywany wojnami, pożarami i licznymi zarazami, trwał do początku XVII w. Od XV w. w Żninie warzono wyśmienite piwo. Wypiekano tu także najsmaczniejszy chleb pszenny w Wielkopolsce (zgodnie ze świadectwem prymasa Jana Łaskiego, pochodzącym sprzed ponad czterystu lat).

W 1424 r. założono jedno z najstarszych w Wielkopolsce Bractwo Strzeleckie zrzeszające zamożniejszych rzemieślników. Po części wynikało to z obowiązku mieszczan obrony fortyfikacji miejskich. W XV w. wybudowano na rynku gotycką wieżę ratuszową, tzw. basztę. W 1443 r. włączono do miasta dawny dwór arcybiskupi na Ostrowiu. W tych czasach Żnin był jednym z większych miast Wielkopolski.

W późnym średniowieczu zlikwidowany został powiat (districtus) żniński, a miasto znalazło się w powiecie kcyńskim. W XVI w. miasto weszło w skład województwa kaliskiego.

Od początku XVII w. datuje się upadek miasta. Przed wielką zarazą w 1628 r., kiedy mieszkańcy na jakiś czas opuścili Żnin, w mieście było 201 domów mieszkalnych. W czasie potopu szwedzkiego zniszczeniu uległy mury obronne (częściowo), fosy, brama, wiatrak, cegielnia, łaźnia miejska. Po potopie odnotowano 96 domów. Kolejne spustoszenia spowodowały pożary w 1678, 1692 i 1700 r. oraz wojna północna w 1751 r. Wobec takich zniszczeń wielu żninian przeniosło się do Gniezna, Kcyni i Żernik.

Latem 1772 r. wskutek I rozbioru Polski Żnin znalazł się pod zaborem pruskim. Miasto znalazło się w granicach powiatu inowrocławskiego (obwód nadnotecki). Zamieszkiwane było przez 613 mieszkańców (było większe m.in. od Bydgoszczy i Inowrocławia) i 120 domów mieszkalnych. W krótkim czasie osiedliło się w mieście 141 Niemców. Mimo to Żnin był stosunkowo mało zgermanizowany i nigdy nie stracił swojego polskiego charakteru. Okres rozbiorów przyniósł burzenie miejskich fortyfikacji i umocnień, likwidację kościoła św. Trójcy na Ostrowie (1817 r.) i klasztoru dominikańskiego wraz z kościołem św. Jana Chrzciciela (1820 r.) Ostatecznie zostały rozebrane mury miejskie (Brama Toruńska w 1820 r.) Fragmenty części fundamentowej murów znajdują się na lewym brzegu Gąsawki (przy moście na ulicy 700-lecia) i w piwnicy budynku przy ulicy Podmurnej 17.

Żninianie masowo wzięli udział w powstaniu kościuszkowskim (1794 r.) Wojska insurekcyjne kontrolowały Żnin od września do listopada. W 1806 r. przez miasto przeszły wojska napoleońskie. Od lipca 1807 r. do 1815 r. Żnin wchodził w skład Księstwa Warszawskiego. W latach 1818-1887 utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie. Żnin położony był w obrębie powiatu szubińskiego, podlegającego departamentowi bydgoskiemu.

W pierwszej połowie XIX w. Żnin ponownie wszedł na ścieżkę dynamicznego rozwoju. Brukowano drogi, stawiano budynki, rozwijał się handel i rzemiosło.

W czasie Wiosny Ludów 9 kwietnia 1848 r. w Żninie wybuchło powstanie. Do 17 maja 1848 r. władzę przejęli Polacy.

W 1867 r. powstała pierwsza Polska Spółka Pożyczkowa w Żninie przekształcona później w Bank Ludowy. Miasto mogło w ten sposób uniezależnić się od władz pruskich w sprawach gospodarczych.

W 1887 r. Żnin został stolicą powiatu, dwa lata później wybudowano Powiatową Kolej Wąskotorową. W latach 1893-1894 uruchomiono cukrownię, która wspólnie z dworcem kolejowym stała się przyczyną rozwoju przestrzennego miasta na wschód. W ciągu ostatniego dziesięciolecia XIX wieku liczba mieszkańców Żnina wzrosła o 1500. Powstało Polskie Towarzystwo Śpiewacze, wybudowano bibliotekę, mleczarnię, pocztę, szpital, sąd i więzienie, założono kanalizację, gazociąg, wodociągi miejskie, latarnie.

W 1909 r. w miejscu dawnego klasztoru dominikańskiego zbudowano kościół ewangelicki (obecny kościół pw. Najświętszej Marii Panny Królowej Polski).

Wzrost liczby mieszkańców został zahamowany przez wybuch I wojny światowej. Do służby wojskowej powołano 700 mężczyzn, 86 spośród nich zginęło.

1 stycznia 1919 r. Żnin przyłączył się do powstania wielkopolskiego. Wojska polskie pod dowództwem kpt. Jana Tomaszewskiego wyparły Niemców na Noteć i przyniosły miastu wolność. Żnin liczył wtedy 4980 mieszkańców, którzy wybrali 12-osobową Radę Miejską. Miasto coraz bardziej nastawiało się na obsługę rolnictwa, o czym świadczy uruchomienie m.in. młyna parowego, Spółdzielni Mleczarskiej oraz Fabryki Maszyn Rolniczych braci Malaków (obecnie odlewnia żeliwa na ul. Mickiewicza). Najważniejszym zakładem nadal była cukrownia.

W dwudziestoleciu międzywojennym miasto wzbogaciło się o nowe zakłady i przedsiębiorstwa. Do największych inwestycji należała budowa elektrowni. Rozprzestrzenianiu ulegała zabudowa ulic Mickiewicza, Szpitalnej i Podgórnej (Aliantów). Rozpoczęło się zasiedlanie ulic Dąbrowskiego i 1 Stycznia. Powstał także projekt, by w miejscu dawnych fortyfikacji urządzić planty.

Miasto uzyskało spory rozgłos dzięki koncernowi wydawniczemu Anny i Alfreda Krzyckich zatrudniającemu ponad trzystu pracowników. W Żninie wydawano takie czasopisma i gazety, jak: "Ilustrowany Kurier Polski", "Orędownik Urzędowy Powiatu Żnińskiego", "Pałuczanin" oraz "Moja Przyjaciółka", która prenumerowana była w całej Polsce i osiągała milionowy nakład.

W roku 1923 utworzono Miejskie Gimnazjum, które odegrało bardzo ważną rolę w życiu intelektualnym Żnina.

W sierpniu 1939 r. Żnin liczył 5090 mieszkańców. 9 września 1939 r. Żnin został zajęty przez niemieckiego okupanta. Zmianie uległa nazwa miasta (Dietfurt). 600 osób wywieziono m.in. do Mińska Mazowieckiego i Nowego Targu. Wywożono głównie inteligencję i ludzi bogatszych, ich miejsce zajmowali Niemcy, pochodzący przede wszystkim z krajów nadbałtyckich. Ponad 200 osób wywieziono na przymusowe roboty do Rzeszy. Część żninian wcielono do więzień, obozów koncentracyjnych lub rozstrzelano.

Sam Żnin nie uległ większemu zniszczeniu. Niemcy spalili synagogę przy ulicy Pocztowej (obecnie znajduje się w tym miejscu blok cukrowniczy), rozebrano piękną kamienicę Państwa Smorowskich (pusta parcela stoi dziś w rynku). Ponadto zniszczyli bibliotekę gimnazjum. Pozostawili po sobie jednak 16 ha plant wokół Starego Miasta i nad Jeziorem Małym.

W okolicznych lasach formowały się oddziały partyzanckie. Samodzielna Jednostka Obwodu Pałuk Armii Krajowej dowodzona była przez Bogdana Hądzlika, pseudonim Madej z Parlina. Jesienią 1944 r. działała także w tych lasach radziecka grupa zwiadowcza. 21 stycznia 1945 r. Armia Czerwona zajęła Żnin. Rozpoczęło się wprowadzanie i utrwalanie władzy ludowej.

Po wojnie nastąpił znaczny rozwój Żnina. Miasto się powiększyło, wybudowano fabrykę maszyn "Spomasz", na bazie fabryki Malaków powstał "Żefam". Zlokalizowano nowe osiedla mieszkaniowe na północny zachód od miasta (w rejonie ulic Mickiewicza i Browarowej oraz Wielkiej Osady – nad Dużym Jeziorem przy wylocie na Szubin). W latach 60. przyłączono do Żnina wieś Górę. Liczba mieszkańców przekroczyła wówczas 10 000 osób.

[edytuj] Nazwa miasta

Wywodzi się ze staropolskiego "żnieja" i określa rolniczy charakter miasta. Według różnych źródeł "żnieja" oznacza: żniwa, żniwiarza lub kobietę żnącą zboże. Na przestrzeni wieków nazwa miasta ulegała częstym zmianom: Znein, Znejn, Znejna, Snena, Znen, Znyn.