Księstwo Warszawskie
Z Wikipedii
| Księstwo Warszawskie | |||||
|
|||||
| Dewiza: brak oficjalnej dewizy | |||||
| Język urzędowy | polski | ||||
| Stolica | Warszawa | ||||
| Ustrój polityczny | monarchia konstytucyjna zależna od Francji | ||||
| Głowa państwa | wielki książę Fryderyk August III Wettyn |
||||
| Szef rządu | |||||
| Powierzchnia • całkowita |
. na świecie 157 194 km² |
||||
| Liczba ludności • całkowita (1809) • gęstość zaludnienia |
. na świecie 4 334 000 osób/km² |
||||
| Utworzenie | Traktat tylżycki, 1807 | ||||
| Strefa czasowa | UTC +1 | ||||
 |
|||||
Księstwo Warszawskie fr. Duché de Varsovie – istniejące w latach 1807-1815 państwo polskie, formalnie niepodległe, jednak w rzeczywistości, jak wszystkie państwa zachodniej Europy, podporządkowane napoleońskiej Francji. Zostało stworzone przez Napoleona I na mocy traktatów pokojowych podpisanych 7 i 9 lipca 1807 w Tylży z ziem drugiego, trzeciego i części pierwszego zaboru pruskiego, w 1809 powiększone o ziemie pierwszego i trzeciego zaboru austriackiego. Formalnie według dzisiejszej oceny historii utworzenie Księstwa Warszawskiego zakończyło trwające 12 lat rozbiory Polski. Główne miasta: Warszawa, Kraków, Poznań, Lublin, Bydgoszcz, Kalisz i Toruń.
Artykuł 69
Kodeks Napoleona będzie prawem cywilnym Księstwa Warszawskiego.
Artykuł 83
Nikt kto nie jest obywatelem Księstwa Warszawskiego, nie może sprawować urzędów, bądź duchownych, bądź cywilnych, bądź też sądowych.
Wypełniając postanowienia Konstytucji 3 maja monarchą Księstwa na zasadzie unii personalnej z Saksonią (na wzór unii personalnej z czasów saskich) został król Saksonii Fryderyk August I, wnuk króla Augusta III Sasa. Napoleon Bonaparte 22 lipca 1807 w Dreźnie osobiście nadał Księstwu Warszawskiemu konstytucję, której przepisy wzorowano na konstytucji francuskiej z 1799. Cesarz nie zgodził się bowiem na przywrócenie Konstytucji 3 Maja, jako zbyt konserwatywnej. Zgodnie z nową konstytucją władzę w Księstwie sprawować miała szlachta i – w niewielkim stopniu – mieszczaństwo. W rzeczywistości najważniejsze pozycje na szczytach drabiny urzędniczej zajęli przedstawiciele arystokracji i zamożnej szlachty. Radykałowie i dawni jakobini, mimo zasług położonych przy organizacji wojska w latach 1806-1807 oraz podczas wojny w 1809 r., odsunięci zostali od rzeczywistej władzy, co powodowało przejście ich do opozycji. Z drugiej strony, udziału we władzy nie miała także opozycja konserwatywna, której bazę stanowiły tereny przyłączone w 1809 r.
Spis treści |
[edytuj] Ustrój
Choć wprowadzono równość wobec prawa i zlikwidowano poddaństwo chłopów, praktycznie niewiele się zmieniło w ich położeniu, gdyż za prawo posiadania gospodarstw musieli nadal spełniać wszystkie dotychczasowe powinności, wraz z pańszczyzną, a ich możliwości opuszczenia wsi były bardzo ograniczone. Mimo to Prawodawstwo i usytuowanie Księstwa we "francuskiej Europie" wymuszało zmiany w zakresie mentalności i struktur społecznych, wymuszało modernizację. Czyniło państwo nowocześniejszym i sprawniej funkcjonującym.
Książę sprawował pełnię władzy wykonawczej, oraz posiadał inicjatywę prawodawczą. Dwuizbowy Sejm posiadał bardzo ograniczone kompetencje. Książę mianował tylko przed nim odpowiedzialnych członków Rady Ministrów oraz Rady Stanu. Ministrem Wojny był książę Józef Poniatowski, bratanek króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wbrew powszechnej opinii podział kraju na 6 departamentów (warszawski, płocki, poznański, bydgoski, kaliski i augustowski) oraz 60 powiatów był usankcjonowaniem podziału z czasów administracji pruskiej, a nie francuskiej. Na wzór francuski zorganizowano władze administracyjne departamentów i powiatów.
W prawie cywilnym 1 maja 1808 roku wprowadzony został Kodeks Napoleona, zaś sądownictwo było w dużym stopniu rzeczywiście niezależne; na jego czele stał Sąd Apelacyjny w Warszawie. Przy tym wszystkim Księstwo Warszawskie znajdowało się pod ścisłą kontrolą rezydenta francuskiego i francuskich dowódców wojskowych.
[edytuj] Gospodarka
Powstanie Księstwa Warszawskiego spowodowało więc znaczne zmiany polityczne. W zakresie gospodarczym nastąpiło pewne ożywienie, związane z rozwojem handlu z Saksonią, Austrią, Rosją i Francją. Z drugiej strony zmalał eksport zboża, w związku z wprowadzeniem blokady handlowej wobec Wielkiej Brytanii. Rosnący nieznacznie dochód narodowy w swej lwiej części przeznaczany był na rozbudowę wojska polskiego, także na utrzymanie wojsk francuskich, przebywających na terytorium Księstwa. Wiele kosztował też udział kilkunastotysięcznej Dywizji Księstwa Warszawskiego w walkach w Hiszpanii z powstańcami hiszpańskimi.
[edytuj] Wojna 1809 w Księstwie Warszawskim
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Wojna polsko-austriacka (1809).
Pozbawione osłony wojsk francuskich, bronione przez wojska polskie i saskie, Księstwo Warszawskie zdołało obronić swoją niepodległość przed naporem wojsk austriackich.
Po wojnie francusko-austriackiej w 1809 r., Wielkie Księstwo Warszawskie powiększyło się o obszar III (tzw. wówczas Galicja Zachodnia) i częściowo I zaboru austriackiego (rejon Zamościa). Przyniosło to wzrost terytorium państwa z 103 do 155 tys. km², a ludności z 2,6 do 4,3 mln osób. Nowe nabytki podzielone zostały na 4 departamenty (krakowski, lubelski, radomski i siedlecki) i 40 powiatów. Bogaty w złoża soli rejon Wieliczki stał się autonomicznym okręgiem pod wspólną administracją Księstwa i Austrii. Część zaboru austriackiego, a mianowicie obwód tarnopolski, przekazany został Rosji, podobnie jak wcześniej obwód białostocki, część zaboru pruskiego, przy utworzeniu Księstwa Warszawskiego w 1807.
[edytuj] Konfederacja Generalna Królestwa Polskiego
Na początku 1811 Rosja przerwała blokadę kontynentalną towarów angielskich, zamykając jednocześnie swoje granice dla handlu polskiego. Zrujnowało to polski przemysł sukienniczy i spowodowało poważny kryzys gospodarczy. Zerwaniu uległ także sojusz francusko-rosyjski.
W sytuacji, gdy nieunikniona stała się konfrontacja zbrojna z Rosją, która parła do wojny-Napoleon udzielił Księstwu pożyczki w wysokości miliona franków na pokrycie żołdu jego armii. Już w maju 1812 Napoleon przygotowywał z ministrem skarbu Księstwa Tadeuszem Matuszewiczem, ogłoszenie Konfederacji Generalnej Królestwa Polskiego. 26 maja Fyderyk August I przekazał swym ostatnim dekretem pełnię swojej władzy Radzie Ministrów Księstwa Warszawskiego.
[edytuj] Wojna z Rosją 1812
22 czerwca 1812 Napoleon w Wiłkowiszkach, w rozkazie dziennym ogłosił rozpoczęcie drugiej wojny polskiej, 24 czerwca siły koalicji sforsowały Niemen. 26 czerwca zebrał się sejm Księstwa, na sesji którego 28 czerwca ogłoszono przywrócenie Królestwa Polskiego.
Rosję zaatakowała Wielka Armia Napoleona, w ramach której walczyło 100 tys. wojska polskiego. Większość oddziałów polskich była rozproszona w jednostkach francuskich, jedynie V Korpus, liczący 40 tys. żołnierzy, pozostawał pod bezpośrednim zwierzchnictwem gen. Józefa Poniatowskiego. Polacy dzielnie walczyli w bitwie o Smoleńsk i pod Borodino, pierwsi wkroczyli do Moskwy, lecz z moskiewskiej wyprawy wróciło ich niespełna 24 tys. Rząd Księstwa Warszawskiego zamierzał wtedy odwrócić się od Napoleona i ponownie paktować z Aleksandrem I w sprawie odbudowy państwa polskiego. Książę Józef Poniatowski pozostał jednak wierny cesarzowi i wycofał się z ok. 30 tys. wojska polskiego do Saksonii, będącej aliantem Francji. Mianowany marszałkiem Francji, dowodził jeszcze polskim korpusem w Bitwie Narodów pod Lipskiem 18 października 1813 i ranny utonął w Elsterze osłaniając odwrót armii Napoleona. Resztki armii polskiej wraz z Napoleonem wycofały się potem do Francji i dopiero po jego abdykacji wróciły do kraju pod rosyjską komendę wielkiego księcia Konstantego, brata Aleksandra I.
[edytuj] Okupacja Księstwa
Po klęsce Napoleona w 1812 w Rosji, na terytorium Księstwa Warszawskiego wkroczyły wojska rosyjskie, kładąc praktycznie kres jego istnieniu. 18 marca 1813 Aleksander I powołał piecioosobową Radę Najwyższą Tymczasową Księstwa Warszawskiego z prezesem Wasylem Łanskojem, której zadaniem było ściągnięcie z księstwa wysokiej kontrybucji na potrzeby armii rosyjskiej. W latach 1813-1814 Rosjanie pozyskali tą drogą 258 milionów złp. Prawnie Księstwo przestało istnieć w 1815 wskutek decyzji kongresu wiedeńskiego. Sprawa utrzymania samodzielnego Królestwa Polskiego stanęła na porządku dziennym kongresu z inicjatywy cesarza Rosji Aleksandra I. Chciał jego odtworzenia. Ostro sprzeciwiły się temu Anglia, Austria i minister francuski Talleyrand. Do kompromisu doszło w czasie zamieszania w obradach kongresu, związanego z powrotem Napoleona z Elby.
[edytuj] Epilog
3 maja 1815 na kongresie w Wiedniu Rosja podpisała z Prusami i z Austrią konwencje bilateralne o podziale Księstwa Warszawskiego i trójstronną konwencję o utworzeniu Wolnego Miasta Krakowa. Zadecydowano, iż Księstwo zostanie podzielone na 3 części:
- Austria – zagarnęła okręg Wieliczki
- Prusy – zachodnią część księstwa – Poznańskie
- Rosja – wschodnią część księstwa – Kongresówka
- Kraków – wraz z najbliższą okolicą – Wolne Miasto Kraków
Gdy kongres wiedeński ostatecznie zdecydował o powstaniu Królestwa Polskiego w unii personalnej z carami Rosji, Aleksander I otrzymał, uznany przez polski Sejm, tytuł króla polskiego.
Artykuł 5 traktatów bilateralnych głosił: Księstwo Warszawskie, z wyłączeniem części, którymi w inny sposób na mocy powyższych artykułów [...] rozporządzono, połączone jest z Cesarstwem Rosyjskim. Połączone zaś z nim będzie nieodzownie przez swoją konstytucję i posiadane przez Najjaśniejszego Cesarza Wszechrosji, jego dziedziców i następców. Jego Cesarska Mość zachowuje sobie prawo nadać temu państwu, mającemu używać oddzielnej administracji, rozszerzenie wewnętrzne, jakie uzna za przyzwoite.
[edytuj] Bibliografia
- Góralczyk Przemysław, Pozytywne aspekty działalności rządu pruskiego na ziemiach polskich II i III rozbioru w opinii przedstawicieli władz i mieszkańców Księstwa Warszawskiego [w:] Polacy - Niemcy - Pogranicze : studia historyczne: księga poświęcona Profesorowi Joachimowi Benyskiewiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin oraz pięćdziesięciolecie pracy, p. red. Grażyny Wyder, Tomasza Nodzyńskiego, Zielona Góra 2006.
- Grochulska Barbara, Księstwo Warszawskie, Warszawa 1966.
- Walachowicz Tadeusz, Kościół katolicki w prawodawstwie Księstwa Warszawskiego, Lublin 1984.
