Willem Barentsz
Willem Barentsz (ca. 1550 – 20 juni 1597) was een Nederlandse zeevaarder en ontdekkingsreiziger (poolonderzoeker), die drie reizen maakte om de noordoostelijke doorvaart te vinden, waarbij hij de kusten van Nova Zembla verkende en Bereneiland en Spitsbergen ontdekte.
Over Barentsz' leven voor het begin van de expedities is weinig bekend. In 1594 had hij de leiding van de eerste helft van een expeditie om de noordoostelijke doorvaart (dat wil zeggen, een zeeweg rond de noordkust van Azië naar het Verre Oosten) te ontdekken. Barentsz volgde de kust van Nova Zembla, hopend om de eilanden heen te varen, maar werd door het ijs tegengehouden. De tweede helft van de expeditie, onder Cornelis Nay, had meer succes en wist via de Straat van Vajgatsj in de Karazee door te dringen.
Het succes van Nay leidde tot enthousiasme voor een tweede, grotere expeditie in 1595, onder leiding van Barentsz en Jacob van Heemskerk, met onder meer Nay en Jan Huygen van Linschoten (die ook aan de eerste expeditie onder Nay had deelgenomen). Vanwege het ijs slaagde hij er niet in de Karazee te bereiken. Wel handelde hij nabij de mond van de Petsjora met de lokale Samojeden.
In 1596 vertrok Barentsz voor de derde keer naar het noorden, opnieuw met Van Heemskerk. Dit keer voer Barentsz vanaf Scandinavië niet oostwaarts, maar noordwaarts. Hij ontdekte een eiland dat hij Veere eiland noemde (het tegenwoordige Bereneiland) en verder noordelijk, op 80° 11' NB, een land dat hij Het Nieuwe Land noemde (het huidige Spitsbergen). Terug op Bereneiland, werd de expeditie gesplitst. Een schip, onder Jan Corneliszoon Rijp, probeerde westelijk van Spitsbergen een doorvaart te vinden. Barentsz onderzocht de zeeën tussen Spitsbergen en Nova Zembla.
Barentsz slaagde er inderdaad in de noordpunt van Nova Zembla te ronden, maar kwam daarna vast te zitten in het ijs. Van aangespoeld drijfhout werd een huis gebouwd, dat bekend staat als Het Behouden Huys, waarin vervolgens de winter werd doorgebracht. De volgende lente werd een extra sloep gebouwd, zodat de zestien opvarenden naar de bewoonde wereld konden terugkeerden. Barentsz echter stierf een week na het vertrek. Zijn mannen keerden wel terug naar Kola, waar ze werden opgepikt door een Nederlands handelsschip onder commando van hun voormalige medereiziger Rijp. Gerrit de Veer maakte van deze tocht een reisverslag. Hij beschreef op 24 januari 1597 een zonsopgang, twee weken eerder dan verwacht. Voor het verschijnsel is pas in 1998 een verklaring gevonden, een arctische luchtspiegeling en bekend als het Nova Zembla-effect.
De resten van Het Behouden Huys werden gevonden door de Noorse walvisvaarder Elling Carlsen in 1871. Hij nam een groot aantal vondsten mee en verkocht ze. In 1993-1995 werd de vindplaats uitgebreid onderzocht door Nederlandse (van het Rijksmuseum en de Universiteit van Amsterdam) en Russische archeologen.
De Barentszzee, het Maritiem Instituut Willem Barentsz en de walvisfabrieksschepen Willem Barendsz (I) en Willem Barendsz (II) zijn naar Willem Barentsz genoemd.
[bewerk] Toneelstuk
In 1931 schreef Albert Helman een toneelstuk over Barentsz' derde reis: Overwintering; spel in 3 bedrijven. Het werd nooit opgevoerd, maar het verscheen wel in druk bij uitgeverij Nijgh & Van Ditmar. Helman vraagt in het stuk aandacht voor de bij Gerrit de Veer verborgen gebleven, bepaald niet fraaie rol die Heemskerk heeft gespeeld op Kola, waar hij een inlandse vrouw schandelijk zou hebben misbruikt.
