Tweede Kamerverkiezingen 2006
De Tweede Kamerverkiezingen 2006 vonden op woensdag 22 november 2006 plaats. Op deze datum werd door de stemgerechtigde Nederlanders een nieuwe Tweede Kamer gekozen. De verkiezingen werden noodzakelijk nadat het kabinet-Balkenende II viel. Oorspronkelijk was gepland dat Nederland op woensdag 16 mei 2007 naar de stembus zou gaan. Deze datum was al vervroegd naar dinsdag 15 mei, omdat Hemelvaartsdag in deze week valt en een vrije dag direct volgend op de verkiezingsdag als niet praktisch werd beoordeeld.
Inhoud |
[bewerk] Val kabinet-Balkenende II
Op 30 juni 2006 bood premier Jan Peter Balkenende het ontslag aan van zijn kabinet. Deze stap was nodig omdat D66, de kleinste coalitiepartij, een dag eerder het vertrouwen in het kabinet had opgezegd en haar drie bewindslieden had teruggetrokken. De coalitie verloor hiermee haar meerderheid.
Het conflict handelde om het functioneren van minister Rita Verdonk (VVD). Deze concludeerde op 15 mei 2006 dat haar partijgenoot Ayaan Hirsi Ali vooralsnog geacht werd het Nederlanderschap niet te hebben verkregen, omdat ze bij haar naturalisatie had gelogen over haar achternaam en geboortedatum. Op 27 juni stelde Verdonk dat Hirsi Ali Nederlander mocht blijven. In een debat hierover bleek dat Hirsi Ali een verklaring had moeten ondertekenen waarin zij stelde Verdonk op het verkeerde been te hebben gezet. D66 steunde een motie van afkeuring over het handelen van Verdonk. Dit leidde tot een breuk in de coalitie, aangezien CDA en VVD wel achter Verdonk bleven staan.
In de week na de crisis werd het kabinet-Balkenende III geformeerd, een minderheidscoalitie van VVD en CDA. Tevens werd de verkiezingsdatum vervroegd van 15 mei 2007 naar 22 november 2006.
[bewerk] Deelnemende partijen
Op 6 september 2006 werd bekendgemaakt dat 74 partijen (een recordaantal) zich bij de Kiesraad hadden geregistreerd om deel te kunnen nemen aan de Tweede Kamerverkiezingen. Op 12 oktober bleek dat 26 partijen zich daadwerkelijk hadden ingeschreven, waarvan 12 niet in alle negentien kieskringen. Twee partijen vielen na controle van de inschrijving alsnog af omdat ze niet aan alle voorwaarden hadden voldaan. Nieuwe, nog niet in de Tweede Kamer vertegenwoordigde, partijen dienen voor deelname per kieskring dertig ondersteuningsverklaringen te overleggen en moeten een borgsom van 11.250 euro betalen. Bij de Tweede Kamerverkiezingen 2003 namen 19 partijen deel terwijl er 45 bij de Kiesraad geregistreerd stonden.
[bewerk] Aanloop naar de verkiezingen
[bewerk] Partijperikelen
Kort voor de val van het kabinet had de VVD in een geruchtmakende strijd Mark Rutte als lijsttrekker gekozen. Hij versloeg Rita Verdonk en Jelleke Veenendaal. De vaststelling van de kandidatenlijst leidde bij een aantal zittende Kamerleden tot onvrede. Onder andere Frans Weisglas, Jozias van Aartsen, Bibi de Vries en Arno Visser lieten voor de bekendmaking al weten niet meer beschikbaar te zijn, Anton van Schijndel werd na kritiek per direct uit de fractie en van de lijst verwijderd. Nieuwkomer Arthur Docters van Leeuwen was ook niet tevreden, en trok zich terug.
Bij D66 won Alexander Pechtold de strijd om het lijsttrekkerschap van onder meer Kamerlid Lousewies van der Laan. Deze laatste kondigde vervolgens haar vertrek aan uit de politiek, net als eerder Boris Dittrich.
De LPF zag in de maanden voor de verkiezingen de Kamerleden Margot Kraneveldt en Gerard van As uit onvrede opstappen. De partij heeft met het oog op de verkiezingen haar naam gewijzigd in Fortuyn, en heeft een nieuwe lijsttrekker.
[bewerk] Nieuwe partijen
Vooral op de rechterflank ontstonden in de aanloop naar de verkiezingen nieuwe partijen, die volgens verschillende politieke peilingen mogen rekenen op een entree in de Tweede Kamer. Het van de VVD afgesplitste Kamerlid Geert Wilders richtte de Partij voor de Vrijheid op, de Rotterdamse ex-wethouder Marco Pastors en het LPF-Kamerlid Joost Eerdmans stonden aan de basis van EénNL en onafhankelijk Kamerlid en ex-minister Hilbrand Nawijn kwam met Partij voor Nederland. Een andere partij die volgens sommige peilingen kans maakt op minimaal een zetel is de Partij voor de Dieren.
In de media trok vooral de Partij voor Naastenliefde, Vrijheid en Diversiteit de aandacht. Deze partij, ook wel de pedopartij genoemd, werd vooral bekend door een pleidooi om seks tussen volwassenen en kinderen vanaf 12 jaar te legaliseren. Ook wil ze een legalisatie van naaktloperij. Een kort geding om de partij te verbieden vond plaats op 17 juli 2006. De rechter wees het verbod echter af. Uiteindelijk lukte het de partij niet voldoende ondersteuningsverklaringen te krijgen en maakte een woordvoerder bekend dat men noodgedwongen afzag van deelname aan de verkiezingen.
[bewerk] Kwestie rond Armeense genocide
De weigering van drie kandidaten (Ayhan Tonca en Osman Elmacı van het CDA en Erdinç Saçan van de PvdA) om de Armeense genocide volmondig te erkennen leidde in september 2006 tot ophef in de media. De drie maakten deel uit van een netwerk van Nederlandse politici van Turkse afkomst dat eerder gelobbyd had tegen de erkenning. Nadat ze zich aanvankelijk achter een door de Kamer aangenomen motie, waarin de genocide erkend werd, stelden, namen ze in een interview in een Turkse krant afstand van deze verklaring. Zij werden daarop eind september van de kandidatenlijsten afgevoerd. Naar aanleiding van deze stap dreigt een deel van de Turkse gemeenschap in Nederland "de verkiezingen te boycotten". [1]
Ter vervanging van de twee van de CDA-lijst verwijderde Turkse Nederlanders, besloot het CDA-partijcongres om Nihat Eski op plaats 55 van de CDA-lijst te plaatsen. Deze verklaarde 30 september 2006 tegenover Radio 1 achter het partijstandpunt te staan, maar verklaarde desgevraagd niet dat een genocide had plaatsgevonden. De nummer twee op de kandidatenlijst van de PvdA, Nebahat Albayrak, kwam eveneens onder vuur te liggen door zich niet duidelijk uit te spreken en te stellen dat "alle bronnen bevuild zijn". [2] Premier Balkenende reageerde op de kwestie door te stellen dat op een eerlijke manier naar de kwestie moet worden gekeken en dat de verschillende opvattingen van mensen hierover tot hun recht moeten kunnen komen. [3]
Andere Turkse kandidaat-kamerleden hebben zich niet uitgelaten over de kwestie. D66-Tweede Kamerlid Fatma Koşer Kaya heeft zich op het principiële standpunt gesteld dat zij zich als Nederlands kandidaat-Kamerlid niet hoeft uit te spreken over deze kwestie. Zij is wel van mening dat er, ook in Turkije, een volwassen en wetenschappelijk debat op gang komt over wat er precies gebeurd is tijdens de val van het Ottomaanse Rijk, wie daarvoor verantwoordelijkheid heeft te dragen, en hoe die gebeurtenissen moeten worden gekwalificeerd. D66-lijsttrekker Alexander Pechtold steunt haar in dit standpunt.
[bewerk] Stemcomputers
De omzetting van stemmen met rood potlood op stembiljetten naar stemcomputers, die de afgelopen jaren plaatsvond, is aanvankelijk bij deze verkiezingen bijna voltooid. Oorspronkelijk zou er in nog slechts elf gemeenten, waarvan de grootste de gemeente Ooststellingwerf, met het potlood worden gestemd. In de overige 447 gemeenten zou de stemcomputer gebruikt worden. De actiegroep "Wij vertrouwen stemcomputers niet" is het niet eens met deze ontwikkeling en vindt dat de geheimhouding en fraudebestendigheid niet gewaarborgd is bij het gebruik van stemcomputers. De groep deed zelf onderzoek en liet onderzoek doen en berichtte over hun bevindingen via de media[4]. Ook dreigde de groep met een kort geding om het gebruik van de computers te voorkomen. De verantwoordelijk minister, Atzo Nicolaï (Bestuurlijke vernieuwing en Koninkrijksrelaties), liet de AIVD onderzoek doen en besloot vervolgens dat stemcomputers van de Sdu niet gebruikt mogen worden. De radiosignalen die deze computers uitzenden en waaruit iemands stem valt af te leiden, zijn namelijk tot op 40 meter af te luisteren en vormen dus een gevaar voor het stemgeheim. De computers van concurrent Nedap zijn wel veilig volgens Nicolaï. De Sdu-computers worden in 35 gemeenten, waaronder Amsterdam, gebruikt en die gemeenten moeten dus van een alternatief gebruik maken – ofwel terug naar het rode potlood, ofwel andere computers gebruiken.
Uiteindelijk wordt in 24 van die 35 gemeenten overgestapt op het rode potlood, waaronder in Amsterdam. In de overige 11 gemeenten worden andere computers gebruikt. Inclusief de gemeenten die dat oorspronkelijk al van plan waren, wordt er dus in 35 gemeenten van het potlood gebruik gemaakt. Al kort na het sluiten van de stembussen ontstond in de media voor deze gemeenten de term "potloodgemeente". Leuk detail is dat de laatste 15 gemeenten waarvan de uitslag bekend werd, allen zogenaamde potloodgemeentes waren. Van deze gemeenten kwam de uitslag pas na half één 's nachts binnen.
"Wij vertrouwen stemcomputers niet" vindt dat ook de andere stemcomputers niet mogen worden gebruikt, en was van plan hierover een kort geding aan te spannen. Om de verkiezingen niet te verstoren is echter besloten het kort geding af te blazen en de aangekondigde maatregelen (na de verkiezingen) af te wachten[5]. "Wij vertrouwen stemcomputers niet" heeft appeltaarten aan vrijwilligers van Amsterdamse stemlokalen uitgereikt.
[bewerk] Nationale televisie- en radiodebatten
Er zijn meerdere grote televisie- en radiodebatten gehouden.
- 28 oktober (Radio 1): debat tussen Jan-Peter Balkenende (CDA), Wouter Bos (PvdA), Mark Rutte (VVD), Jan Marijnissen (SP), Femke Halsema (GroenLinks), Alexander Pechtold (D66) en Geert Wilders (PVV).
- 3 november (RTL4): debat tussen premier Jan Peter Balkenende (CDA) en oppositieleider Wouter Bos (PvdA).
- 11 november (Jeugdjournaal): debat tussen Jan Peter Balkenende (CDA), Wouter Bos (PvdA), Mark Rutte (VVD) en Jan Marijnissen (SP).
- 15 november (EénVandaag): debat tussen Jan Peter Balkenende (CDA), Wouter Bos(PvdA), Mark Rutte (VVD), Jan Marijnissen (SP), André Rouvoet (CU) en Femke Halsema (GL).
- 21 november (NOS): debat tussen Jan Peter Balkenende (CDA), Wouter Bos (PvdA), Mark Rutte (VVD), Jan Marijnissen (SP), André Rouvoet (CU) en Femke Halsema (GL). Voorafgaand aan dit debat vond een debat plaats tussen de lijsttrekkers van zes 'kleine' partijen; Alexander Pechtold (D66), Bas van der Vlies (SGP), Olaf Stuger (Fortuyn), Marco Pastors (EénNL), Marianne Thieme (Partij voor de Dieren) en Geert Wilders (PVV).
[bewerk] Peilingen
Voor een volledig overzicht van de afgelopen periode:
Onderzoeksbureau Interview-NSS organiseerde wekelijks de Politieke Barometer, een opiniepeiling waarin de politieke voorkeur van de respondenten werd onderzocht. Deze peiling wordt wekelijks op vrijdagavond in het televisieprogramma NOVA gepresenteerd. Hieronder is het verloop van de peilingen te zien voor de vier grootste partijen vanaf acht maanden voor de verkiezingen. De laatste peiling (week 47) werd niet op vrijdagavond gepresenteerd maar op de avond voor de verkiezingsdag.
- Bron: © Interview-NSS Amsterdam [6]
[bewerk] Slotpeilingen
In de dagen voor de verkiezingen presenteerden de drie grote opiniebureaus van Nederland hun laatste peiling. De peiling van TNS NIPO werd gehouden tussen 16 en 19 november en gepresenteerd op 20 november. Interview-NSS en Peil.nl hielden en presenteerden hun peiling op 21 november.
| Partij | Verkiez. 2003 | TNS NIPO 20/11 | Interview-NSS 21/11 | Peil.nl 21/11 | Verkiez. 2006 | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| % | zetels | % | zetels | % | zetels | % | zetels | % | zetels | |
| CDA | 28,6 | 44 | -- | 41 | 26,5 | 41 | 26,8 | 42 | 26,5 | 41 |
| PvdA | 27,2 | 42 | -- | 31 | 24,1 | 37 | 24,2 | 38 | 21,2 | 33 |
| VVD | 17,9 | 28(26) | -- | 21 | 14,8 | 23 | 14,0 | 22 | 14,7 | 22 |
| SP | 6,3 | 9 (8) | -- | 32 | 15,0 | 23 | 15,0 | 23 | 16,6 | 25 |
| Fortuyn | 5,6 | 8 (5) | -- | 0 | 1,2 | 1 | 0,5 | 0 | 0,2 | 0 |
| GL | 5,1 | 8 | -- | 5 | 4,4 | 7 | 5,3 | 8 | 4,6 | 7 |
| D66 | 4,0 | 6 | -- | 1 | 2,2 | 3 | 1,9 | 2 | 2,0 | 3 |
| CU | 2,1 | 3 | -- | 8 | 4,0 | 6 | 4,3 | 6 | 4,0 | 6 |
| SGP | 1,5 | 2 | -- | 3 | 1,7 | 2 | 1,5 | 2 | 1,6 | 2 |
| PvdD | 0,4 | 0 | -- | 2 | 1,6 | 2 | 1,1 | 1 | 1,8 | 2 |
| PVV | / | / (1) | -- | 6 | 3,1 | 4 | 3,3 | 5 | 5,9 | 9 |
| PVN | / | / (1) | -- | 0 | -- | 0 | -- | 0 | 0,1 | 0 |
| EénNL | / | / (2) | -- | 0 | 0,8 | 1 | 1,2 | 1 | 0,6 | 0 |
| Overige | 0,8 | 0 (2) | -- | 0 | 0,6 | 0 | 0,9 | 0 | 0,2 | 0 |
| Totaal | 100 | 150 | 100 | 150 | 100 | 150 | 100 | 150 | 100 | 150 |
[bewerk] Uitslag
██ CDA
██ PvdA
██ SP
██ VVD
De voorlopige verkiezingsuitslag werd op de avond van de verkiezingen gepresenteerd door het persbureau ANP. De officiële uitslag is op 27 november 2006 door de Kiesraad op een openbare zitting bekend gemaakt.[7]
| Partij | 2003 | 2006 | verschil | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| stemmen | perc. | zetels | stemmen | perc. | zetels | perc. | zetels | |
| CDA | 2.763.480 | 28,6 | 44 | 2.608.573 | 26,5 | 41 | -2,1 | -3 |
| PvdA | 2.631.363 | 27,3 | 42 | 2.085.077 | 21,2 | 33 | -6,2 | -9 |
| SP | 609.723 | 6,3 | 9 | 1.630.803 | 16,6 | 25 | +10,3 | +16 |
| VVD | 1.728.707 | 17,9 | 28 | 1.443.312 | 14,7 | 22 | -3,2 | -6 |
| PVV | - | - | - | 579.490 | 5,9 | 9 | +5,9 | +9 |
| GroenLinks | 495.802 | 5,1 | 8 | 453.054 | 4,6 | 7 | -0,5 | -1 |
| ChristenUnie | 204.694 | 2,1 | 3 | 390.969 | 4,0 | 6 | +1,9 | +3 |
| D66 | 393.333 | 4,1 | 6 | 193.232 | 2,0 | 3 | -2,1 | -3 |
| PvdD | 47.754 | 0,5 | 0 | 179.988 | 1,8 | 2 | +1,3 | +2 |
| SGP | 150.305 | 1,6 | 2 | 153.266 | 1,6 | 2 | 0,0 | 0 |
| EénNL | - | - | - | 62.829 | 0,6 | 0 | +0,6 | 0 |
| Fortuyn | 549.975 | 5,7 | 8 | 20.956 | 0,2 | 0 | -5,5 | -8 |
| VSP | - | - | - | 12.522 | 0,1 | 0 | +0,1 | 0 |
| ABC | - | - | - | 5.149 | 0,1 | 0 | +0,1 | 0 |
| Partij voor Nederland | - | - | - | 5.010 | 0,1 | 0 | +0,1 | 0 |
| Lijst 21 | - | - | - | 4.339 | 0,0 | 0 | 0,0 | 0 |
| Nederland Transparant | - | - | - | 2.318 | 0,0 | 0 | 0,0 | 0 |
| Groen Vrij! | - | - | - | 2.297 | 0,0 | 0 | 0,0 | 0 |
| LibDem | - | - | - | 2.276 | 0,0 | 0 | 0,0 | 0 |
| Lijst 14 | - | - | - | 2.181 | 0,0 | 0 | 0,0 | 0 |
| CDDP | - | - | - | 559 | 0,0 | 0 | 0,0 | 0 |
| HetZeteltje | - | - | - | 185 | 0,0 | 0 | 0,0 | 0 |
| SMP | - | - | - | 184 | 0,0 | 0 | 0,0 | 0 |
| TOP | - | - | - | 114 | 0,0 | 0 | 0,0 | 0 |
| overig | 79.339 | 0,8 | 0 | - | - | - | -0,8 | 0 |
| Totaal | 9.654.475 | 100,0 | 150 | 9.838.683 | 100,0 | 150 | 0,0 | 0 |
- Blanco/ongeldige stemmen: 16.315 (0,2%)
- Aantal kiesgerechtigden: 12.264.503. Niet verschenen: 2.409.505.
- Opkomstpercentage: 80,35%
- De kiesdeler bedraagt 9.838.683 : 150 = 65.591
[bewerk] Voorkeurstemmen
Om met voorkeurstemmen verkozen te worden, moet men een drempel van 25% van de kiesdeler halen. In dit geval was dat 25% van 65.591 = 16.397 stemmen. Bij deze verkiezingen haalden 27 personen deze drempel. Op een na stonden zij al op een plaats op de lijst die op basis van de uitslag recht geeft tot een zetel in de tweede kamer. De uitzondering was Fatma Koşer Kaya van D66, zij behaalde 34.564 stemmen. Zij stond nummer 6 op de lijst voor D66. De partij haalde 3 zetels, waarmee zij in de plaats komt van Bert Bakker, de nummer 3 op de lijst van D66.
[bewerk] Installatie nieuwe Tweede Kamer
De nieuwe Tweede Kamer kwam voor het eerst officieel bij elkaar op donderdag 30 november 2006. In deze vergadering vond de installatie van de nieuwe Kamerleden plaats. Tot die tijd functioneerde de oude Tweede Kamer.
[bewerk] Trivia
- Alexander Brom (30) van Nederland Transparant was de jongste lijsttrekker, Max Sordam (80) van de Solide Multiculturele Partij de oudste.
- Dit zijn de eerste Tweede Kamerverkiezingen waarbij Nederlanders in het buitenland via internet kunnen stemmen, via de website internetstembureau.nl. Voorheen kon dat enkel per brief, hetgeen ook nu nog mogelijk is.
- In eerste instantie was sprake van nog twee deelnemende partijen, de Partij Voor De Mens en alle overige aardebewoners (PVDM) en de Financieel Gedupeerden; de laatsten hadden deze naam niet geregistreerd bij de Kiesraad en zou daarom onder de aanduiding 'Lijst 26' deelnemen. Beide partijen kregen hun inschrijving echter niet rond.
- Voor het eerst was het mogelijk om in Nederland langs de snelweg te stemmen voor de Tweede Kamerverkiezingen bij verzorgingsplaats Ruwiel. De gemeente Breukelen had hier een stembureau geopend, waar voormalig minister voor Bestuurlijke Vernieuwing Alexander Pechtold de eerste stem heeft uitgebracht.
- De nummer twee van de VVD, Rita Verdonk, haalde meer voorkeurstemmen dan de lijsttrekker van deze partij, Mark Rutte. Zij kregen respectievelijk 620.555 en 553.200 voorkeurstemmen. Het is hiermee voor het eerst in de Nederlandse parlementaire historie dat een lijsttrekker van een partij niet de meeste stemmen kreeg.
- Van de in de kamer gekozen personen haalde Jan Peter Balkenende (CDA) de meeste voorkeurstemmen; 2.198.114 stuks. Teun van Dijck (PVV) werd met 114 voorkeurstemmen het kamerlid met de minste voorkeurstemmen in deze verkiezingen.
- Het opkomstpercentage was 80,35%. Het opkomstpercentage voor de Tweede Kamerverkiezingen is sinds 1989 (80,3%) niet meer zo hoog geweest. Van de 12.264.503 stemgerechtigden brachten 9.854.998 mensen hun stem uit. Bij deze verkiezingen had Rotterdam met 70,87% het laagste opkomstpercentage en Schiermonnikoog met 94,32% het hoogste.
[bewerk] Zie ook
- Samenstelling Tweede Kamer 2006-heden
- Historische zetelverdeling Tweede Kamer
- Politieke partijen in Nederland
- Kabinetsformatie/Nederland/eind 2006
[bewerk] Externe links
- VerkiezingsUitslagen.nl
- Kiesraad.nl: overzicht geregistreerde partijen voor de verkiezingen van de Tweede Kamer
- Verkiezingskijker.nl - zoeken in de verkiezingsprogramma's van de deelnemende politieke partijen
[bewerk] Voetnoten
1 De naamloze Lijst 14 is de Blanco Lijst, een samenwerking tussen een aantal kleine partijen. Lijsttrekker Huib Poortman is verbonden aan De Groenen. De lijst wordt ook wel Lijst Poortman genoemd. Omdat het geen echte partij is staat de Blanco Lijst niet ingeschreven bij de Kiesraad.
2 De naamloze Lijst 21 betreft de Islam Democraten (ID). De inschrijving van deze partij bij de Kiesraad werd niet-ontvankelijk verklaard, waardoor de ID op de verkiezingslijst niet de eigen naam mag voeren.
| Bron(nen): |
|
| {{{afb_links}}} | Tweede Kamerverkiezingen | {{{afb_rechts}}} | {{{afb_groot}}} |
|---|---|---|---|
|
1888 - 1891 - 1894 - 1897 - 1901 - 1905 - 1909 - 1913 - 1917 - 1918 - 1922 - 1925 - 1929 - 1933 - 1937 - 1946 - 1948 - 1952 - 1956 - 1959 - 1963 - 1967 - 1971 - 1972 - 1977 - 1981 - 1982 - 1986 - 1989 - 1994 - 1998 - 2002 - 2003 - 2006 |
