Tropisch regenwoud
Een tropisch regenwoud is een woud dat gelegen is in de tropen, waar het warm en vochtig weer is. Er leven vele plant- en diersoorten. Het tropisch regenwoud wordt bedreigd door houtkap en andere menselijke activiteiten.
Inhoud |
[bewerk] Geografie
Tropische regenwouden liggen in de tropen, op plaatsen waar de regenval zeer groot is. De tropen liggen tussen de kreeftskeerkring en steenbokskeerkring; de regenwouden situeren zich dus rond de evenaar. Ongeveer 7% van het totale aardoppervlak is momenteel bedekt met regenwoud.
Verrassend genoeg is er in het Koninkrijk der Nederlanden ook tropisch regenwoud te vinden, namelijk enkele honderden hectare woud op de eilanden Saba en Sint Eustatius in de Nederlandse Antillen.
[bewerk] Zuid-Amerika
Het grootste regenwoud op aarde ligt in het Amazone-gebied in Zuid-Amerika. Dit Amazone-regenwoud ligt verspreid over 10 verschillende landen, en de oppervlakte die het bestrijkt is te vergelijken met de helft van de oppervlakte van Europa (meer dan 5 miljoen km2). Het grootste deel ligt in Brazilië (60%), maar ook in Colombia en Peru liggen uitgestrekte gebieden die begroeid zijn met tropisch regenwoud...
[bewerk] Zuidoost-Azië
In landen als Laos, Maleisië en Indonesië liggen grote tropische regenwouden. Vooral hier is de aanleg van oliepalmplantages een groot ecologisch probleem. Om deze projecten te realiseren worden grote delen van het woud kaalgekapt en platgebrand. De consumptie van palmolie (gebruikt in uiteenlopende producten, van margarine tot zeep en kaarsen) neemt sneller toe dan van welke andere eetbare olie ook, en daarmee versnelt ook de mate van ontbossing in Zuidoost-Azië.
[bewerk] West-Afrika
Het grootste tropische regenwoud van Afrika ligt in het gebied waardoor de rivier de Congo stroomt. Dit is het op één na grootste regenwoud ter wereld. In het noorden gaat het woud geleidelijk over in de Sahara-woestijn, die langzaam aan terrein wint.
[bewerk] Klimaat en bodemgesteldheid
Het tropische regenwoud beïnvloedt in grote mate het klimaat, óók in gematigde streken. Zonder de aanwezigheid van regenwouden zou het op aarde veel droger zijn.
[bewerk] Temperatuur
De temperatuur zakt in een tropisch regenwoud nooit onder de 18°C, en is gemiddeld ongeveer 28-30°C per dag. De dichte begroeiing en de bijna constante bewolking zorgen ervoor dat de temperatuur lang niet zoveel extremen kent als bijvoorbeeld de woestijn. De bomen en wolken houden overdag de felle zon tegen, en 's nachts zorgen ze ervoor dat de warmte van de dag niet ontsnapt.
[bewerk] Neerslag
De jaarlijkse regenval in een tropisch regenwoud bedraagt meer dan 150 cm per jaar, waarbij er geen maandenlange perioden zonder regen mogen optreden. Indien dit laatste wel het geval is, maakt het regenwoud plaats voor een moessonwoud, met bomen die in de droge tijd hun bladeren verliezen. Bijna elke dag regent het hevig in het woud. De grote hoeveelheden regenwater verdampen snel door het warme klimaat, en regenen vervolgens weer neer op het regenwoud. Soms herhaalt deze kringloop zich wel 5 tot 7 keer per dag. Een totale neerslag van meer dan 2000 mm per jaar is niet ongewoon. In Colombia en op Nieuw-Guinea valt zelfs meer dan tien meter neerslag per jaar. De regenwouden in deze gebieden zijn daarmee de natste ter wereld.
[bewerk] Bodems
De meeste tropische bodems zijn vrij onvruchtbaar. In tegenstelling tot bossen in gematigde gebieden, is in het regenwoud de vruchtbare laag erg dun. Dit komt omdat de insecten, bacteriën en schimmels al het organische afval zeer snel omzetten in voedingsstoffen: Er is geen tijd om een dikke laag vruchtbare bodem te laten ontstaan. Ook is er, in tegenstelling tot in onze streken, geen stop van de opname van voedingsstoffen. In de gematigde gebieden ligt de opname tijdens de winter stil, en kan zo een voorraad opgebouwd worden. Als de begroeiing wordt gekapt spoelt de dunne humuslaag snel weg en blijft er een kale rotsgrond over. Akkers die op de tropische bodem worden aangelegd zijn na een paar jaar uitgeput, waardoor nog meer regenwoud wordt gekapt om plaats te maken voor akkers. Doordat de vruchtbare bodem snel verdwenen is, kan het tropische regenwoud zich zeer langzaam uitbreiden, en zijn de gevolgen van ontbossing nog catastrofaler.
[bewerk] Indeling regenwouden
Het tropische regenwoud verschilt per continent. Welk soort regenwoud er op een bepaalde plek groeit, hangt af van de hoogte en de hoeveelheid neerslag. Het tropische regenwoud wordt onderverdeeld in 3 verschillende klassen, die hieronder apart worden beschreven.
Een woud dat eigenlijk geen deel uitmaakt van de tropische regenwouden is het Mangrove-bos. De wortels van de bomen staan in brak of zout water, en hierdoor zijn ze veel minder afhankelijk van neerslag. Mangrove-bossen zijn daarom ook in drogere gebieden te vinden, mits het gebied aan de kust ligt.
[bewerk] Tropisch laagland regenwoud
- Hoogte: 0-1200 m
- Gemiddelde temperatuur: 25-30°C
- Gemiddelde neerslag: 2000-4000 mm
In het laagland regenwoud groeien de hoogste tropische bomen; ze worden wel 50 m lang. De ondergroei is niet erg dicht door gebrek aan zonlicht. De bodem is meestal onvruchtbaar. Men vindt er veel verschillende plant- en diersoorten. De meest kenmerkende diersoorten die in dit woud voorkomen:
In Afrika: Bosolifant, Okapi, Duiker, Mandril, Laaglandgorilla, Chimpansee, Afrikaanse goudkat, Neushoornvogel, Grijze roodstaartpapegaai. In Azië: Aziatische olifant, Maleise tapir, Tijger, Sumatraanse neushoorn, Schubdier, Spookdiertje, Gibbon, Orang-oetan, Kaketoe. In Amerika: Laaglandtapir, Jaguar, Anaconda, Brulaap, Slingeraap, Agouti, Luiaard, Gifkikker, Helmbasilisk, Toekan, Ara.
[bewerk] Tropisch bergregenwoud
- Hoogte: 1200-2500 m
- Gemiddelde temperatuur: 15-25°C
- Gemiddelde neerslag: 2000-4000 mm
Hier groeien minder hoge bomen als in het laagland regenwoud; ze worden gemiddeld 30 tot 40 meter hoog. De ondergroei is wel veel dichter. De plantensoorten zijn vaak endemisch en groeien op een vrij onvruchtbare en rotsachtige bodem. Kenmerkende dieren zijn:
In Afrika: Berggorilla, Driehoornkameleon, Lemuren (op Madagaskar) In Azië: Honingbeer, nevelpanter In Amerika: Brilbeer, Bergtapir, Groene Bergtoekan, Longloze salamander.
[bewerk] Tropisch nevelwoud
- Hoogte: 2500-4000 m
- Gemiddelde temperatuur: 0-15°C
- Gemiddelde neerslag: 1500-3000 mm
De bomen in het nevelwoud worden slechts 2 tot 10 meter hoog. De ondergroei is hier zeer dicht en ondoordringbaar, en bestaat voor een groot deel uit mossen en varens. De bodem is hier -anders dan in lager gelegen wouden- meestal vruchtbaar. Dieren die in het nevelwoud gevonden worden zijn onder andere:
In Afrika: Berggorilla, Levendbarende Kameleon. In Azië: Nevelpanter, Honingbeer, Paradijsvogels. In Amerika: Berganolis, Quetzal, Klompvoetkikker.
[bewerk] Planten en dieren
Wetenschappers schatten dat er in totaal meer dan 30 miljoen plant- en diersoorten in de tropische regenwouden leven: Meer dan 50% van het totaal aantal bekende soorten. Daarmee zijn ze de rijkste natuurgebieden op aarde. En lang niet alle dieren en planten uit de tropische regenwouden zijn al ingedeeld. Sommigen bevatten misschien het ultieme medicijn tegen AIDS, kanker of andere ziekten. Deze plant- en diersoorten kunnen echter elk moment uitsterven, omdat hun habitat bedreigd wordt door houtkap.
Het effect van het verdwijnen van soorten wordt zelfs nog groter doordat veel plant en diersoorten van elkaar afhankelijk zijn. Ze vormen elkaars prooi, alarmsysteem en woonplaats. Ook hebben sommige soorten elkaar nodig om zich voort te planten. Op Mauritius was de Calvaria-boom afhankelijk van de Dodo. De laatste stierf echter uit door toedoen van Nederlandse zeevaarders. Maar de zaden van de Calvaria moeten eerst verteerd worden door de Dodo, voordat ze kunnen ontspruiten. Uiteindelijk werd een oplossing bedacht door de zaden aan kalkoenen te voeren, maar meestal sterft de bedreigde soort uit. Ook de Doerian-boom is afhankelijk van een andere soort, namelijk de vleermuis. Die leven van het stuifmeel van de bloeiende boom en zorgen ervoor dat er bevruchting plaatsvindt. Maar de Doerian-boom bloeit niet het gehele jaar, en de vleermuis is genoodzaakt om een jaarlijkse ronde langs 6 verschillende Doerian-soorten te maken. Als één van deze soorten uitsterft, verdwijnen ook de andere 5 soorten én de vleermuis zelf.
In tropische regenwouden leven onder andere papegaaien en veel soorten kikkers. Veel plant- en diersoorten in het regenwoud zijn uniek: Hagedissen die over water kunnen lopen, zwevende slangen en vogeletende spinnen. De bladeren van de grootste waterlelie ter wereld zijn groot en sterk genoeg om een kind te dragen. Ook de grootste bloem ter wereld, de Rafflesia, groeit in het regenwoud. Deze heeft een doorsnede van één meter en stinkt naar rottend vlees. Huiskamerplanten komen oorspronkelijk ook vaak uit het tropische regenwoud. Voorbeelden zijn de Ficus, Begonia, Bromelia en Orchidee.
Diersoorten leven meestal in één soort of deel van het woud. Het regenwoud bestaat namelijk uit grofweg 3 "etages":
- De hoogste is die van de bladkronen van de hoge bomen, die doorgaans 30 tot 50 meter hoog zijn. Dit is de droogste plek in een regenwoud. De hoge bomen worden begroeid door epifyten (bijvoorbeeld bromelia's, klimcactussen en orchideeën) en lianen. In de boomkruinen leven vele dieren: apen, leguanen, boomslangen en vele vogelsoorten.
- De middelste is die van de lage bomen en struiken, die enkele meters hoog zijn. Veel kleine bomen moeten wel een eeuw of langer op deze etage "wachten" totdat een van de grote bomen sterft, zodat er een gat in de bovenste bladerkroon ontstaat. Hierdoor komt er in de middelste etage veel meer licht. Enkele kleine bomen maken dan gedurende enkele decennia een snelle groeistuip door, totdat een van hen de hoogste etage bereikt en het gat afsluit. Ook hier groeien lianen en bromelia's. Ook vind je er boomkikkers, eekhoorns, apen en vogels.
- De bosvloer, waar door de vochtigheid en de afscherming van het licht door de boomkruinen de temperatuur in de loop van een dag hoogstens schommelingen van een paar graden vertoont. Ook is hier van de wind weinig te merken. Doordat 95 tot 98 % van het licht door de twee hogere etages wordt opgevangen, is het er tamelijk duister, waardoor de plantengroei op de bodem beperkt is. Echt "ondoordringbaar" is het regenwoud voornamelijk aan de randen, waar veel licht de bodem bereikt, zodat de bodem daar wel dicht begroeid is.
Het regenwoud is het soortenrijkste ecosysteem ter wereld, en ook het oudste. Sommige Aziatische wouden zijn meer dan 100 miljoen jaar oud, en stammen daarmee uit de tijd van de dinosauriërs. De ijstijden hadden een groot negatief effect op de soortenrijkheid op aarde, maar het ijs bereikte de tropische regenwouden niet. Zo kon het gebied zich ontwikkelen tot het meest complexe ecosysteem ooit. Ook het constant warme klimaat heeft hieraan bijgedragen. (Wel gingen de ijstijden gepaard met een vermindering van de regenval, waardoor de omvang van de tropische regenwouden sterk afnam). Er leven vandaag de dag bijvoorbeeld meer dan 50 miljoen soorten insecten. Al deze dieren voeren een constante overlevingsstrijd, waarbij velen de beschikking hebben over een unieke aanpassing. De Toekan kraakt harde vruchten en noten met zijn opvallende snavel. Wandelende takken en sommige vlinders zijn goed gecamoufleerd om zich te beschermen tegen hongerige vogels. Ook de bospad lijkt meer op een dood blad dan op een levend dier. Rupsen, kikkers, krekels en sprinkhanen zijn vermomd als vogelpoepjes, bloemen of bladeren. Andere dieren vallen juist weer wel op, zoals de pijlgifkikker en de koraalslang. Door hun felle kleuren laten ze zien dat ze giftig zijn. De Valse Koraalslang líjkt op de gewone koraalslang, maar is niet giftig. Dit heet mimicry; lijken op een giftig, gevaarlijk of onsmakelijk dier is zeer effectief tegen roofdieren. Dan is er nog de Hoatzin, de stinkvogel die zo smerig ruikt dat niemand hem opeet.
[bewerk] Bewoners
Vele miljoenen mensen zijn afhankelijk van het tropische regenwoud, ze leven en jagen er. Maar ook velen van hen worden met uitsterven bedreigd.
[bewerk] Oorspronkelijke bewoners
Er zijn duizenden volkeren die in het woud leven. In Brazilië alleen al wonen 200 duizend indianen. Honderd jaar geleden waren ze nog met een miljoen: 87 stammen stierven sindsdien uit. In Laos is een groot gedeelte van de bevolking tot de bosvolkeren te rekenen. Bekende inheemse volkeren die in het regenwoud leven zijn;
- In Brazilië: Xingu, Yanomani, Kayapo.
- In Colombia : Embera's, Waunana's, Siona's, Ticuna's.
- In Congo: Batwaks en andere pygmeeën
- In Indonesië: Penan, Papoea's, Badui
- In Peru: Asháninka
- In Suriname: Trio's, Arawaks
Inheemse volkeren hebben een grote kennis van het regenwoud waarin zij leven. Deze informatie wordt van generatie op generatie overgeleverd en is onontbeerlijk voor het overleven van de stam.
[bewerk] Nieuwe bewoners
Tegenwoordig trekken steeds meer nieuwe bewoners de regenwouden binnen. Er worden steeds meer wegen aangelegd en er vindt in toenemende mate houtkap, mijnbouw en oliewinning plaats. Het tropische regenwoud is namelijk rijk aan grondstoffen: hardhout, aluminium-erts, koper-erts, goud, bauxiet, rubber en olie. Ook arme boeren maken gebruik van het woud door een stuk te kappen voor de landbouw, maar de grond die zij hiermee winnen is binnen een paar jaar uitgeput.
De inheemse bevolking bezit op papier geen stuk grond, en dus kunnen zij door de nieuwe bewoners worden verjaagd. Dit vormt een serieuze bedreiging voor de volkeren en hun culturen. In enkele landen heeft de inheemse bevolking overigens wel rechten, zoals in Colombia.
[bewerk] Gebruik en invloeden
Zoals hierboven beschreven is het tropische regenwoud van groot economisch belang. Er worden vele grondstoffen aan onttrokken, die vervolgens verwerkt worden in producten die ook wij gebruiken. Hardhout is zeer in trek omdat het stevig is en niet rot. Aluminium (een metaal dat veel gevonden wordt in gebieden waar regenwouden groeien) wordt in bijna alles verwerkt, van bestek tot vliegtuigen. Maar ook voedsel en (stoffen voor) medicijnen haalt men uit het regenwoud.
Maar de invloed van het tropische regenwoud gaat veel verder. Het is van groot belang voor de klimaatregeling, en vormt als het ware de "longen van de aarde": Bomen zetten koolstofdioxide om in zuurstof in een proces dat fotosynthese wordt genoemd. Het tropisch regenwoud levert 25% van de zuurstof op aarde. In het regenwoud vind je verder zogenaamde "Genetische oer-formules". Gekweekte planten zoals aardappels kunnen slecht tegen bepaalde ziekten bestand blijken. Ze worden dan gekruist met een wilde variant die wél tegen de ziekte bestend is. In het tropische regenwoud groeien zo vele "originele versies" van planten die belangrijk zijn voor de mensheid.
[bewerk] Bedreigingen
Meer dan de helft van alle regenwouden op aarde is in de afgelopen 50 jaar verdwenen door toedoen van de mens. Behalve de houtkap hebben mijnbouw en andere menselijke activiteiten een zeer negatief effect op de wouden. Hierdoor sterven per dag vele plant- en diersoorten uit, en verdwijnen er vele hectares natuur. Een andere bedreiging voor het ecosysteem zijn dierenhandelaren, die exotische dieren uit het regenwoud vangen of doden en daardoor het evenwicht verstoren. Gekapt regenwoud groeit niet snel meer terug omdat de bodem onvruchtbaar is. Ook als het bos uiteindelijk wel teruggroeit, zal het nooit meer zo'n soortenrijkdom kennen als voorheen.
Het verdwijnen van het tropische woud is indirect ook een bedreiging voor de mensheid. De uitgestrekte bossen produceren zuurstof, regelen het klimaat en vormen een bron van medicijnen.
[bewerk] Behoud
Verschillende organisaties (bijvoorbeeld het WNF en het IUCN) zetten zich in voor het behoud van de regenwouden en de dieren die er leven. Ook de Nederlandse regering geeft geld uit aan de bescherming van deze oerbossen. Het is echter moeilijk om de aftakeling te stoppen, omdat economische belangen zo'n grote rol spelen. Regenwouden groeien grotendeels in derdewereldlanden, en de regering kan al het geld dat zij ontvangen door ontginning van het woud, goed gebruiken.
Het FSC-keurmerk is ingevoerd om de consument te helpen bij het maken van milieubewuste keuzes. FSC staat voor Forest Stewardship Council. Hardhout met dit keurmerk komt niet uit een het regenwoud. Andere manieren waarop de consument de houtkap kan verminderen, is het gebruiken van hergebruikt papier.
Het behouden van de bossen kan geholpen worden door educatie en onderzoek. Zo kan men een beter beeld krijgen van de manier waarop het tropische regenwoud behouden moet worden, en hoe belangrijk deze natuur is.
[bewerk] Zie ook
- Mangrove
- Moesonwoud
- Subtropisch regenwoud
