Chimpansee
| Chimpansee IUCN-status: Bedreigd[1] |
|||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
|||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||
|
|||||||||||||
| Soort | |||||||||||||
| Pan troglodytes Blumenbach, 1775 |
De chimpansee (Pan troglodytes) is een Afrikaanse mensaap. Zijn nauwste verwant is de dwergchimpansee of bonobo (Pan paniscus). Beide chimpansees worden beschouwd als de nauwste nog levende verwanten van de mens.
Inhoud |
[bewerk] Kenmerken
De chimpansee is een grote, sterke aap met een gedrongen lichaamsbouw. Een volwassen chimpansee heeft een kop-romplengte van 63,5 tot 90 cm, een schouderhoogte van 100 tot 179 cm en een lichaamsgewicht van ongeveer 26 tot 70 kg. Vrouwtjes wegen gemiddeld 30 kg, mannetjes 35 kg. Hij heeft lange armen die tot 2,7 m kunnen wordt uitgespreid. De schouders en armen van een chimpansee zijn zeer gespierd, veel sterker dan die van de mens. De benen zijn daarentegen vrij kort. Het gezicht heeft een smalle neus, diepgelegen ogen, opvallende wenkbrauwbogen, grote, ronde oren, een brede bovenkaak en smalle lippen.
De chimpansee is bedekt met lang, zwart haar over het grootste deel van het lichaam en heeft een nagenoeg naakt gezicht met een kleur die varieert van bijna roze (vooral jonge dieren) tot bijna zwart (vooral volwassen dieren). Ook dieren met bijna witte gezichten komen voor. Ook het achterste is kaal. Bij volwassen vrouwtjes is de huid van het achterste gezwollen en roze van kleur. De grootte van de zwellingen is afhankelijk van de fase van de menstruatiecyclus waar zij zich in bevindt. Deze menstruatiecyclus duurt ongeveer vierentwintig dagen.
[bewerk] Verspreiding en leefgebied
De chimpansee komt voor in equatoriale bossen in Centraal- en West-Afrika, van Senegal via Congo-Kinshasa, ten noorden van de rivier de Congo, oostwaarts tot West-Tanzania en -Oeganda. Hij leeft voornamelijk in open wouden en regenwouden, maar is ook te vinden in bergbossen en bossavannes.
[bewerk] Leefwijze
De chimpansee is een dagdier. hij is voornamelijk vroeg in de ochtend en in de namiddag actief, op het heetst van de dag rust hij. Hij brengt veel tijd op de grond door, maar klimt ook regelmatig in bomen om voedsel te zoeken en te slapen. In de boom slaapt hij in een zelfgemaakt slaapnest van bladeren en takken, die hij aan het einde van de avond bouwt. Het nest is gelegen op een hoogte van 6 tot 25 m. Hij loopt meestal op vier voeten en gebruikt de voetzolen en de knokkels van de handen om zich voort te bewegen. Hij kan ook op de achterpoten lopen, maar doet dit enkel over korte afstanden. Lopen op twee poten gebeurt meestal als de voorpoten al ergens anders voor worden gebruikt, bijvoorbeeld het dragen van voedsel of voorwerpen. Met zijn krachtige armen kan hij in een boom van tak naar tak slingeren.
Het dieet bestaat grotendeels uit fruit, aangevuld met bladeren, noten, schors en stengels, maar eet ook dierlijk materiaal als insecten en vogeleieren. Volwassen mannetjes jagen zelfs soms in groepen op kleine dieren, waaronder kleinere apen (voornamelijk rode franjeapen en jonge bavianen), jonge antilopen en zwijnen en vogels. De chimpansee gebruikt en maakt gereedschappen als stokjes en twijgjes om insectenlarven, mieren en termieten te vangen uit holen en termietennesten en stenen om noten open te breken.
Chimpansees leven in het bos in kleine, losse groepen met een variërende samenstelling, gewoonlijk bestaande uit zes tot tien apen, maar variërend van twee tot wel honderdtwintig dieren. De groep heeft een groot territorium, dat door beide geslachten wordt verdedigd. Vooral mannetjes zijn zeer agressief tegenover vreemden en doden soms dieren uit naburige groepen. Vreemde wijfjes in oestrus worden wel getolereerd. In dicht regenwoud is het territorium kleiner dan in meer open gebied. De mannetjes vechten vaak onderling machtskwesties uit, hetgeen gepaard gaat met veel gegil en machogedrag.
De wijfjes paren met het dominante mannetje tijdens hun vruchtbare periode, hoewel 'vreemdgaan' voorkomt. Met de zwellingen van de huid rond de anus en de genitaliën trekt het wijfje de aandacht van de mannetjes. Een vrouwtje krijgt om de drie tot acht jaar één enkel jong, na een draagtijd van acht maanden. Bij de geboorte zijn de ogen al geopend en klampt het jong zich stevig vast aan de moeder. Een jonge chimpansee zit op de rug van zijn moeder. Na zes maanden zijn ze al onafhankelijk. Wijfjes zijn geslachtsrijp als ze elf à twaalf jaar oud zijn, mannetjes als ze ongeveer vijftien jaar oud zijn. Ze hebben echter meestal op jongere leeftijd geslachtsgemeenschap, mannetjes al als ze vijf jaar oud zijn. Onder ideale omstandigheden kunnen chimpansees ongeveer 50 jaar oud worden. In de natuur wordt dit niet gehaald.
[bewerk] Relatie met de mens
Chimpansees zijn niet in staat te praten. Wel hebben ze een groot aantal geluiden tot hun beschikking met duidelijk te onderscheiden betekenis. Ook zijn ze in staat te communiceren door middel van visuele in plaats van mondelinge symbolen.
Wegens hun evolutionair nauwe verwantschap met mensen worden zij vaak gebruikt voor medische en gedragsproeven. Toch is de mate waarin chimpansees en mensen genetisch gelijk zijn een onderwerp van geschil. Opgaven van het percentage identiek DNA lopen uiteen van 94,6% tot 99,4%. Sinds het genoom van de chimpansee, net als dat van de mens, in kaart is gebracht is hier echter veel meer over te zeggen (genoom mens en chimpansee). Een manier om het uit te drukken is dat de genetische verschillen tussen een mens en een chimpansee ongeveer tien keer zo groot zijn als die tussen twee niet-verwante mensen. Grote delen van het DNA zijn nagenoeg identiek. Chimpansees hebben een chromosoom meer, omdat zij het chromosoom dat bij de mens nummer 2 is in twee aparte delen hebben.
Binnen groepen chimpansees spelen zich zeer complexe gedragspatronen af samenhangend met de voortdurende strijd om dominantie, en daarmee weer samenhangend het recht om zich voort te planten en de verdeling van eten. Primatologen als Jane Goodall en Frans de Waal hebben op dit gebied door langdurige observaties verbazingwekkende waarnemingen gedaan. De verdienste van deze onderzoekers is geweest dat zij hebben aangetoond dat zeer veel chimpanseegedragingen heel goed te beschrijven en te duiden zijn met termen en mechanismen die ook uit de menselijke psychologie bekend zijn. Familiebanden en coalities spelen in het spel om de macht een grote rol in de chimpanseesamenleving.
Tussen chimpansees en bonobo's bestaan overigens grote gedragsverschillen. Bij bonobo's worden veel potentiële conflicten opgelost door seksueel gedrag, bij gewone chimpansees veel vaker door agressie.
[bewerk] Zie ook
 |
 |
 skelet |
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Pan troglodytes op Wikimedia Commons. |
