Timoeriden
De Timoeriden (Perzisch: سلسله تیموریان) waren een gemengd Turks, Mongools en Perzisch dynastie gevestigd door Timoer Lenk (Tamerlane) in Centraal Azië en Iran (Timoeridenrijk), en later door Babur in Indië (Mughalrijk).
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
Timoer Lenk, de leider van de Turks-Mongoolse Barlas, veroverde grote delen van Transoxianië in het huidige Centraal-Azië en Iran, vanaf 1363 met verschillende bondgenoten (Samarkand in 1366 en Balkh in 1369) en werd als heerser over hen in 1370 erkend. Officieel handelend in naam van de Mongool Chagatai Khan, onderwierp hij Mongolistan en Khwarazm in de jaren die volgden en begon in 1380 een campagne westwaarts. Tegen 1389 had hij de Kartids verwijderd uit Afghanistan (Herat) en was gevorderd in Iran en Irak vanaf 1382 (inname van Isfahan in 1387, verwijdering van de Muzaffariden van Shiraz in 1393 en uitwijzing van de Jalayiriden van Baghdad). In 1394/95 behaalde hij een overwinning op de Gouden Horde en dwongen zijn soeverenitiet af in de Kaukasus, in 1398 onderwierp hij het huidige Pakistan en Noord-Indië en bezette Delhi, in 1400/01 veroverde hij Aleppo, Damascus en Oost-Anatolië, in 1401 verwoestte hij Bagdhad en in 1402 overwon hij de Ottomanen bij Ankara. Bovendien transformeerde hij Samarkand in het 'Centrum van de Wereld'. Zijn zoon, Shah Rukh, verplaatste de hoofdstad naar Herat, wat onder de Timoeriden een van de belangrijkste steden van de wereld zou worden.
Na het einde van het Timoeridenrijk in 1506 door de inval en verovering ervan door de Oezbeken, werd later het Mughalrijk door Babur in Indië gevestigd in 1526, die een nakomeling van Timur was door zijn vader en een nakomeling van Genghis Khan door zijn moeder. De dynastie die hij vestigde, is wordt gewoonlijk als de Mughaldynastie aangegeven. Gedurende de 17e eeuw, heerste het Mughalrijk over het grootste deel van Indië, maar zou later in verval gerakend gedurende de 18e eeuw. De Timoeridendynastie eindigde in 1857 nadat het Mughalrijk door het Britse Rijk werd opgelost en Bahadur Sjah II werd verbannen naar Birma.
[bewerk] Timoeridische kunst
De Timoeridische kunst werd in haar architectuur gekenmerkt door turkoois inlegwerk, zoals te zien is op de Gur-e Amir (mausoleum van Timoer Lenk in Samarkand). Ze brachten de Perzische architectuur in contact met de verscheidene andere architecturen die het multiculturele rijk telde om tot een "islamitische" kunst te komen, die zich aanvankelijk noch op boeddhistische motieven basseerde. Doordat andere godsdiensten verdrongen werden door de islam in de kunst, moest men zijn godsdienst "ondergronds" beleven en ging men ook elementen van zijn religie op subtiele wijzen vermengen in de Timoeridische kunst. De Timoeriden hadden ook een grote interesse in geschiedenis en stimuleerden de geschiedschrijving in zowel het Perzisch als het Tschagathai (Oud-Oezbeeks). Timoer Lenk ontmoette zelfs de grootste historicus van zijn tijd: Ibn Khaldun. Ook astronomie en techniek kon de Timoeriden bekoren. Zo erg zelfs dat één van hen, Uleg Bek, meer interesse toonde voor zijn astronomiestudies dan voor zijn regering en dan ook door zijn zoon Abd-al-Latif werd vermoord. Hij liet een groot observatorium bouwen in Samarkand - dat na zijn dood zou worden vernietigd - en zijn werk zou in Latijnse vertaling een bron van kennis vormen voor de Europese astronomen. Ook de houtsnijkunst in zeer hard hout (karaghach) kende een hoge vlucht onder de Timoeriden en werd gekenmerkt door gestiliseerde planten- en dierenmotieven.
[bewerk] Heersers over het Timoeridenrijk
- Timoer Lenk (Tamerlane) 1370 - 1405 (771-807 AH) met Suyurghitmisch Chughtai als opperheer, door Mahmood Chughtai opgevolgd als opperheer en ten slotte Muhammad Sultan als erfgenaam
- Khalil Sultan 1405 - 1409 (807-11 AH)
- Pir Muhammad bin Jahangir 1405 - 1407 (807-808 AH)
- Qaidu bin Pir Muhammad bin Jahangir 808-811 AH
- Abu Bakr bin Miran Shah 1405 - 1407 (807-809 AH)
- Pir Muhammad bin Umar Sheikh 807-812 AH
- Rustam 812-817 AH
- Sikandar 812-17 AH
- Shah Rukh Timoerid 1405 - 1447 (807-50 AH)
- Alaudaullah 851 AH
- Abu Bakr bin Muhammad 851 AH
- Uleg Bek 1447 - 1449 (851-53 AH) - heerser over Samarkand 1409 - 1449
- Abd-al-Latif 1449 - 1450 (853-854 AH)
- 'Abd-Allah Timurid 1450 - 1451 (854-55 AH)
- Sultan Abu Sa’id Gurgan 1451 - 1469 (855-73 AH), heerser over Herat 1459 - 1469
- Abu'l-Qasim Babar 1447 - 1457 (853-61 AH) - heerser over Herat
- Shah Mahmud 1457 - 1459 (861-863 AH) - heerser over Herat
- Ibrahim Timoerid 1457 - 1459 (861-863 AH) - heerser over Herat
- Sultan Muhammad 850-55 AH
- Sultan Hussain 1469 - 1470, 1470 - 1506 (862-911 AH) - heerser over Herat
- Yadigar Muhammad 1470 (873-875 AH) - heerser over Herat
- Muhammad bin Hussain 903-906 AH
- Abul A'la Faridun Hussain 911-912 AH
- Muzzafar Hussain 1506 - 1507 (911-912 AH) - heerser over Herat, broer van Badiuzzaman
- Badiuzzaman 1506 - 1507 (905-908 en 911-914 AH) - heerser over Herat
- Muhammad Mohsin Khan 911-912 AH
- Muhammad Zaman Khan 920-923 AH
- Shahrukh II bin Abu Saeed Timoerid 896-897 AH
- Ulugh Beg Kabuli 873-907 AH
- Sultan Ahmad ibn Abu Sa’id Timoerid 1469 - 1494 (873-899 AH) - heerser over Samarkand
- Sultan Mahmud ibn Abu Sa’id Timoerid 1494 - 1495 (873-900 AH) - heerser over Samarkand
- Masud Timoerid 1495 - 1501 (899-906 AH) - ruler of Samarkand
- Sultan Baysunghur 1495 - 1497 (900-902 AH) - heerser over Samarkand
- Sultan Ali Mirza 1495 - 1500 (900-905 AH) - heerser over Samarkand
- Sultan Uways 1508 - 1522 (913-927 AH)
[bewerk] Heersers over het Mughalrijk
- Zahiruddin Babur Mirza 1526 - 1530 (933-937 AH) - stichtte de Mughaldynastie in Indië
- Nasiruddin Humayun Mirza 1530 - 1556 (937-963 AH) - heerser over het Mughalrijk, zoon van Babur
- Kamran Mirza 1530 - 1557 (937-962 AH) - heerser over Kabul en Lahore, zoon van Babur
- Jalaluddin Muhammad Akbar Mirza (Akbar de Grote) 1556-1605 (963-1014 AH) - grootste heerser over het Mughalrijk, zoon van Humayun
- Abul Qasim Muhammad bin Kamran 968 AH
- Suleiman Mirza 936-92 AH
- Shahrukh III 983-87 AH - zoon van Ibrahim
- Nuruddin Muhammad Jahangir 1605 - 1627 (1014-1036 AH) - heerser over het Mughalrijk, zoon van Akbar
- Shahbuddin Muhammad Shah Jahan (Shah Jahan I) 1627 - 1658 - heerser over het Mughalrijk, zoon van Jahangir
- Mohiuddin Mohammed Aurangzeb (Aurangzeb Alamgir I) 1658-1707 - heerser over het Mughalrijk, zoon van Shah Jahan
- Bahadur Shah I (Shah Alam I) 1707 - 1712 - zoon van Aurangzeb
- Jahandar Shah, b. 1664, heerser van 1712 - 1713 -
- Furrukhsiyar, b. 1683, heerser van1713-1719
- Rafi Ul-Darjat, ruler 1719
- Rafi Ud-Daulat (Shah Jahan II), heerser 1719
- Nikusiyar, heerser 1719
- Muhammad Ibrahim, heerser 1720
- Muhammad Shah, b. 1702, heerser van 1719-1720, 1720-1748
- Ahmad Shah Bahadur, b. 1725, heerser van 1748-1754
- Alamgir II, b. 1699, heerser van 1754-1759 - zoon van Jahandar Shah
- Shah Jahan III, heerser 1759
- Shah Alam II, b. 1728, heerser van 1759-1806
- Akbar Shah II, b. 1760, heerser van 1806-1837
- Bahadur Shah II (Bahadur Shah Zafar) 1837-1857 - laatste heerser van de Timoeriden
[bewerk] Referenties
- R.W. Bulliet - P.K. Crossley - D.R. Headrick - e.a., The Earth and Its Peoples. A Global History, Boston - New York, 2005, pp. 346-349, 541.
- Houtsnijkunst, filosoof.skynetblogs.be (10-01-2005).
- Samarkand, de hoofdstad van de Timoeriden, filosoof.skynetblogs.be (07-01-2005).
- J.W. Nijenhuis, Samarkand. Registan te Samarkand, lezing (15-04-2006).
