Taaislijmziekte
| Taaislijmziekte Cystische Fibrose |
||
| Mucoviscidose | ||
| ICD-10 | E84. | |
| ICD-9 | 277 | |
| OMIM | 219700 | |
| DiseasesDB | 3347 | |
| MedlinePlus | 000107 | |
| eMedicine | ped/535 | |
Mucoviscidose (ook taaislijmziekte of Cystische Fibrose (CF) genoemd) is een recessief overerfbare erfelijke ziekte, waarbij slijm dat op diverse plaatsen in het lichaam wordt afgescheiden abnormaal taai is. Hierdoor treden vooral in de longen vaker en ernstiger infecties op, waardoor patiënten een duidelijk geringere levensverwaching hebben dan normaal. Ook op andere plaatsen in het lichaam zijn echter effecten merkbaar en meetbaar.
Inhoud |
[bewerk] Verklaring van de namen
CF is een aandoening van de exocriene klieren, gekenmerkt door de afscheiding van taai (visceus) slijm (mucus), vandaar de naam muco-viscidose of taaislijmziekte. De Engelstalige benaming cystic fibrosis (CF) die vaak wordt 'vertaald' naar het taalkundig minder juiste cystische fibrose, verwijst naar de toename van bindweefsel (fibrose) in de slijmvliezen die bezet worden door met kleverig vocht gevulde holten (cysten).
[bewerk] Erfelijkheid
Het is de meest voorkomende autosomaal recessieve genetische aandoening in onze streken: ongeveer 1 op 25 personen van de blanke bevolking is heterozygoot drager van de ziekte zonder het zelf te weten. Bij een drager treden dan ook geen ziekteverschijnselen op. Ouders die beide drager zijn hebben een kans van 1 op 4 dat zij een kind krijgen met cystic fibrosis. Bij blanke bevolkingsgroepen wordt dus ongeveer 1 persoon op 2500 (1/25 x 1/25 x 1/4) geboorten getroffen. In Nederland worden per jaar ongeveer 40-45 mensen met deze aandoening geboren.
Het zo vaak voorkomen van heterozygoot dragerschap van het CF-gen wordt waarschijnlijk verklaard door een positief selectie-effect, waarbij deze dragers een evolutionair voordeel hebben. Er bestaat een vermoeden ze minder kans hebben aan diarreeziekten (zoals cholera) te overlijden.
[bewerk] Oorzaak op moleculair niveau
De afwijking wordt veroorzaakt door een defect in een eiwit dat het transport van chloride-ionen door de celmembraan regelt. (Cystic Fibrosis Transmembrane conductance Regulator (CFTR)). Dit eiwit bevindt zich in de membranen van slijmproducerende cellen en zorgt normaal voor het transport van chloride-ionen. (Het CFTR-eiwit is een cAMP-gereguleerd Cl-kanaal.) Als dit transport wel normaal functioneert gaat er water mee met de getransporteerde ionen (osmotisch effect) waardoor het door de cel afgescheiden slijm dunner blijft. Verlies van de CFTR-functie leidt tot afscheiding van taaier slijm (verhoogde viscositeit), wat er op zijn beurt toe leidt dat de trilharen in de luchtwegen in dat slijm minder goed werken (verminderde mucociliaire klaring), waardoor gemakkelijker bacteriële infecties ontstaan.
Het gen voor de mucoviscidose-transmembraanregulator ligt op de lange arm van chromosoom 7 (7q31). Meestal (in 70% van de gevallen) gaat het om een deletie van een fenylalanine-codon op positie 508 (ΔF508).
[bewerk] Symptomen en beloop
Klinische symptomen worden gezien in organen waarbij slijmproductie een rol speelt, zoals de long, het maag-darmkanaal en urinevormende en geslachtsorganen. De patiënten ontwikkelen bronchitis of longontsteking.
Ook kunnen de afvoergangen van de pancreas verstopt raken wat voor spijsverteringsstoornissen zorgt. Hierdoor is vetopname in het spijsverteringskanaal minder goed mogelijk. Om dit te compenseren moet een CF-patiënt meer eten dan gemiddeld om op lichaamsgewicht te blijven. Ook vitamine opname kan zijn verstoord wat een verslechterde conditie tot gevolg heeft.
Verder hebben patiënten een te grote zoutafscheiding in het zweet (normaal wordt met zweet verloren chloride actief teruggepompt, wat bij CF niet goed lukt) en verlies van glucose in de urine. Hun gemiddelde levensverwachting is momenteel (2006) 35 jaar met grote verschillen per patiënt. De belangrijkste doodsoorzaak bij deze patiënten is ademhalingsfalen veroorzaakt door infectie met Pseudomonas aeruginosa-bacteriestammen. Deze stammen ondergaan een mucoïde conversie ('verandering van het slijm'): in de longen worden biofilms gevormd die ondoordringbaar zijn voor witte bloedcellen van het polymorfonucleaire type. Ook intensieve antibioticatherapie werkt dan steeds minder goed. De mucoïde conversie betekent een verergering van de ziekte en verslechtering van de prognose. Een extra complicatie hierbij is het ontstaan van mutante bacteriestammen die resistent worden tegen antibiotica. Er bestaat een kans dat CF patiënten elkaar hiermee besmetten. Om die reden is sinds 2006 in navolging van het buitenland een segregatiebeleid van kracht. Hierbij wordt CF patiënten sterk ontraden onderling fysiek contact te hebben of bij onderlinge ontmoetingen strenge hygiëne regels aan te houden. Voor contact met gezonde mensen gelden geen speciale hygiëne regels omdat cystic fibrosis geen besmettelijke ziekte is.
Door nieuwe inzichten en verbeterde behandeling is de levensverwachting de laatste decennia wel sterk verbeterd: van de patiënten in de jaren 50 geboren haalden slechts 10 % de volwassen leeftijd; van degenen die in de jaren 70 werden geboren haalden ca 60 % hun 25e verjaardag. Tegenwoordig maken pasgeborenen met CF een redelijke kans oud te worden, maar niettemin blijft cystic fibrosis een ernstige ziekte met een sterk verschillend beloop. Er kan Prenatale diagnostiek worden gedaan, met de mogelijkheid in het geval van een aangedane vrucht tot abortus te besluiten. Waarschijnlijk wordt hierdoor in Nederland per jaar momenteel (2005) de geboorte van ongeveer 10 nieuwe gevallen voorkomen. Het aantal volwassen patiënten in Nederland bedraagt inmiddels 400 (2005).
[bewerk] Behandeling
Hoewel CF een van de eerste ziekten is waarbij werd gedacht aan toepassing van gentherapie is dit nog niet gelukt; een van de problemen is dat het benodigde gezonde gen zo groot is dat het niet in een van de nu gebruikte virusvectoren past.
De behandeling is er vooral op gericht de longen zo schoon mogelijk te houden en het slijm zo goed mogelijk te verwijderen. Dit kan door middel van sporten en fysiotherapie. Daarnaast is het zaak infecties in een vroeg stadium te signaleren en bestrijden. De meeste CF-patiënten worden zoveel mogelijk thuis behandeld.
Met een calorierijk dieet en aanvullende spijsverteringsenzymen kan een minder effectieve spijsvertering voor een groot deel worden gecompenseerd. Hiermee wordt getracht te voorkomen dat een patiënt in een neerwaartste spiraal van infecties-verminderde eetlust-ondervoeding-meer infecties etc.. terecht komt.
[bewerk] Externe links
- www.ncfs.nl Nederlandse Cystic Fibrosis Stichting
- www.muco.be Belgische vereniging voor strijd tegen mucoviscidose
