Koffie (drank)
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Koffie is een warme drank die onder andere het oppeppende middel cafeïne bevat. Koffie wordt gemaakt van de gemalen gedroogde en geroosterde bonen van de koffieplant. Tijdens het roosteren (ook wel branden genoemd) ontstaan zo'n 700 verschillende stoffen. De bonen worden gemalen en ongemalen verkocht.
De koffie die meest wordt verkocht is afkomstig van de soorten Coffea arabica en Coffea robusta. Sommige Nederlandse fabrikanten maken een onderverdeling in goudmerk, zilvermerk en roodmerk. Goudmerkkoffie bestaat meestal voor 100% uit Arabicabonen, zilvermerk bestaat uit 80% Arabicabonen en 20% Robustabonen en roodmerk uit 70% Arabicabonen en 30% Robustabonen. Het verschil tussen de twee soorten bonen zit met name in de smaak en het cafeïnegehalte: Arabicabonen hebben een mildere smaak en bevatten ongeveer 70% minder cafeïne dan de Robustabonen, die voor een pittige smaak zorgen.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
De koffie hoort oorspronkelijk thuis in Oost-Afrika, en is waarschijnlijk afkomstig uit de Ethiopische provincie Kaffa, waar het bunn of bunchum genoemd werd. Arabië kan ook als het land van oorsprong worden beschouwd, omdat de cultuur van daar uit verspreid werd.
Volgens de legende merkte een Arabische herder dat zijn geiten na het eten van de bessen van een zekere struik erg opgewonden waren. Die herder plukte wat van die vruchten, kookte ze en verkreeg een aftreksel met een onbekende geur. Die drank was wel wat bitter, maar gaf een gevoel van voldoening en een grote helderheid van geest.
De Arabieren wilden het geheim zorgvuldig bewaren en verboden de uitvoer. Maar de koffie werd spoedig populair in de islamitische landen en het gebruik drong langzaam in Europa door. Aan het eind van de 17e eeuw werden koffieplanten op Java ingevoerd en in de 18e eeuw begon de koffiecultuur in Zuid-Amerika. De koffiestruik verspreidde zich snel over de tropische gebieden. De Hollanders waren de eerste koffiehandelaars die de koffie grootschalig naar Europa brachten. Amsterdam was het eerste, en lange tijd het belangrijkste koffiehandelscentrum.
Op het einde van 19e eeuw kwamen er ziekten op in de koffieculturen en de mensen werden genoodzaakt om de gevoelige Arabica-soort te vervangen door de Robusta-soort, die oorspronkelijk uit Belgisch Congo komt.
De koffie wordt voor de eerste keer vermeld in een Arabische medische encyclopedie (omstreeks 900). De Arabische en Perzische geneesheren gebruikten de koffie als een medicijn.
De woorden "koffie" en "café" zijn afgeleid van het Arabische woord "qahwa" (Arabisch voor 'dat geeft sterkte' of 'macht'). De naam "mokka" is genoemd naar Mokka, een haven aan de Rode Zee, vanwaar de koffie naar Egypte en Syrië ging.
[bewerk] Productieproces van koffie
De koffie wordt na een strenge selectie ingekocht. Vervolgens wordt deze gemelangeerd. Door middel van het mengen van verschillende partijen wordt een stabiele smaak verkregen. Daarna wordt de koffie gebrand totdat de bonen de juiste kleur hebben. Indien nodig worden de bonen gemalen en tot slot wordt de koffie verpakt en uitgeleverd naar de winkels.
[bewerk] Cafeïnevrij maken
Koffie waaruit vrijwel alle cafeïne is verwijderd, wordt gedronken voor de smaak van de koffie, dus niet de stimulerende effecten. De cafeïne kan uit de koffieboon verwijderd worden door de toepassing van eigenschappen van kooldioxide bij een bepaalde temperatuur en druk (zie kritische punt).
Bij de chemische methode wordt er stoom bij de koffie gebracht waardoor de koffie poreuzer wordt. Daarna wordt dichloormethaan of ethylacetaat langs de koffie geleid. De cafeïne gaat dan mee met het extractiemiddel. Vervolgens worden de bonen gespoeld met water waardoor het chemische middel uit de koffie wordt gehaald. Tot slot worden de bonen gedroogd. Uiteraard wordt geanalyseerd of al het extractiemiddel en cafeïne uit de boon is verdwenen.
[bewerk] Koffie zetten
Na het oogsten en drogen van de koffieboon wordt deze gebrand en gemalen. Daarna kan er op verschillende manieren koffie mee worden gezet:
- Snelfiltermethode
- Met behulp van een papieren koffiefilter in een houder die gevuld wordt met gemalen koffie, waar uit een theeketel bijna kokend (98°C) water opgeschonken wordt. Onder het filter staat een koffiekan, het liefst au bain-marie. De meeste thuis gebruikte koffiezetters werken identiek maar daarbij wordt de koffie op een elektrisch plaatje warm gehouden.
- Cafetière
- Grof gemalen koffie in de glazen kan van de cafetière doen, heet water (95°-98°) erop gieten, omroeren en ca. 4 minuten laten trekken, daarna de kunststof filter naar beneden drukken. De koffie is klaar.
- Mokka express
- 3-delig metalen apparaat voor op het fornuis, bestaande uit onderaan een waterreservoir, daarop een trechtervormige koffiefilter en bovenaan en opvangreservoir voor de bereide koffie. Onderin gaat vers water, dat door de druk die ontstaat tijdens het opwarmen door de koffie wordt geperst met ongeveer 1,5 bar en vervolgens in het opvangreservoir belandt. De zettijd hangt af van de grootte en varieert van 5 tot 10 minuten.
- Percolator
- De grof gemalen koffie zit in een filter bovenin de koffiepot, via een buisje wordt het kokende water naar bovenin de filter gestuurd waarna de dan getrokken koffie weer naar beneden loopt. Afhankelijk van de intensiteit van de warmtebron is dit een continuproces.
- Espressomethode
- Met een espressomachine. Hiervoor wordt zeer fijn gemalen, aangedrukte koffie gebruikt. De koffie wordt gezet met water tussen 90° en 96°C onder hoge druk (8-10 bar) gedurende 18-30 sec. De persoon die zich heeft toegelegd op het bereiden van espresso en aanverwante dranken wordt een barista genoemd.
- Vacuummethode (Cona)
- Het apparaat bestaat uit twee boven elkaar geplaatste glazen kolven. De bovenste kolf (voorzien van een filter voor de koffie) sluit luchtdicht op de onderste en mondt uit op een buis die tot beneden reikt. De onderste kolf wordt gevuld met heet water en verder verwarmd met een spiritusbrander. De druk boven het water zal het door de buis naar boven stuwen. Hierop wordt de spiritusbrander weggenomen; de onderdruk die dan ontstaat zuigt het water door de koffie en het filter terug naar beneden.
- Turkse methode
- Ook wel Griekse methode genoemd, welke ook veel voorkomt in Oost Europa. Zeer fijn gemalen koffiepoeder wordt in een klein pannetje kokend water gegooid, eventueel met suiker, en kort doorgekookt. Daarna wordt het pannetje van het vuur gehaald, en soms nog enkele malen teruggezet om nogmaals aan de kook te geraken. Daarna wordt de koffie gelijk in het kopje geschonken, nog voordat het bezonken is.
- Met een Senseo-apparaat
- Hier gaan speciale koffiepads met gemalen koffie in.
- Met een capsuleapparaat
- Onder andere van de merken: Nespresso en Illy. De apparaten maken gebruik van luchtdichte capsules die de koffie bevatten. Hierdoor is de koffie lang houdbaar en zeer makkelijk te zetten. De capsule wordt voor gebruik door de machine opengemaakt, waarna direct koffie wordt gezet met kokend water onder hoge druk. Espressokwaliteit is hierbij gemakkelijk te benaderen.
- Koffiemachines voor grootverbruik
- in kantines en op kantoren, gebruiken soms een vloeibaar koffie-extract. Maar steeds vaker een soort snelfiltermaleng (fresbrew), wat vergelijkbaar is met het thuis koffie zetten, alleen is dan wel elk kopje/bekertje vers gezet. Ook komen er veel machines voor die werken met instant koffie, het voordeel hiervan is dat de koffie veel sneller klaar is. De meeste machines gebruiken tegenwoordig voor de gewone koffie/espresso fresbrew en voor de 'fundrinks' (cappuccino, wienermelange enz.) instant koffie. Het allernieuwste op het gebied van koffie-automaten is het gebruik van echte koffie bonen, ookwel Bean-2-Cup genoemd.Met de bean-2-cup methode kan echt de lekkerste koffie van espresso-kwaliteit gehaald worden, vaak ook in combinatie met de mogelijkheid tot het kiezen van een echte cappuccino.
- Instantkoffie
- in poedervorm. Ook wel vriesdroog genoemd. Komt vooral voor in Griekenland en wordt met koud water verwerkt tot frappé. Vrijwel alle soorten bestaan ook in varianten zonder cafeïne (decafé).
[bewerk] Houdbaarheid van koffie
De smaak van de koffie wordt langzaam slechter, wanneer deze na het zetten nog langere tijd op een te hoge temperatuur wordt bewaard. De verslechtering van de smaak heeft vier oorzaken:
- door chemische omzetting van de koffie vindt er verzuring plaats;
- er ontsnappen vluchtige aromastoffen;
- er wordt nog steeds koffie geëxtraheerd uit de koffiedeeltjes die in het extract zweven;
- er verdampt water, waardoor de concentratie geëxtraheerde koffie toeneemt en de koffie dus sterker wordt.
De gezette koffie kan, afhankelijk van de bewaartemperatuur die op ca. 85 °C moet liggen, maximaal ½ uur bewaard worden zonder merkbaar kwaliteitsverlies.
Gemalen koffie is beperkt houdbaar. Wanneer de verpakking is geopend, is de koffie twee dagen houdbaar. De voorraadbussen moeten dus een zodanig volume hebben, dat ze na twee dagen leeg zijn en dat bijvullen noodzakelijk is. De degradatie van de koffie vindt plaats door de volgende oorzaken:
- er ontsnappen aromastoffen;
- de koffie wordt vaak bewaard in een omgeving met een te hoge temperatuur;
- de hoge luchtvochtigheid in de automaat versnelt de degradatie, doordat de koffie alvast begint te extraheren.
Het probleem van degradatie van de koffie doet zich niet voor bij oploskoffie. Deze is zeer lang houdbaar.
[bewerk] Effect van koffie
Koffie (met name de stof cafeïne) zorgt voor een opwekkend effect. Door de koffie worden de bloedvaten minder elastisch. Daardoor werkt het geheugen van iemand die koffie heeft gedronken iets minder goed. Ook veroorzaakt koffie meer stress. Hierdoor ontstaat enigszins een verslavend effect. Door de stress en het minder elastisch zijn van de bloedvaten kan iemand 's ochtends meer vermoeid zijn dan anders, waardoor men koffie nodig heeft om zich wat actiever te voelen.
[bewerk] Dranken met koffie
Dranken gemaakt met als basis koffie zijn onder andere:
[bewerk] Koffie in de keuken
Koffie wordt als smaakmaker gebruikt in gebak en taart. Men zet sterke koffie, mokka genoemd, en verwerkt deze door crème, door cakebeslag, tiramisu, etcetera.
[bewerk] Koffie in de wereld
Het woord voor koffie klinkt in vele talen gelijk of gelijkaardig. Het is een van de meest standaardwoorden in de wereld.
| Kaffee | Duits | Coffee | Engels | Qahwa | Arabisch |
| Gafe | Khmer | Kia Fev | Cantonees | Kaffe | Deens |
| Café | Spaans | Kafo | Esperanto | Kahvi | Fins |
| Kafès | Grieks | Kavak | Hebreeuws | Kavé | Hongaars |
| Caffè | Italiaans | Coffea | Latijn | Kawa | Malay |
| Café | Frans | Kawa | Pools | Café | Portugees |
| Cafea | Roemeens | Kofe | Russisch | Kafa | Servisch |
| Kaffe | Zweeds | Cafeoh | Thais | Cahvé | Turks |
[bewerk] Trivia
- De duurste koffiesoort ter wereld (Kopi Luwak) wordt gemaakt van koffiebonen die door de de loewak zijn opgegeten en weer uitgepoept.
[bewerk] Externe links
- Vereniging van Nederlandse Koffiebranders en Theepakkers Nederlandse branche-organisatie
- Site van het Koffie en Thee informatiebureau
- TooMuchCoffee Informatie en discussieforum over koffie, koffiebonen, bereidingen en machines. Vooral Engelstalig maar sommige artikels zijn beschikbaar in het Nederlands.
- Max Havelaar over koffie met veel informatie
- Artikel "Wat drinkt de Belg?" (Nationaal Instituut voor de Statistiek)
- Koffierecepten
