Gekko's
| Gekko's | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
|||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||
|
|||||||||||
| Familie | |||||||||||
| Gekkonidae |
Gekko's (Gekkonidae) zijn een grote familie van hagedissen. De naam gekko is afgeleid van de klikkende tot gillende geluiden die veel soorten produceren, vooral in de paartijd.
Inhoud |
[bewerk] Algemeen
Gekko's verschillen van andere hagedissen door een aantal kenmerken. Zo zijn de schubben meestal veel fijner waardoor de huid veel flexibeler is. Nadeel is dat de huid makkelijker scheurt als een exemplaar wordt opgepakt of aangevallen. Veel soorten gekko's gebruiken de staart als vetopslag, veel andere hagedissen kunnen dat minder goed omdat de schubbenhuid stugger is. De meeste gekko's, met uitzondering van de onderfamilies Aleuroscalabotinae en Eublepharinae, hebben doorzichtige oogleden die als een bril op het oog geplakt zitten en mee-vervellen. De oogleden zijn doorzichtig zodat de gekko er doorheen kan kijken. Ter bevochtiging van de ogen likt de gekko met de tong over de oogleden. De meeste gekko's hebben klevende gleufjes onder de tenen, waarmee ze over de gladste oppervlakken kunnen lopen, zie ook het kopje bijzonderheden. Deze kleefkussentjes ontbreken bij soorten die op de bodem leven, zoals in woestijnen, omdat ze hier alleen maar last van zouden hebben. Deze bodembewonende soorten hebben ondoorzichtige, beweegbare oogleden omdat ze vaak graven, een 'bril' zou dan maar beschadigen.
Gekko's varieren in lengte van iets meer dan een centimeter tot 20-30 centimeter inclusief staart. Weinig soorten worden veel langer, de langste ooit was ruim 60 cm, maar deze soort is waarschijnlijk uitgestorven. Veruit de meeste gekko's zijn nachtactief en hebben camouflagekleuren als grijs en bruin, slechts enkele soorten hebben felle kleuren zoals de groene boomgekko (Naultinus manukanus) en de Madagaskardag(-)gekko's uit het geslacht Phelsuma. Deze soorten zijn dagactief en rusten 's nachts. Madagaskardaggekko's snoepen wel eens nectar of vruchtsappen, maar alle gekko's leven in hoofdzaak van insecten. Met name de huisgekko's uit het geslacht Hemidactylus worden in warmere streken erg gewaardeerd omdat ze zich weinig aantrekken van de mens. In stedelijke gebieden ruimen ze vele insecten op, zoals huiskrekels en kakkerlakken. Er zijn echter ook soorten die vanwege de schreeuwerige paargeluiden wat minder geliefd zijn. Sommige gekko's, zoals de tokeh (Gekko gecko) kunnen flink bijten, maar alleen als ze worden opgepakt en meestal wordt eerst een schreeuwend geluid gemaakt als waarschuwing. Een aantal soorten gekko's is populair in de dierenhandel, zoals veel Phelsuma-soorten en de woestijngekko.
[bewerk] Bijzonderheden
Gekko's staan bekend om hun vermogen om tegen allerlei oppervlakken te klimmen, zelfs verticaal en ondersteboven op glas, het komt ook voor bij veel anolissen, zoals de roodkeelanolis (Anolis carolinensis). Dit doen ze door middel van speciale gegleufde kussentjes op hun tenen, ook wel lamellae genoemd. Jarenlang werd gedacht dat het hechtoppervlak een soort 'klittenband'-achtige werking had. Onlangs bleek dat dit wel ongeveer klopte, maar de hechting wordt niet veroorzaakt door draadjes die in elkaar haken, maar door haartjes die uitlopers hebben die zó klein en talrijk zijn, dat een natuurkundig verschijnsel optreedt: de Van der Waalskrachten. Dit treed alleen op als het gecreëerde hechtoppervlak enorm veel groter is dan het echte hechtoppervlak. In het dagelijks leven spelen deze krachten geen rol, er is alleen iets van te merken als de schaal heel erg klein wordt, zie ook 1). De gekko kan deze krachten echter niet 'aan' en weer 'uit' zetten, hij plakt vast aan een oppervlak zodra de tenen contact maken, en kan pas weer los komen door de tenen in een hoek van ongeveer dertig graden op te lichten. Het bijzondere aan deze aanpassing is dat het systeem altijd werkt; sommige gekko's kunnen meer dan 10 jaar oud worden en er zijn geen vloeistoffen of andere stoffen benodigd.
Een andere eigenschap van gekko's is dat ze hun staart meestal laten 'vallen' als ze hieraan vastgegrepen worden. De staart breekt af bij een speciaal breukvlak in de staartwervels. Hij groeit daarna aan en zal bij alle latere keren weer daar afbreken. Dit verschijnsel heet autotomie en ziet men ook bij veel andere hagedissen, maar ook bij regenwormen, sommige vissen en veel geleedpotigen, hoewel er hierbij ook wel sprake is van regeneratie.
[bewerk] Ontwikkeling
De voorouder van de gekko's was de uitgestorven familie Ardeosauridae. Het oudst bekende lid is de 150 miljoen jaar oude Ardeosaurus. Het is nog onbekend hoe de zeer kleine haartjes op de tenen zich hebben ontwikkeld.
[bewerk] Taxonomie
De familie gekko's wordt onderverdeeld in 5 onderfamilies, die sterk in grootte verschillen. Zo heeft de onderfamilie Aeluroscalabotinae slechts één soort, de onderfamilie Gekkoninae heeft er meer dan 900. Er zijn in totaal meer dan 1000 soorten, onderstaand zijn alleen de bekendere soorten weergegeven.
* Onderfamilie Aeluroscalabotinae (1 soort)
De enige soort is Aeluroscalabotes felinus, die in tegenstelling tot alle andere gekko's de stevige staart kan oprollen en als grijporgaan gebruikt. De oogleden zijn beweeglijk, in tegenstelling tot de meeste gekko's.
-
- Geslacht Aeluroscalabotes
- Soort Aeluroscalabotes felinus
- Geslacht Aeluroscalabotes
* Onderfamilie Eublepharinae (21 soorten)
De Eublepharinae zijn bodembewonend en hebben geen lammelae. Het zijn over het algemeen slome dieren met een verhoudingsgewijs grote kop en zeer dikke staart, die dient als vetopslag voor mindere tijden. De oogleden zijn beweeglijk, in tegenstelling tot de meeste gekko's. Een aantal soorten leeft in kurkdroge woestijnen.
-
- Geslacht Coleonyx
- Soort Gebandeerde gekko (Coleonyx variegatus)
- Geslacht Eublepharis
- Soort Dwarsbandgekko (Eublepharis fuscus)
- Soort Luipaardgekko (Eublepharis macularius)
- Geslacht Goniurosaurus
- Geslacht Hemitheconyx
- Soort Afrikaanse vetstaartgekko (Hemitheconyx caudicinctus)
- Geslacht Holodactylus
- Geslacht Coleonyx
* Onderfamilie Gekkoninae (ongeveer 930 soorten)
De meeste soorten zijn boombewonend en kunnen goed klimmen. De verschillende soorten en geslachten zijn echter zo uiteenlopend dat er maar weinig kenmerken zijn die voor de hele familie gelden. De oogleden zijn niet beweeglijk.
-
- Geslacht Afroedura
- Geslacht Afrogecko
- Soort Zuid-Afrikaanse bladvingergekko (Afrogecko porphyreus)
- Geslacht Agamura
- Geslacht Ailuronyx
- Geslacht Alsophylax
- Geslacht Aristelliger
- Geslacht Asaccus
- Geslacht Blaesodactylus
- Geslacht Bogertia
- Geslacht Briba
- Geslacht Bunopus
- Geslacht Calodactylodes
- Geslacht Carinatogecko
- Geslacht Chondrodactylus
- Geslacht Christinus
- Geslacht Cnemaspis
- Geslacht Coleodactylus
- Geslacht Colopus
- Geslacht Cosymbotus
- Soort Thaise platstaartgekko (Cosymbotus platyurus)
- Geslacht Crossobamon
- Geslacht Cryptactites
- Geslacht Cyrtodactylus
- Geslacht Cyrtopodion
- Soort Europese naaktvingergekko (Cyrtopodion kotschyi)
- Geslacht Dixonius
- Geslacht Dravidogecko
- Geslacht Ebenavia
- Geslacht Euleptes)
- Soort Europese bladvingergekko (Euleptes europaea)
-
- Geslacht Geckolepis
- Geslacht Geckonia
- Geslacht Gehyra
- Geslacht Gekko
- Soort Tokeh (Gekko gecko)
- Geslacht Goggia
- Geslacht Gonatodes
- Soort Geelkopdaggekko (Gonatodes albogularis)
- Geslacht Gonydactylus
- Geslacht Gymnodactylus
- Geslacht Haemodracon
- Geslacht Hemidactylus (Huisgekko's)
- Soort Brook's huisgekko (Hemidactylus brookii)
- Soort Aziatische huisgekko (Aziatische huisgekko)
- Soort Europese huisgekko (Hemidactylus turcicus)
- Soort Indopacifische huisgekko (Hemidactylus garnotii)
- Soort Afrikaanse huisgekko (Hemidactylus mabouia)
- Geslacht Hemiphyllodactylus
- Geslacht Heteronotia
- Geslacht Homonota
- Geslacht Homopholis
- Soort Wahlberg's gekko (Homopholis wahlbergii)
- Geslacht Lepidoblepharis
- Geslacht Lepidodactylus
- Geslacht Luperosaurus
- Geslacht Lygodactylus
- Geslacht Matoatoa
- Geslacht Microscalabotes
- Geslacht Nactus
- Geslacht Narudasia
- Geslacht Pachydactylus
- Geslacht Palmatogecko
- Soort Woestijngekko (Palmatogecko rangei)
- Geslacht Paragehyra
- Geslacht Paroedura
- Geslacht Perochirus
- Geslacht Madagaskardaggekko's (Phelsuma)
-
-
- Soort Lacepede's daggekko (Phelsuma cepediana)
- Soort Goudstofdaggekko (Phelsuma laticauda)
- Soort Gestreepte daggekko (Phelsuma lineata)
- Soort Madagaskardaggekko (Phelsuma madagascariensis)
- Soort Mauritius daggekko (Phelsuma ornata)
- Soort Pauwoogdaggekko (Phelsuma quadriocellata)
- Soort Standing's daggekko (Phelsuma standingi)
- Soort Rodrigues daggekko (Phelsuma edwardnewtoni, Uitgestorven)
- Geslacht Phyllodactylus
- Geslacht Phyllopezus
- Geslacht Phyllurus
- Soort Hoornbladstaartgekko (Phyllurus cornutus)
- Geslacht Pristurus
- Geslacht Pseudogekko
- Geslacht Pseudogonatodes
- Geslacht Ptenopus
- Geslacht Ptychozoon
- Soort Kuhl's vliegende gekko (Ptychozoon kuhli)
- Geslacht Ptyodactylus
- Geslacht Quedenfeldtia
- Geslacht Rhoptropus
- Geslacht Saurodactylus
- Geslacht Kogelvingergekko's (Sphaerodactylus)
- Soort Kogelvingergekko (Sphaerodactylus parthenopion)
- Soort Antillen kogelvingergekko (Sphaerodactylus argus)
- Soort Grijze kogelvingergekko (Sphaerodactylus elegans)
- Geslacht Stenodactylus
- Geslacht Muurgekko's (Tarentola)
- Soort Egyptische muurgekko (Tarentola annularis)
- Soort Muurgekko (Tarentola mauritanica)
-
-
- Geslacht Teratolepis
- Geslacht Thecadactylus
- Geslacht Tropiocolotes
- Geslacht Urocotyledon
- Geslacht Bladstaartgekko's (Uroplatus)
- Soort Reuzenbladstaartgekko (Uroplatus fimbriatus)
- Soort Gestreepte bladstaartgekko (Uroplatus lineatus)
- Soort Ebenau's bladstaartgekko (Uroplatus ebenaui)
- Soort Uroplatus henkeli (geen Nederlandse naam)
- Soort Uroplatus guentheri
- Soort Uroplatus phantasticus
- Soort Uroplatus sikorae
* Onderfamilie Teratoscincinae (6 soorten)
Deze gekko's hebben een grovere schubbenhuid, de schubben overlappen elkaar vooral bij de staart.
-
- Geslacht Teratoscincus
* Onderfamilie Diplodactylinae (ongeveer 100 soorten) Net zoals de onderfamilie Gekkoninae zijn de soorten erg verschillend in vorm en kleur.
-
- Geslacht Bavayia
- Geslacht Carphodactylus
- Geslacht Crenadactylus
- Geslacht Diplodactylus
- Geslacht Eurydactylodes
- Geslacht Hoplodactylus
- Geslacht Lucasium
- Geslacht Naultinus
- Soort Groene boomgekko (Naultinus manukanus)
- Geslacht Nephrurus
- Geslacht Oedura
- Geslacht Phyllurus
- Geslacht Pseudothecadactylus
- Geslacht Rhacodactylus
- Soort wimpergekko (Rhacodactylus ciliatus)
- Geslacht Rhynchoedura
- Geslacht Saltuarius
- Geslacht Underwoodisaurus
- Soort Beverstaartgekko (Underwoodisaurus milii)
[bewerk] Externe links
- 1) [http://noorderlicht.vpro.nl/wetenschap/index.shtml?3626936+4257491+12277531 Noorderlicht over de kleefkracht van gekko's}
- Gekkowerkgroep Nederland
| {{{afb_links}}} | Families van Hagedissen | {{{afb_rechts}}} |  |
|---|---|---|---|
|
Aardleguanen - Agamen - Anniellidae - Anolissen - Corytophanidae - Crotaphytidae - Dibamidae - Dove varanen - Echte hagedissen - Gekko's - Gordelstaarthagedissen - Gymnophthalmidae - Hazelwormen - Hoplocercidae - Kameleons - Kielstaartleguanen - Knobbelhagedissen - Korsthagedissen - Leiosauridae - Leguanen - Madagaskarleguanen - Maskerleguanen - Nachthagedissen - Pygopodidae - Schildhagedissen - Skinken - Stekelleguanen - Teiidae - Varanen |
