Diabetes mellitus
| Suikerziekte | ||
| Diabetes mellitus | ||
| ICD-10 | E10. | |
| ICD-9 | 250 | |
| DiseasesDB | 3649 | |
| NHG-standaard | M01 | |
Diabetes mellitus, ook vaak suikerziekte genoemd (een term die sommigen liever niet meer gebruiken omdat het verkeerde associaties zou oproepen, zoals dat het ontstaat door te veel suiker te eten, of dat men geen suiker zou mogen eten als men het heeft), is het syndroom dat zich kenmerkt door herhaaldelijk verhoogde bloedglucosewaarden (hyperglykemie). Hoe hoog de waarden precies moeten zijn en onder welke omstandigheden die metingen moeten worden gedaan is internationaal vastgelegd in afspraken, die per land soms iets kunnen verschillen. De continue hyperglykemie veroorzaakt als hij hoog genoeg is glucosurie (suikerverlies via de urine) wat in ernstige gevallen een merkbare polyurie (veel urineren) zowel als polydipsie (veel drinken) ten gevolge heeft.
Inhoud |
[bewerk] Voorkomen in Nederland
Van de 800.000 Nederlanders met diabetes, zijn er zo'n 250.000 die diabetes hebben zonder het te weten. Het Nederlandse ministerie van Volksgezondheid (VWS) heeft anno 2005 van diabetes een speerpunt gemaakt. Het doel is om de diabeteszorg in Nederland te verbeteren. De diabetesorganisaties in Nederland én het ministerie van VWS zijn van mening dat zeker tweederde van de mensen met diabetes onvoldoende goede diabeteszorg krijgt.
[bewerk] Diagnose
De conventie stelt dat de ideale bloedglucose-waarde (de 'bloedglucosespiegel') tussen de 4 en de 6 mmol/liter dient te liggen. Indien de 'nuchtere' waarden bij een onbehandeld persoon boven de 6.9 mmol/l en 'niet-nuchter' boven de 11.0 mmol/l liggen, spreekt men van diabetes. In het grijze gebied tussen deze grenswaarden spreken sommigen wel, anderen niet van diabetes. Landelijk en internationaal worden over deze waarden periodiek afspraken gemaakt of ze worden herzien door medici op grond van onderzoeksresultaten.
[bewerk] Etymologie
De naam diabetes mellitus (Grieks diabètès = sifon, van dia = door[heen], bainoo = gaan en Latijn mellitus = honingzoet), letterlijk "zoete doorstroom" of zoete urine, is ontstaan door de zoete smaak van de urine van deze patiënten. Vóór de chemische analyse van urine mogelijk werd was een arts immers aangewezen op de eigen zintuigen en het proeven van de urine was een gangbare manier van onderzoeken..
[bewerk] Oorzaak van de ziekte (Pathogenese)
Diabetes is een ongeneeslijke stofwisselingsziekte waarbij het lichaam onvoldoende energie uit glucose (suikers) kan halen. Suikers kunnen in de meeste cellen (insuline dependente cellen) alleen opgenomen worden in aanwezigheid van voldoende insuline en mits er werkende insuline-receptoren op die cellen aanwezig zijn.
Bij diabetes ligt het probleem in a) onvoldoende aanmaak van insuline of b) een probleem met betrekking tot de insuline-receptoren.
Wanneer de glucose niet of onvoldoende in de cellen opgenomen kan worden, stijgen de bloedglucosewaarden; er treedt hyperglykemie op. Dit heeft gevolgen voor diverse organen:
- In de nier zal de concentratie glucose in het bloed zo hoog zijn dat niet alle suikers gereabsorbeerd kunnen worden. Hierdoor gaat er suiker via de nier verloren in de urine. Dit gaat gepaard met extra waterverlies, waardoor er grote volumes urine worden geproduceerd: polyurie. Door het grote urine-verlies stijgt het dorstgevoel en zal de patiënt veel drinken: polydipsie.
- In de grotere slagaders treedt een sterk versnelde atherosclerose op. Ook de kleinste slagadertjes gaan minder goed werken (micro-angiopathie) wat met name in het netvlies tot problemen met het zien kan leiden.
- De gevoelszenuwen gaan minder goed werken, waardoor na jaren vaak ongevoeligheid optreedt in de voeten en de handen. De voeten en handen gaan prikkelen en tintelen en tezelfdertijd wordt de tastzin minder goed, waardoor fijn werk zoals b.v. het dichtmaken van knoopjes onmogelijk wordt of de patiënt niet meer voelt dat hij in een punaise heeft getrapt. Dergelijke wondjes gaan bovendien eerder ontsteken door het hogere suikergehalte en de genezing gaat slechter door de gestoorde bloedtoevoer. De patiënt merkt het pas laat omdat hij het niet voelt. Niet zelden gaan op deze manier op den duur tenen, voeten en onderbenen verloren omdat ze moeten worden geamputeerd.
[bewerk] Symptomen
- Veel mensen met lichte diabetes zijn geheel of nagenoeg symptoomloos.
- Het al eerder genoemde veel plassen en veel drinken treedt op bij hoge tot zeer hoge bloedglucosewaarden.
- Patiënten hebben bij slechte glucoseinstelling (te hoog) vaker dan gemiddeld last van blaasontsteking, witte vloed, en/of steenpuisten.
- Soms kan men aceton ruiken in de adem van patiënten met diabetes, nl. als glucose door het insulinetekort zo slecht kan worden verwerkt dat het lichaam overgeschakeld is op vetverbranding, waarbij ketonen als nevenproducten ontstaan, waarvan aceton er een is. De bloedglucosespiegel in het bloed is dan meestal veel te hoog. Bij hoge bloedsuikers en ernstige uitdroging kan een metabole acidose met een levensgevaarlijk coma optreden.
[bewerk] Classificaties
[bewerk] Juveniele versus ouderdomsdiabetes
Toen de pathogenese van diabetes nog onbekend was, klasseerde men de patiënten volgens de symptomen. De jeugdige (juveniele) vorm was een ernstige vorm die reeds in de kindertijd tot uiting kwam. De kinderen waren erg mager, hun spieren 'smolten' weg en stierven jong.
De ouderdomsdiabetes trad pas op latere leeftijd op en was een mildere vorm. Oorzaak en behandeling waren onbekend.
[bewerk] Insuline-afhankelijke versus insuline-onafhankelijke diabetes
Toen het onderliggende probleem eenmaal beter werd begrepen, deelde men de diabetes in op basis van de behandeling. Type-I of insuline-afhankelijke vorm was de ernstigste vorm, waaronder ook de voormalige juveniele diabetes viel, type-II was de insuline-onafhankelijke diabetes waaronder de meeste van de voormalige 'ouderdomsdiabetici' vielen.
[bewerk] β-cel destructie versus intacte β-cellen
Anno 2004 wordt de pathogenese van diabetes nog wat beter begrepen en klasseert men de diabetes ook wel in een β-cel destructieve diabetes, type 1 (niet te verwarren met het oudere Type I) en β-cel intacte diabetes, type-2. Aangezien type 2 ten gevolge van westerse leefstijl (overgewicht, weinig lichaamsbeweging) steeds vaker bij mensen van onder de 50 optreedt, is de term ouderdomsdiabetes niet meer van toepassing.
Bij type-1 diabetes maken de β-cellen de alvleesklier onvoldoende insuline aan ten gevolge van de uitgebreide vernietiging van deze β-cellen (Eilandjes van Langerhans).
Oorzaken hiervan kunnen zijn:
- auto-immuundestructie van de β-cellen
- infectieuze destructie van de β-cellen
- chemische destructie van de β-cellen
- een algemeen alvleesklier-probleem
- met onbekende oorzaak: idiopathische destructie van de β-cellen
Bij type-2 diabetes zijn de β-cellen in voldoende mate aanwezig, maar reageert het lichaam onvoldoende op de insuline.
Er is dus een relatief tekort aan insuline. Oorzaken hiervan kunnen zijn:
- te weinig receptoren op de cellen.
- insulineresistentie, er is een defect in de insuline cascade. Hierdoor wordt er minder GLUT-4 getransloceerd naar de celmembraan. GLUT-4 zorgt voor de opname van glucose.
Type 2 komt ook voor op alle leeftijden, maar met name bij ouderen en bij mensen met overgewicht.
Zwangerschapsdiabetes is een bijzonder geval van diabetes waarbij de moederkoek van de foetus hormonen (oa HPL, cortisol) aanmaakt die de insuline van de moeder tegenwerken. De alvleesklier van de moeder moet 2 tot 3 maal meer insuline produceren om hetzelfde effect te behouden in de cellen. Indien de alvleesklier van de moeder hiertoe niet in staat is, ontstaat er zwangerschapsdiabetes. Deze vorm van diabetes verdwijnt meestal enkele dagen na de geboorte van het kind. Toch hebben dergelijke moeders later een duidelijk grotere kans op type 2 diabetes. Het komt in de zwangerschap ook wel voor dat de nier wat glucose doorlaat zonder dat de waarden die in het bloed gemeten worden verhoogd zijn: er bestaat dan alleen een verlaagde nierdrempel voor glucose.
[bewerk] Behandeling
Type 2 diabetes is te behandelen met een dieet en met een aantal orale geneesmiddelen (sulfonylureumderivaten zoals Amaryl(R) en Uni Diamicron (R), biguaniden zoals metformine en thiazolidinedionen zoals pioglitazone). Type 1 kan alleen worden behandeld met insuline. Insuline wordt ook gebruikt als type 2 diabetes niet afdoende reageert op behandeling met tabletten. De behandeling van diabetes bestaat niet alleen uit medicatie. Het gaat erom de bloedglucosespiegel zo stabiel mogelijk te houden door een combinatie van medicatie, dieet en bewegen. Dat is er ook de reden van dat mensen met diabetes gerust suiker mogen, in tegenstelling van wat vroeger gedacht werd. Het gaat om de totale koolhydraatinname. Mensen met diabetes dienen zich zowel te hoeden voor een hypoglykemie (te lage bloedglucosespiegel), hetgeen verholpen kan worden door koolhydraten te eten, als voor hyperglykemie (te hoge bloedglucosespiegel), in welk geval koolhydraten vermeden dienen te worden. De correcte balans vinden tussen deze uitersten, bijvoorbeeld bij zware inspanningen of sport, is soms moeilijk. (Leken denken soms dat de wel eens optredende hypoglykemie bij diabetes hoort; dat is echter niet juist; het is een bijwerking van de behandeling.)
Insuline bestaat in kort- en langwerkende vormen; alle moeten worden ingespoten onder de huid of door middel van een insulinepomp worden ingebracht. In 2006 komt er inhaleerbare insuline op de markt. Ook combinaties tussen orale medicatie en verschillende soorten insulines zijn mogelijk.
Medicatie die de bloedglucose verlaagt is echter niet genoeg. Mensen met diabetes hebben ook een veel grotere gevoeligheid dan gezonde voor andere risicofactoren, met name roken, hoge bloeddruk en een te hoog cholesterol ook wel het metabool syndroom genoemd. Het is bij mensen met diabetes dus van nog meer belang dan bij andere groepen dat zij niet roken, een normaal gewicht handhaven, aan lichaamsbeweging doen en een eventuele hoge bloeddruk en hoog cholesterol laten behandelen.
In Nederland wordt er naar gestreefd diabetes en alle bijkomende gevaren als een geheel te behandelen, waarbij patiënten een paar maal per jaar worden gezien. Hierbij wordt gekeken naar:
- De bloedglucosewaarde, en de behandeling wordt geoptimaliseerd. Naast de concentratie van glucose zelf in het bloed, die van uur tot uur sterk kan wisselen, is er een stof die een weerspiegeling is van de gemiddelde glucoseconcentratie gedurende de afgelopen paar weken, namelijk het geglycosyleerde hemoglobine. Hieraan kan de gemiddelde instelling worden beoordeeld.
- De voeten worden geïnspecteerd, (zo nodig wordt de pedicure ingeschakeld),
- Het optreden van neuropathie wordt gesignaleerd,
- Het rookgedrag wordt gemonitord en de patiënt wordt aangemoedigd te stoppen,
- Hoge bloeddruk wordt actief opgespoord en behandeld,
- Het cholesterolgehalte wordt gemeten en behandeld als daar aanleiding toe is,
- De patiënt wordt aangemoedigd te bewegen en zijn lichaamsgewicht laag te houden, en
- De patiënt wordt geregeld door een oogarts nagekeken op diabetische retinopathie.
Anno 2004 wordt er onderzoek verricht naar de transplantatie van β-cellen in de alvleesklier ten einde bepaalde vormen van diabetes te kunnen genezen. Ook implanteerbare insulinepompjes worden al getest. Deze laatste zouden een nagenoeg ideale behandelingsmethode kunnen zijn, vooral als het mogelijk zou worden om het pompje zelf ook continu de bloedglucosespiegel te laten meten en de insulineafgifte daarop aan te passen. Dit zelf meten door een implanteerbaar apparaatje is echter (in 2004) nog niet goed mogelijk. Er bestaan wel glucosemeters waarmee de patiënt zelf met een nauwelijks voelbare vingerprik zijn eigen bloedglucosewaarde kan meten. Deze zogenaamde zelfcontrole is van groot belang voor een zo stabiel mogelijke bloedglucosewaarde en het daarmee zoveel mogelijk voorkomen van late complicaties.
[bewerk] Gevolgen
Diabetes is een aandoening die - zelfs als zij optimaal wordt behandeld - na verloop van tijd op vele plaatsen schade in het lichaam van de patiënt veroorzaakt, waardoor de levensverwachting en de levenskwaliteit duidelijk afnemen. De gevolgen zijn bij een goede behandeling wel duidelijk minder ernstig.
De schade wordt vooral veroorzaakt door veranderingen aan de vaatwand van de bloedvaten, met name de grote en kleinere slagaders. Atherosclerose treedt bij mensen met diabetes sterk versneld op en geeft aanleiding tot een veel grotere kans op een hartinfarct, beroerte, nierfalen en amputatie van bijvoorbeeld een voet dan bij gezonde mensen. Ook het netvlies kan schade lijden waardoor op den duur blindheid kan ontstaan. Impotentie is eveneens een vaak voorkomend gevolg van diabetes.
Mits met de nodige zelfdiscipline betreffende hun gezondheid, kunnen mensen met diabetes normaal functioneren in de maatschappij. De gevolgen van deze ingrijpende ziekte voor het dagelijks leven moeten echter niet onderschat worden: slechts weinigen kunnen de mate van discipline opbrengen die hun artsen graag zouden zien. Het gaat weliswaar om zeer ernstige gevolgen maar de tijdsduur waarover die optreden lijken voor de jonge mens met diabetes nog heel ver weg. Voor wie op zijn vijftigste blind met een geamputeerd onderbeen tweemaal per week moet dialyseren zijn de gevolgen echter zeer duidelijk en dagelijks concreet merkbaar.
[bewerk] Andere vormen van polyurie
Hoewel de term diabetes in de dagelijkse praktijk vooral wordt gebruikt voor diabetes mellitus, een frequent voorkomende aandoening, zijn er ook andere aandoeningen die gepaard gaan met deze "doorstroom" van urine, een daarvan is diabetes insipidus (= smakeloos), waarbij de hormonale regulatie van de terugresorptie van water in de nieren verstoord is. Een andere oorzaak van polyurie kan zijn primaire polydipsie waarbij veel urine geproduceerd wordt omdat er in eerste plaats veel gedronken wordt.
[bewerk] Diabetesdag
Op 14 november wordt er jaarlijks werelddiabetesdag gehouden, om extra aandacht te vragen voor diabetes.
