Condominium (staatsvorm)

Een condominium is een "staat van gedeelde soevereiniteit". In de praktijk wordt het ook gebruikt voor gebieden waar deze situatie van toepassing is.

Als staatsvorm zijn condominia een zeldzaam en over het algemeen ook zeer instabiel fenomeen. Het grootste probleem doet zich voor wanneer er conflicten rijzen tussen de twee soevereine machten, of wanneer de onderlinge samenwerking het laat afweten.

[bewerk] Tegenwoordige condominia

Tegenwoordig zijn er hooguit tien condominium-gebieden; het exacte aantal is niet bekend.

• De Moezel staat, waar deze als grens dient tussen Duitsland en Luxemburg, noordelijk van het drielandenpunt met Frankrijk, onder volledig gedeelde soevereiniteit; hetzelfde geldt voor de zijrivier de Sûre en een zijrivier daarvan, de Our, tot aan het drielandenpunt met België.
• Het Bodenmeer is een condominium van Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk.
• Ook een eilandje tussen Frankrijk en Spanje in de rivier de Bidasoa tussen Hendaye en Irun, het Île de la Conférence of Isla de los Faisanes, is een condominium: het staat zes maanden onder Spaanse en zes maanden onder Franse jurisdictie, maar beide landen claimen het gehele jaar door het recht de eigen onderdanen te berechten voor aldaar gepleegde overtredingen.
• Andorra wordt soms als condominium (van Frankrijk en Spanje) beschouwd, maar vaker als een co-vorstendom: aan Spaanse zijde is immers niet de Spaanse Koning maar de bisschop van Urgel co-vorst.

Andere voorbeelden, die hoofdzakelijk het resultaat zijn van grensconflicten:

• Het drielandenpunt tussen Honduras, El Salvador en Nicaragua.
• De Kaspische Zee, waarvan Iran beweert dat zij niet is verdeeld tussen de vijf omringende landen.

In Bosnië-Herzegovina is het district Brcko een officieel condominium van de Moslim-Kroatische Federatie en de Servische Republiek Srpska.

In het kort komt het erop neer, dat alle nog bestaande condominia een wateroppervlak behelzen, niet of nauwelijks bewoond zijn, of slechts de facto bestaan.

[bewerk] Condominia in het verleden

In het verleden heeft de wereld veel grotere condominia gekend. Zo stond Soedan in de jaren 1899–1956 onder gedeelde Brits-Egyptische soevereiniteit.

De Nieuwe Hebriden, die onder de naam Vanuatu onafhankelijkheid verwierven in 1980, stonden van 1906 tot 1980 onder gezamenlijk Brits en Frans bestuur. Het condominium stond in de volksmond ook wel bekend als het "Pandemonium", en werd beschouwd als de meest inefficiënte staatsvorm die men zich kon voorstellen. De bevolking had te maken met twee bureaucratieën, twee sterk van elkaar verschillende wetsystemen, twee gevangenissen (in de Franse werd wijn geschonken) en twee ziekenhuizen; bezoekers moesten langs twee douanekantoren. Vele ni-Vanuatu geloofden zelfs dat de Britse koningin en de Franse president een echtpaar waren dat wegens onmin gescheiden leefde, hetgeen de voortdurende conflicten en inconsistenties zou verklaren.

Nederland en België hebben ook hun condominium gekend: het ministaatje Neutraal Moresnet, dat van 1816 tot 1919 onder formeel Nederlands-Pruisisch, vervolgens Belgisch-Pruisisch en Belgisch-Duits gezag stond.

Nederland en Pruisen en later Duitsland hebben tot 1949 de Neutraleweg gedeeld.

[bewerk] Tweeherigheid

Onder het Ancien Regime was tweeherigheid een meer voorkomend fenomeen, zie bijvoorbeeld de Tweeherigheid van Maastricht. Op dezelfde manier is ook Andorra nog steeds een condominium met twee staatshoofden.