Commissie Standaardisering Autobusmaterieel

HTM 117, CSA-I bus uit 1967 van het Haags Bus Museum

Beluister +?

In de jaren zestig werden de stadsbussen in Nederland gestandaardiseerd door de Commissie Standaardisering Autobusmaterieel (CSA). Deze CSA-bussen reden in eerste instantie in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht, later ook in andere steden in Nederland. Tot eind jaren tachtig (vanaf 1982 de gemoderniseerde CSA-II) is dit model bus gebouwd door carrosseriebouwer Hainje (thans Berkhof) uit Heerenveen.

Een CSAI te Tilburg.

Een CSAII in Goirle op de stadsdienst van Tilburg in de T-bus-kleuren.

Interieur van een CSAII bus.

Een voormalige Rotterdamse CSAII, nu als feestbus in Delft.

Ex-Connexxion bus 3379, gemaakt door Hainje-DAF staat nu (2006) bij een brandweeroefencentrum te Zaandam. Vroeger heeft deze serie dienst gedaan als stadsbus in de omgeving van Zwolle en Almere.

[bewerk] Geschiedenis

Het CSA-project was eerst een samenwerking tussen de technische diensten van de stadsvervoerbedrijven van Amsterdam (GVB), Den Haag (HTM) en Rotterdam (RET). In 1966, toen het GEVU vijf nieuwe bussen wilde bestellen, trok het CSA-project ook in de Domstad de aandacht.

Het idee achter het CSA-project was om goedkoop en snel bussen te maken, met onderdelen die tussen de steden uitgewisseld konden worden (net zoals bij de MB-200 streekbussen). In 1966 verscheen in Amsterdam de definitieve versie, nadat in Rotterdam al een aantal proefbussen waren verschenen. In hetzelfde jaar als in Amsterdam, kwamen ook de eerste bussen in Den Haag in dienst, en één maand later ook in Utrecht.

De belangrijkste verschillen tussen de conservatieve stadsbussen en dit volledig nieuwe ontwerp: een volautomatische versnellingsbak met luchtvering, een dubbele instapdeur en twee uitstapdeuren. De CSA-stadsbussen hebben een topsnelheid van rond de 60 km/h, een snelheid die in een stadsdienst zelden wordt gehaald, en dus ruim toereikend is. Maar er zijn bij diverse bedrijven exemplaren van CSA-II bussen geweest die de 80 km/h of hoger wel haalden, deze bussen hadden een ander differentieel waardoor dit mogelijk was. De bussen met een vergroot differentieel waren meestal tourbussen. De tourbussen kenmerkten zich door het ontbreken van de middendeur. Zo had het GVBA Amsterdam van dit type bus de 345 en de HTM de 446, 447 en 497.

Alle CSA-stadsbussen waren oorspronkelijk rood (voor streekbussen gold destijds de standaardkleur geel). De CSA-I bussen waren wijnrood met grijs, de CSA-II's kregen een helderder kleurschema: tomaatrood met beige m.u.v. van de Zuidooster en Enhabo, deze kregen bussen in hun eigen kleurstelling.

Eind jaren negentig kregen de meeste nog aanwezige CSA's de kleurstellingen van de verschillende vervoerbedrijven.

De eerste CSA's werden in 1977 door de HTM afgevoerd (dus de exemplaren uit 1967). Rond 1980 gingen ook de eerste CSA's in de andere steden (voor veelal sloop) buiten dienst. De laatste bussen van het type CSA-I gingen rond 2001 buiten dienst. De BBA voerde toen als laatste deze wijnrode bussen af.

Anno 2006 worden alleen nog in twee stadsdiensten van BBA (Tilburg en 's-Hertogenbosch) enkele bussen van dit type in de reizigersdienst ingezet. In Utrecht bij het GVU rijden nog zes bussen op weekdagen als schoolbussen tussen basisscholen en het zwembad. In december 2006 zullen deze bussen worden afgevoerd. De GVU 33 is dan met 21 dienstjaren de oudste Utrechtse bus ooit geworden.

[bewerk] Verschijningsvormen CSA-I

• Eerste verschijningsvorm: 1966-1970: hoog doorgetrokken zijruiten, DOL-motor, klein motorluik.
• Tweede verschijningsvorm: 1971: DKDL-motor, grotere motorluiken, dikkere rand om grille.
• Derde verschijningsvorm: 1972: Lagere doorgetrokken zijruiten.
• Vierde verschijningsvorm: 1973-1974: Interieur heeft een geheel vlakke vloer,
• Vijfde verschijningsvorm: 1974-1976: Nieuwe aluminium grille, luchtsleuven front verdwenen, knik aan de achterzijde van bus verdwenen
• Zesde verschijningsvorm: 1977-1978: Gebouwd op nieuw SB201-chassis, grote filmkast, nieuw front met ronde koplampen in aluminium grille.
• Zevende verschijningsvorm: 1979-1981: Vierkante koplampen
• Achtste verschijningsvorm: 1982-1983 Vierkante achterlichten, nieuw type versnellingsbak.

[bewerk] Buitendienststelling + afvoer

Na buitendienststelling van de CSA's zijn veel bussen aan een tweede leven in Nederland of het buitenland begonnen. Op dit moment rijden enkele CSA-II's in/op Albanië, Angola, Bulgarije, Cuba en Curaçao. Enkele bussen van het type CSA-I zijn vermoedelijk nog te vinden in/op Azerbeidzjan, Cuba, Marokko, Roemenië, Rusland, Suriname en Tanzania.

In Nederland werden/worden de afgedankte CSA's meestal gebruikt door lijnversterkende bedrijven. Ook zijn er enkele bussen in dienst als informatieloket van een jongerenorganisatie. In Amsterdam rijden er nog enkele voor vervoer van kinderen naar zwembaden. Deze bussen zijn voormalige HTM-bussen die in dienst zijn van Meering. In het verleden werden ook enkele bussen gebruikt als methadonbus (GVU 359) of soepbus (HTM 282, 135, 367, 389, 415 en 483) voor ontheemden.

De CSA-stadsbussen haalden soms in lijndienst zeer hoge leeftijden. Een aantal BBA-CSA's van de stadsdienst Tilburg (270, 271, 272, 274, 279, 280, 281, 293, 297) heeft inmiddels ook het 20-jarig dienstjubileum gehaald, evenals drie Utrechtse bussen (4, 15 en 33).

[bewerk] Museumbussen

CSA-I:

• GVBA 301 (1966): MUSA, Museum Stads- en Streekautobussen Amsterdam
• HTM 117 (1967): Haags Bus Museum
• HTM 150 (1967): Haags Bus Museum
• HTM 221 (1970): Haags Bus Museum
• GVU 216 (1972): Stichting BEVER
• GVBA 110 (1973): MUSA, Museum Stads- en Streekautobussen Amsterdam
• HTM 299 (1973): Haags Bus Museum
• RET 562 (1974): Stichting Veteraan Autobussen
• GVBA 168 (1976): Stichting Standaardbus 168
• HTM 319 (1977): Haags Bus Museum
• GVBG 61 (1978): Noordelijk Busmuseum
• GVU 378 (1982): Museum van alles en nog wat, Nieuwkoop
• HTM 419 (1982): Haags Bus Museum
• RET 938 (1982): Stichting Veteraan Autobussen

CSA-II:

• RET 310 (1986): Stichting Veteraan Autobussen
• GVBA 373 (1987): MUSA, Museum Stads- en Streekautobussen Amsterdam
• GVBG 18 (1987): Noordelijk Busmuseum
• HTM 485 (1987): Haags Bus Museum
• GVU 52 (1988): Noordelijk Busmuseum

[bewerk] Overzicht waar CSA bussen hebben gereden

Deze lijst is incompleet. U wordt uitgenodigd op bewerk te klikken om de lijst uit te breiden.

[bewerk] Belangrijkste gegevens CSA I/II

[bewerk] Geluidsbestand

___

Door hier te klikken kunt u dit artikel beluisteren (help of meer info). Na het opnemen kan het artikel gewijzigd zijn, waardoor de tekst van de opname wellicht verouderd is. Zie info over deze opname.