Sardeña - Sardigna
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
 |
|
| Capital | Cagliari |
| Presidente | Renato Soru (l'Ulivo) |
| Provincias | Cagliari Nuoro Oristano Sassari |
| Municípios | 377 |
| Área | 24,090 km² |
| - Clasificación | 3º (8 %) |
| Poboación (2001) - Total - Clasificación |
1,631,880 11º (2,9 %) 68/km² |
 |
|
| Localización da Sardeña en Italia. | |
A Sardeña (Sardigna en sardo, Sardegna en Italiano) é unha illa do mar Mediterráneo pertencente á Italia. Foi sucesivamente poboada por fenicios, cartaxineses, romanos, árabes, bizantinos, españois, savoianos e italianos.
A Sardeña ten 24,090 km2, sendo así a segunda maior illa mediterránea, e unha poboación de 1,65 millóns. Foi chamada de "Ichnusa" pelos Fenicios e "Sandalyon" pelos Gregos, porque a sua forma lembra unha pisada.
Índice |
[editar] Xeografía
A Sardeña é unha rexión autónoma italiana. A sua capital é Cagliari. A illa está dividida en oito provincias: Cagliari, Sassari, Nuoro, Oristano, Olbia-Tempio, Ogliastra, Carbonia-Iglesias e Media Campidano.
A Sardeña é unha das duas rexións das que os seus habitantes foron denominados "popolo" (i.e. unha poboación distinta) polo Parlamento Italiano. A outra rexión é o Veneto.
[editar] Localidades Sardas
- Nome local en itálico.
[editar] Capitais de Provincia
- Cagliari, Casteddu (cerca de 250.000 habitantes)
- Sassari, Tathari (cerca de 120.000 habitantes)
- Nuoro, Nùgoro
- Oristano, Aristanis
[editar] Outras localidades
- Alghero, L'Alguer en Catalán
- Arzachena, Alzachena
- Bitti, Bithi
- Bonorva, Bonolva
- Bosa, Bosa
- Cabras, Crabas
- Carbonia, Crabonia
- Castelsardo, Casteddu Saldu
- Cuglieri, Culiri
- Dorgali, Durgale
- Gavoi, Gaboi
- Iglesias, Igresias
- La Maddalena, A Maddalena
- Lanusei, Lanuse
- Macomer, Maccumele
- Mogoro, Mogoru
- Olbia, Terranoa
- Oliena, Uliana
- Orune, Orune
- Ozieri, Othieri
- Perfugas, Peifugas
- Ploaghe, Piaghe
- Porto Torres, Poltu Torra
- Posada, Pasata
- Pozzomaggiore, Puthumajore
- Cartu Sant'Elena, Cartu Santa Aleni
- Sanluri, Seddori
- San Teodoro, Santu Tiadoru
- Sant'Antioco, Sant'Antiogu
- San Pietro, Santu Predu
- Selargius, Cedraxius
- Siniscola, Thiniscole
- Tempio Pausania, Tempiu
- Teulada, Teulada
- Villacidro, Biddexirdu
- Villaputzu, Biddeputzi
[editar] Turismo
A illa conta con varias zonas de turismo extraordinarias, incluindo a Costa Smeralda e Gennargentu. A illa é particularmente famosa polas suas praias, se ben goza doutros lugares interesantes.
[editar] Clima
O clima é esencialmente mediterráneo, con primaveras e outonos mornos, veráns moi quentes e invernos lenes. Esta illa sofre hai xa alguns anos de seca.
[editar] Linguas
As linguas mais faladas na Sardeña son o Italiano e o Sardo, un romance con influencias do fenicio, do etrusco e doutras linguas do oriente próximo. Aínda que estexa en baixante de falantes, principalmente nos novos de Cagliari, cara ao italiano, debido a razóns oficiais, ainda é moi falada.
Nas rexións norteñas de Gallura e Sassari, a lingua falada non é o Sardo senón que unha variante do corso. Na illa de San Pietro (San Pedro), fálase o dialecto liguriano de Xénova. En Alghero, ao norte, fálase tamén un dialecto medieval do catalán (O seu nome en catalán é L'Alguer), lembrándonos que a illa foi unha colonia catalá.
[editar] Negocios e comercio
Na Sardeña, tal como en Italia, a moeda é o euro, mais os sardos ainda se referen, non oficialmente, ao su Francu (ou "su Pidzu"); 1 francu=1.000 liras italianas.
Varias minas de ouro e prata continuan operacionais.
Hoxe en día, o seu foco económico é o turismo, a industria, o comercio, os servizos e a tecnoloxía de información. Outra economía en crecimento é o viño famoso, tal como a gastronomia.
[editar] Transportes
Hai trens na Sardeña que fan a conexión de toda a illa mais son un pouco lentos algúns de vía estreita.
[editar] Ambiente
Sardeña é un ben ambiental precioso, protexendo decenas de especies de animais e plantas raros.
[editar] Historia
A historia da Sardeña data de moi antigo: no 1979, foron datados vestixios humanos do 150.000 a.C.
Na Prehistoria os habitantes da Sardeña establecéronse e comercializaron obsidiana, unha pedra usada na produción de ferramentas toscas, e este comercio revelou alguns contactos entres os sardos e a maior parte dos mediterráneos.
Entre o Neolítico e a época do Imperio Romano, deuse a civilización nuráxica. Mesmo actualmente, 7.000 anos depois, Nuraghe sobrevive. Hai suspeitas de que a misteriosa poboación Shardana chegou á Sardeña, vindo do Mediterráneo Oriental, por volta do século 20 a.C. Pouco se sabe sobre esta xente, da que o nome (que provavelmente significa Xentes do Mar) foi atopado nunhas inscricións exipcias e as maiores hipóteses son avanzadas segundo algúns estudos lingüísticos. Segundo esas, este pobo partiu de Sardis (Lidia) e atinxiu o Mar Tirreno, gañando relacións con Sardos e Etruscos.
A partir do 1000 a.C., mariñeiros fenicios estableceron varios portos na costa sarda. En 509 a.C., a guerra estalou entre os nativos e mailos fenicios. Os colonos pediron axuda a Cartago, e a illa sarda tournouse parte do Imperio Cartaxinés. No 238 a.C., depois de ser derrotada pola República Romana durante a Primeira Guerra Púnica, Cartago cedeu Sardeña a Roma.
De 456 a 534, a Sardeña fixo parte do curto imperio dos Vandalos no Norte de África, ata ser reconquistada por Xustiniano, emperador bizantino. Baixo dominio de Bizancio, o representante imperial gobernaba a partir de Caralis mais ese goberno era practicamente inexistente na rexión montañosa de Barbagia, na parte oriental da illa, onde un reino bárbaro persistiu durante nove séculos.
Comezando no Século 8, os árabes e berberes realizaron varios ataques á Sardeña. Especialmente depois da conquista da Sicilia en 832, os bizantinos eran incapaces de defender efectivamente o seu territorio mais lonxano, e o gobernador local asumiu unha autoridade independente. Para mellor defensa, dividiu a illa en catro Giudicati, Gallura, Logudoro, Arborea e Caralis. No 900, eses distritos tornáronse catro monarquías constitucionais independentes. Por varias veces, caíron no poder de Xénova ou de Pisa. No1323, o Reino de Aragón comezou unha campaña para conquistar a Sardeña; o giudicato de Arborea resistiu e, por un tempo, case gobernou a totalidade da illa mais, a sua última gobernadora, Eleonora di Arborea foi derrotada polos aragoneses na decisiva Batalla de Sanluri, o 30 de xuño do 1409. Os nativos de Alghero (S'Alighera en Sardo, L'Alguer en Catalán) foron expulsados e a cidade foi repoboada polos invasores cataláns, cuxos descendentes ainda falan catalán.
[editar] Reino da Sardeña
No 1720, a Sardeña tornouse un reino independente baixo a Casa de Saboia, os gobernadores de Piemonte. Co Reunificación de Italia, no 1860, o reino Sardo tornou parte de Italia.
| Rexións de Italia |  |
|
|
Abruzzo | Basilicata | Calabria | Campania | Emilia-Romagna | Friuli-Venecia Giulia | Lacio | Liguria | Lombardía | Marche | Molise | Piemonte | Puglia | Sardeña | Sicilia | Toscana | Trentino-Alto Ádige | Umbria | Valle d'Aosta | Véneto |
||
