Wodzisław Śląski

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Współrzędne: 50°00' N 018°27' E

Wodzisław Śląski

Herb Wodzisławia Śląskiego

Gmina
- rodzaj

Wodzisław Śląski
miejska

Prawa miejskie

1257

Prezydent miasta

Mieczysław Kieca
(e-mail)

Powierzchnia

49,62 km²

Położenie

50° 00' N
18° 27' E

Wysokość

od 210 do 290 m n.p.m.

Liczba mieszkańców (2004)
- liczba ludności
- gęstość
- aglomeracja

50 500
~1010 os./km²
659 000 (ROW)

Strefa numeracyjna
(do 2005)

Kod pocztowy

od 44-286 do 44-373

Tablice rejestracyjne

SWD

TERC10
(TERYT)

2244515041

Miasta partnerskie

Karvina

Sallumines

Gladbeck

Alanya

Franco di Verona

Położenie na mapie Polski

Urząd miejski³

ul. Bogumińska 4
44-300 Wodzisław Śląski
tel. 32 455-13-17; faks 32 455-24-63
(e-mail)

Galeria zdjęć w Wikimedia Commons

Strona internetowa miasta

Wodzisław Śląski (niem. Loslau) - miasto położone w południowo-zachodniej części województwa śląskiego przy granicy z Republiką Czeską, ośrodek administracyjny powiatu wodzisławskiego. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa katowickiego.

[edytuj] Dzielnice

Wodzisław Śląski administracyjnie podzielony jest na 9 dzielnic:

[edytuj] Geografia

Wodzisław położony jest w centralnej części Kotliny Raciborsko - Oświęcimskiej, nad rzeką Leśnicą (prawy dopływ Olzy). Miasto leży na wysokości od 210 (Zawada) do 290 m n.p.m. (Wilchwy, Jedłownik). Terytorium Wodzisławia rozciąga się od 49.58.01 do 50.02.14 N i 18.21.16 do 18.31.16 E. Przez miasto przebiega równy 50 równoleżnik szerokości geograficznej północnej. Wodzisław cechuje duża różnica w wysokości względnej sięgająca 80 metrów. Miasto usadowione jest na kilku wzgórzach poprzecinanych głębokimi wąwozami. Stare Miasto położone jest na wysokości około 230-250 m n.p.m., natomiast otaczające je osiedla mieszkaniowe leżą wyżej, na wysokości około 260-280 m n.p.m.. Podczas pięknej pogody z Wodzisławia można dostrzec pasmo Beskidu Śląsko - Morawskiego ze szczytami: Lysá hora (pol. Łysa Góra), Czantoria Wielka, Skrzyczne; widoczne są też na zachodzie czeskie góry Jeseniki z górą Pradziad.

[edytuj] Demografia

Wodzisław Śląski początkowo był jednym z większych miast na Górnym Śląsku z czasem jednak w wyniku wojen i klęsk żywiołowych stał się małym miastem. Ponowny intensywny rozwój Wodzisławia przypada na lata 60 i 70 XX wieku.

Historia zaludnienia Wodzisławia Śląskiego:

1400 - ok.600 os.
1753 - 768 os.
1860 - 2408 os.
1957 - 7378 os.
1965 - 16862 os.
1982 - 106700 os.
1990 - 113195 os.

Dane z 30 czerwca 2004²:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	50 500	100	26 465	51,9	24 035	48,1
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	1010		524		486

Według danych z roku 2002⁶, średni dochód na mieszkańca wynosił 1312,69 zł.

[edytuj] Historia

[edytuj] Początki

Relikty pobytu praczłowieka, który dostał się w te okolice najprawdopodobniej przez Bramę Morawską można znaleźć między innymi w wodzisławskim muzeum. Z okresu wpływów rzymskich, z początku naszej ery pochodzą znalezione w okolicach miasta monety, które prawdopodobnie zostawili kupcy wędrujący z południa Europy nad Bałtyk po bursztyn. Bogate ślady, pozostawił też okres średniowiecza, okres kultury prapolskiej, kiedy to po najazdach Celtów, Pomorców, Germanów i wędrówkach ludów - plemiona prapolskiego pochodzenia ostatecznie osiedliły się na tych ziemiach. Na podstawie znalezionych wykopalisk można stwierdzić, iż początki osadnictwa wczesno-dziejowego w rejonie dzisiejszego Wodzisławia należy wiązać z okresem wspólnot plemiennych. Ważnym przekazem źródłowym w tym zakresie jest zapis Geografa Bawarskiego, pochodzący z około 845 roku, a zawierający spis plemion słowiańskich zamieszkujących wschodnie granice monarchii Karolingów. Wymienił wśród słowiańskich plemion zamieszkujących Śląsk: Opolan (Opolini) z 20 grodami-opolami i Gołęszycan (Golensizi) z 5 grodami. Przyjmuje się , że rejon dzisiejszego Wodzisławia znajdować się mógł w zasięgu wpływów Gołęszycan. W okresie kształtowania się kasztelanii raciborskiej (XII wiek) teren ten znalazł się prawdopodobnie w zasięgu jej władztwa terytorialnego. Najwcześniejsze wzmianki na temat osadnictwa w kasztelanii raciborskiej pochodzą z początków XII wieku. W źródłach pochodzących z tego okresu można znaleźć wzmiankę o takich miejscowościach jak: Racibórz (1108), W czasie kształtowania się państwa polskiego teren Wodzisławia wchodził już w skład państwa Mieszka I - pierwszego władcy Polski. Rybnik , Wodzisław.Za czasów Mieszka II ziemia wodzisławska razem z całym Śląskiem została zagrabiona przez czeskiego księcia Brzetysława. Tereny te wróciły do Polski za czasów Kazimierza Odnowiciela. Jednak koniec walk z Czechami o te ziemie nastąpił w roku 1137. Po podziale dzielnicowym Polski przez Bolesława Krzywoustego w 1138 roku, ziemia wodzisławska znalazła się w dzielnicy Władysława Wygnańca i weszła w skład księstwa opolskiego, a potem raciborskiego.

[edytuj] Lokacja i nazwa miasta

Ostatnim z książąt, panujących na Raciborzu i Opolu, do którego należała Opolszczyzna był Władysław panujący w latach 1246- 1281. Po najeździe tatarskim przyśpieszony został proces lokacji nowych miejscowości. Niestety, nie można dokładnie określić roku lokacji miasta Wodzisławia, bo nie zachował się dokument lokacyjny. Za datę otrzymania praw miejskich przyjęto uważać rok 1257, w którym zostali sprowadzeni do Wodzisławia (Vladislavia zapis łaciński) minoryci ( franciszkanie). Książę opolsko-raciborski Władysław otaczał miasto szczególną opieką i przypisywał mu wielkie znaczenie, o czym może świadczyć niezwykle rozległy rynek oraz obwarowanie miasta. Wodzisław w tamtym okresie należał do bardziej zaludnionych i bogatych miast na Górnym Śląsku. Jednakże jego drewniane zabudowania zostały doszczętnie zniszczone przez pożar około 1280 roku. Odbudowano je dopiero około 1299 roku. W mieście przeważali rzemieślnicy i kupcy, tworzący uprzywilejowaną warstwę miejskiego patrycjatu. Natomiast rolnictwo było zajęciem ubocznym. Nazwa miasta Wodzisław stanowi prawdopodobnie nazwę pamiątkową, przyjętą na cześć księcia Władysława, którego imię miało dawniej postać Włodzisław. Nazwa miasta w ciągu dziejów ulegała zmianie, na co wskazują zapisy: Wladislawia (1299), Wladislaw(1308),Loslauia (1340), Losslaw(1347), Wladislavia (1400), Loslau (1425), de Lyosel (1652), Jednak w ustnej tradycji językowej mieszkańców przetrwała nazwa Wodzisławia. Drugi człon dzisiejszej oficjalnej nazwy miasta jest współczesny, a przyjęty został w roku 1931 r. Niemiecka nazwa miasta "Loslau" pochodzi od węgierskiej formy imienia Władysław -Laszlo. Poza miastem Wodzisławiem i osadą Rybnikiem znajdowały się w tym okresie w okolicy liczne wsie. Władysław I popierając dążenia zjednoczenia ziem polskich wydał swą córkę Konstancję za Henryka IV Probusa. Jednakże małżeństwo nie układało się zbyt dobrze i córka księcia, odrzucona przez Probusa obrała za swą rezydencję Wodzisław. Specjalnie dla niej wydzielono Księstwo Wodzisławskie. Konstancja zmarła bezpotomnie w sędziwym wieku.

[edytuj] Średniowiecze i czasy nowożytne

Po jej śmierci, ziemia wodzisławska weszła z powrotem w skład księstwa raciborskiego, zaś od roku 1327 stała się lennem korony czeskiej. Od tego czasu do XVI wieku ziemia wodzisławska była najpierw dziedziczona a później sprzedawana kolejnym dostojnikom kościelnym i wielkim właścicielom ziemskim czeskim i niemieckim. Od roku 1469 władał tym terenem król Węgier i Czech - Maciej Korwin, a po jego śmierci w 1490 roku władcą ziemi wodzisławskiej stał się Władysław Jagiellończyk, który nadał ją wraz z okolicznymi wsiami jako lenno Johannowi von Schellenbergowi. Utrapieniem miast w tym czasie były napady różnych band, którym miasta, dla zachowania spokoju musiały płacić okup. Wodzisław zaatakowały takie bandy w 1459 i 1493 roku i grożąc spaleniem miasta wyłudziły okup. W pierwszej połowie XVI wieku wykształciło się wodzisławskie państwo stanowe (Status Minor Vladislaviensis). W skład wodzisławskiego państwa stanowego ,,wchodziło 10 wsi: Czyżowice, Turza Mała (Turzyczka), Wielka Turza (Turza), Skrzyszów, Krostoszowice, Karkoszka, Podbucze, Marusze, Radlin, Obszary, a ponadto 11 folwarków liczących 8 000 morgów ziemi uprawnej, l 600 morgów łąk i 4 000 morgów lasów." Ludność miejska samego Wodzisławia zajmowała się kupiectwem i rzemiosłem takim jak: szewstwo, garbarstwo i tkactwo. Rzemieślnicy sprzedawali towar na jarmarkach, organizowanych dwa razy do roku, z których słynęło miasto, podobnie jak z targów bydła i koni. Teren ten zamieszkiwała głównie ludność słowiańska, mówiąca językiem polskim. Znacznie mniej liczna była ludność Czeska i nieliczni Niemcy. W zabudowie miasta pojawił się nowy budulec - kamień i cegła z których budowane zamki i budynki publiczne. Reszta budowli pozostawała w dalszym ciągu drewniana. Śmierć Ludwika Jagiellończyka w 1526 roku spowodowała, że władcą Czech, Węgier i Austrii został Ferdynand Habsburg. On też stał się zwierzchnikiem Śląska. Okres panowania Habsburgów był dla Wodzisławia czasem regresu i postępującego zubożenia.Był to okres nasilania się reformacji i kontrreformacji, który zapoczątkował upadek miasta. Narastające sprzeczności religijne doprowadziły w 1618 roku do wybuchu wojny trzydziestoletniej, w czasie której miasto i zamek zostały spalone, a wraz z nimi oryginały przywilejów miasta. Po wojnie własność miasta i ziemi wodzisławskiej przeszła w roku 1668 na rzecz arcybiskupa Ostrzychomskiego (Esztergom)-Szeloposemy'ego. Po śmierci biskupa w 1685 roku majątek przeszedł w ręce hrabiego Ferdynanda von Dittrichstein. W 1738 roku właścicielem Wodzisławia stał się Guidobald J. Dittrichstein.

[edytuj] Czasy pruskie

W 1740 roku wojska pruskie Fryderyka II zajęły prawie cały Śląsk, łącznie z ziemią rybnicko-wodzisławską. Nastąpiło nasilenie kolonizacji i germanizacji tych ziem. W 1780 roku państwo wodzisławskie przejął Heinrich L. von Reichenbach, który po piętnastoletnich rządach sprzedał dobra Augustowi von Ponin-Ponińskiemu. Ten z kolei po trzech latach odsprzedał je hrabiemu von Strachwitz.W początkowym okresie rządów pruskich zmieniła się sytuacja gospodarcza ziemi wodzisławskiej. Zaczynały się kształtować początki przemysłu, szczególnie wydobywczego. W Pszowie wapienniki wytwarzały wapno, w Marklowicach istniała już huta szkła. W Zawadzie i Kokoszycach eksploatowało się siarkę. Poza przemysłem rozwijało się też rzemiosło. Wzrosła również liczba mieszkańców, powodując konieczność rozbudowy miasta. Nowe domy zaczęto budować z cegły. Jednakże położenie ludności wiejskiej, mimo zniesienia poddaństwa w 1807 roku, było nadal bardzo ciężkie. Obszarnicy żądali za uwłaszczenie zbyt wysokich odszkodowań, w wyniku czego zrozpaczeni chłopi przestawali odrabiać pańszczyznę i wszczynali bunty. I tak w 1810 na terenach Wodzisławia doszło do wybuchu powstania chłopskiego, któremu przewodniczył sołtys z Jedłownika - Józef Bienia. Powstanie zostało rozbite, a przywódcę aresztowano. Wielkie wydarzenia XVIII wieku, jak wojny śląskie (1740 - 1745 , 1756 - 1763 - wojna siedmioletnia) , 1778 - 79 ( austriacko-pruska) nie miały specjalnego wpływu na losy miasta. Główną i niemal jedyną ich konsekwencją było pojawienie się w Wodzisławiu garnizonu wojskowego. Przetrwał on do 1806 roku. W okresie wojen napoleońskich w latach 1807 - 1808 w mieście stacjonowali Francuzi. Z uwagi na pobliską granicę z Austrią wojsko przejściowo przebywało też w mieście w latach: 1831, 1847-1849. W 1841 roku właścicielem Wodzisławia i okolic był Aleksander von Oppersdorf, który sprawował w nim władzę do 1851. Pod koniec XVIII wieku i na początku XIX zmiany właścicieli miasta zaczęły odgrywać coraz mniejsza rolę. Ingerencja władz państwowych poprzez administrację powiatową (powiat pszczyński) stawała się coraz większa. W lutym 1809 roku przeprowadzone zostały po raz pierwszy w jego dziejach wybory władz miejskich na zasadach określonych w nowej ordynacji. Wszyscy mieszczanie posiadający na terenie miasta domy lub warsztaty wybierali Radę Miejską (221 mieszczan). Do celów wyborczych miasto podzielone zostało na trzy dzielnice: Żorską, Pszczyńską, Raciborską. Wybrana została dwudziesto czteroosobowa Rada Miejska, która z kolei dokonywała wyboru magistratu (burmistrz, skarbnik i czterech rajców) W tym czasie miało miejsce także kilka innych zdarzeń, które znacząco wpłynęły na rozwój Wodzisławia. Najważniejszymi z nich były: ogłoszenie edyktem 14.09.1811 roku uwłaszczenia chłopów oraz przeprowadzenie reform administracyjnych w efekcie których doszło do wzmocnienia znaczenia powiatów, a Wodzisław znalazł się w Regencji Opolskiej, w powiecie rybnickim. Nasiliło się natomiast w tym okresie uprzemysłowienie miasta. Rozwijało się głównie hutnictwo i górnictwo węgla kamiennego. Rosła liczba kopalń i ich wydobycie. Rozwój życia gospodarczego spowodował też znaczne zmiany demograficzne miasta. Wciągu prawie trzydziestu lat liczba ludności w mieście wzrosła o 45%. W 1812 roku żyło w Wodzisławiu 1324 mieszkańców, a 1840 roku już ponad 1919. W tym okresie miasto przeżyło także kilka klęsk żywiołowych. Pierwszą z nich był pożar, który wybuchł 12.06.1822r.i spalił całe miasto. Wraz z rozwojem przemysłu następuje powolny rozwój miasta. W 1882 r. Wodzisław otrzymał połączenie kolejowe z Boguminem (cs.Bohumin) i Rybnikiem. W 1847 roku tereny Wodzisławia i okolic nawiedziła klęska powszechnego głodu połączonego z epidemią tyfusu. W 1848 roku gradobicie zniszczyło doszczętnie plony na polach, a w dniu następnym silny huragan wyrządził wiele szkód w zabudowaniach na terenie Jedłownika, Wodzisławia i Kokoszyc. Po pożarze w 1822 roku Wodzisław został odbudowany - wzrosła liczba budynków murowanych. W 1810 roku zabudowania klasztoru minorytów zostały przejęte przez państwo. Kościół przyklasztorny przekazano w 1830 roku gminie ewangelickiej, która zorganizowała przy nim szkołę wyznaniowa. W mieście istniała też szkoła katolicka i żydowska. Z obiektów przemysłowych znajdowały się w mieście: 4 browary, 4 gorzelnie, młyn wodny, cegielnia, farbiarnia, fabryczka tabaki i krochmalu. W mieście brak było szpitala, była natomiast apteka. Były też urzędy królewskie: sąd i poczta. W efekcie I wojny światowej i Powstań Śląskich, Wodzisław decyzją Rady Ligi Narodów z 21.X.1921 roku, zatwierdzonej przez Radę Ambasadorów, wraz z całym regionem został przyznany Rzeczypospolitej Polskiej.

[edytuj] 1922-1945 roku

W lipcu 1922 roku Wojsko Polskie wkroczyło i zajęło cały powiat rybnicki. Część wojska wkroczyła do Wodzisławia. Po zmianie przynależności państwowej, Wodzisław znalazł się w powiecie rybnickim Województwa Śląskiego. Z racji nowego układu politycznego, którego stał się podział Górnego Śląska, miasto stało się miejscowością przygraniczną, co wpłynęło zapewne na brak zainteresowania miasta ze strony władz wojewódzkich. Wodzisław pozostał miastem małym, jednym z mniejszych w skali Województwa Śląskiego. Rano 1 września 1939 Wodzisław został zajęty przez Niemców. Rozpoczął się czas terroru i prześladowań okupanta wobec polskich mieszkańców miasta. Zanim przyszła długo oczekiwana wolność, 22 stycznia 1945 r. dotarł do Wodzisławia marsz śmierci z obozów w Oświęcimiu i okolicznych podobozów. Więźniów wywożono z Wodzisławia pociągami do Rzeszy.Wodzisław Śląski został wyzwolony w dniu 26 marca 1945 roku przez oddziały Armii Radzieckiej oraz I Czechosłowacką Brygadę Pancerną, miasto zostało zniszczone w 80%.

[edytuj] Po 1945 roku

Po wojnie miasto szybko odbudowywano. Jednocześnie wokół Wodzisławia zaczęły powstawać nowe osiedla mieszkaniowe. W 01.01.1946 roku nastąpiło przyłączenie do miasta gminy Jedłownik. W 1954 roku, utworzono powiat wodzisławski z południowej części powiatu rybnickiego. W 1972 roku, reforma administracyjna tzw. gminna w wyniku której nastąpiło poszerzenie obszaru miasta w wyniku przyłączenia do niego gromady - Wilchwy oraz wsi; Marusze i Turzyczka, natomiast w 1975 roku przyłączono do Wodzisławia Śląskiego: Radlin, Pszów z Kokoszycami, Rydułtowy oraz gminę Marklowice. Intensywny rozwój miasta nastąpił w latach 60- ych XX w. Powstała nowa kopalnia 1 Maja. Powstały nowe osiedla mieszkaniowe: 1 Maja, 26 Marca, XXX-lecia PRL, Piastów i najnowsze - Dąbrówki. 1 stycznia 1992 r. od Wodzisławia odłączyły się Rydułtowy, w 1995 Pszów i Marklowice. 1 stycznia 1997 r. samodzielność uzyskał Radlin, jednak bez Radlina II, którego mieszkańcy opowiedzieli się za pozostaniem w granicach Wodzisławia Śląskiego. Obecnie Wodzisław pełni rolę centrum administracyjno-usługowo-handlowo-przemysłowego 155- tysięcznego powiatu wodzisławskiego.

[edytuj] Legendy związane z miastem

Jak Radlińscy Chłopi Tatarów w bagna wypędzili

[edytuj] Gospodarka

Wodzisław Śląski jest ośrodkiem administracyjno-górniczo-przemysłowym, z kopalniami węgla kamiennego, koksownią, węzłem kolejowym i drogowym. Znajduje się tu także wojewódzkie sanatorium przeciwgruźlicze. Miasto jest również centrum handlowym dla subregionu. W Wodzisławiu działają super i hipermarkety, m.in: Albert, Billa ( były Mini Mal) , Kaufland, Biedronka, Plus, Spar, Tesco. Ponadto poniedziałki i czwartki to tradycyjne dni targowe.

[edytuj] Komunikacja

Wodzisław Śląski jest ważnym węzłem komunikacyjnym w południowej części województwa śląskiego.

Przez miasto przebiega Droga krajowa nr 78 (Chmielnik - Zawiercie - Gliwice - Rybnik - Wodzisław Śląski - Chałupki) oraz drogi wojewódzkie: DW 932 ( Wodzisław Śl.- Żory), DW 933 (Racibórz - Wodzisław Śląski - Jastrzębie-Zdrój - Pszczyna - Chrzanów), DW 936 ( Wodzisław Śl.- Krzyżanowice). Przez miasto przebiega także linia kolejowa Katowice - Chałupki i dalej do Bogumina ze stacją kolejową Wodzisław Śl. oraz przystankiem kolejowym Wodzisław Śl. - Radlin.

[edytuj] Służby ratownicze oraz służba zdrowia

Centrum powiadamiania ratunkowego, ul. Pszowska 68
Pogotowie Ratunkowe, ul. Bogumińska 5
Państwowa Straż Pożarna, ul.Pszowska 68
Policja
Zespół Opieki Zdrowotnej Szpital nr 1, ul. 26 marca 51
Zespół Opieki Zdrowotnej Szpital nr 2, ul. Wałowa 30
Wojewódzki Szpital Chorób Płuc im. dr Alojzego Pawelca, ul. Bracka 13

[edytuj] Kultura

Życie kulturalne w Wodzisławiu skupia się wokół ośrodka Wodzisławskiego Centrum Kultury, mającego swą siedzibę przy ulicy ks. Wilhelma Kubsza. Znane w całej Polsce są zespoły "Miraż" czy "Impuls". W WCK działa kino miejskie. Ponadto z instytucji kulturalnych w Wodzisławiu istnieją min. muzeum miejskie biblioteki powiatowa, miejskie i pedagogiczna oraz archiwum PAN.

[edytuj] Edukacja

Zespół Szkół im. 14 Pułku Powstańców Śląskich, ul. Szkolna 1
Zespół Szkół Technicznych, ul. Pszowska 92
Zespół Szkół Zawodowych, ul. Gałczyńskiego 1
Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Wojciecha Kilara, ul. Wojska Polskiego
Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie - Wydział Górnictwa i Geoinżynierii
Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi - Wydział Zamiejscowy (Strona Wydziału)
Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych

[edytuj] Sport

Wodzisław Śląski jest znanym w Polsce ośrodkiem piłkarskim. Od 1996 r. w Ekstraklasie gra drużyna miejscowej Odry. Młodzież ma możliwość szkolenia również w kilku klubach piłkarskich działających na terenie miasta. Oprócz piłki nożnej w Wodzisławiu działają również kluby sportowe z innych dziedzin sportu np. koszykówki, judo czy biatlonu.

MKS "Odra" Wodzisław Śląski [1]
"Gosław" Wodzisław Śl.-Jedłownik [2]
"MOSIR" Wodzisław Śl.
"Naprzód" Wodzisław Śl.-Kokoszyce
"Naprzód" Wodzisław Śl.-Zawada
"Wicher" Wodzisław Śl.-Wilchwy
"Wodzisławska Szkoła Piłkarska" Wodzisław Śl.
WTS "Satori" Wodzisław Śląski

[edytuj] Zabytki i atrakcje turystyczne

rynek staromiejski (kamienice z XIX wieku)
pałac klasycystyczny z lat 1742-1745, obecnie Muzeum Regionalne i Urząd Stanu Cywilnego
figura Św. Jana Nepomucena z XVIII w. przy kościele pw. WNMP
kościół pw. Św. Trójcy, z II połowy XV wieku, obecnie kościół parafii ewangelickiej. Jest to najstarszy budynek Wodzisławia i jednen ze starszych kościołów na Górnym Śląsku. Wcześniej należał do klasztoru franciszkanów
klasztor franciszkański z XVII wieku, obecnie budynek Sądu Rejonowego
Baszta Rycerska z 1867r. w lesie na historycznym Grodzisku
kościół WNMP z lat 1909-11. Na fundamentach kościoła gotyckiego z 1599 r.
budynek poczty przy ulicy Kubsza, z początku XX wieku
Dom Rekolekcyjny w Kokoszycach z 1783 roku (wcześniej pałac)
kościół pw. Św. Marii Magdaleny (Radlin II) z początku XX wieku
kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego (Zawada)
budynki Urzędu Miasta z XIX w.
budynek Caritasu na Jedłowniku z XIX w.
kąpielisko "Balaton" w lesie na historycznym Grodzisku
budynek Wojewódzkiego Szpitala Chorób Płuc z XIX w.
szkoleniowa sztolnia górnicza przy ul. Gałczyńskiego (jedyna w Polsce)
obelisk wyznaczający przebieg 50 równoleżnika szerokości geograficznej, obok (Urzędu Miasta)