Spaans
|
 |
Portaal Spaans |
| Spaans, Kastiliaans (español, castellano) | |
|---|---|
| Gesproken in: | Spanje, Grote delen van Latijns-Amerika, Equatoriaal-Guinea, Filipijnen, Westelijke Sahara, Verenigde Staten, vooral het zuiden. |
| Sprekers: | 400 miljoen moedertaal, 436 miljoen totaal |
| Rang: | 2-4 (afhankelijk van rekenwijze} |
| Taalfamilie | Indo-Europees
|
| Dialecten: | *Andalusisch
|
| Creoolse talen: | *Chavacano
|
| Alfabet: | Latijns |
| Officiële status | |
| Officieel in: | Spanje, Argentinië, Bolivia, Chili, Colombia, Costa Rica, Cuba, Dominicaanse Republiek, Ecuador, El Salvador, Equatoriaal-Guinea, Europese Unie, Guatemala, Honduras, Mexico, Nicaragua, Panama, Paraguay, Peru, Venezuela en Uruguay. Ook Europese Unie, New Mexico, Puerto Rico en Verenigde Naties. |
| Taalorganisatie: | Asociación de Academias de la Lengua Española (Real Academia Española) |
| Taalcodes | |
| ISO 639-1: es ISO 639-2(B): spa SIL: spa | |
Spaans (español) of Kastiliaans (Spaans: castellano) is een Romaanse taal en is een van de meest gesproken talen ter wereld. In vele bronnen en statistieken wordt aangevoerd dat Spaans door meer dan 400 miljoen mensen wordt gesproken, maar dat is slechts ten dele waar: voor velen van hen is niet het Spaans, maar een andere in- of uitheemse taal de moedertaal. De meeste sprekers van het Spaans leven in Latijns-Amerika.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
Het Spaans stamt af van het Vulgair Latijn, dat door de Romeinen, die Spanje gedurende 700 jaar bestuurden, werd gesproken. Onder de invloed van het Keltiberisch, Baskisch, Visigotisch en later ook het Arabisch is het Spaans gaan afwijken van het Latijn. Opvallende verschillen tussen het Latijn en het Spaans zijn het vervallen van naamvallen, het verzachten van klinkers (Latijn: Vita, Spaans: Vida) en het diftongeren van korte medeklinkers (Latijn: Terra, Spaans Tierra).
Vanwege de politieke verbrokkeling op het Iberisch schiereiland, ontwikkelden zich talloze dialecten en variëteiten, waaronder het Portugees, het Catalaans en het Galicisch die tot op de dag van vandaag bestaan, en het Mozarabisch, de aan het Spaans verwante taal die werd gesproken door tot de islam bekeerde Spanjaarden. De eerste teksten uit het Spaans dateren uit de 9e eeuw. Het Cantar de Mio Cid, uit de 12e eeuw, is een van de oudste lange teksten in het Spaans.
Het eerste Spaanse woordenboek werd geschreven in 1492. Dat is natuurlijk ook het jaar waarin Christoffel Columbus Amerika ontdekte, wat het begin van de verspreiding van het Spaans als wereldtaal betekende. Het Spaans van Latijns-Amerika en dat van Spanje zijn sindsdien enigszins van elkaar gaan verschillen, vooral in uitspraak. In hetzelfde jaar werden ook nog eens de joden uit Spanje verdreven, zodat het joodse Spaans, beter bekend als Ladino, zich tot een derde variant ontwikkelde.
In de zeventiende eeuw maakte het Spaans een aantal klankverschillen door, die grotendeels aan het Latijns-Amerikaans Spaans en het Ladino voorbij zijn gegaan. Daarom lijkt het Spaans van Latijns-Amerika meer op het Spaans van 1492 dan het huidige Spaans van Spanje. In 1713 werd de Real Academia Española, waarmee binnen Spanje de eenheid van de Spaanse taal bevorderd werd, en de andere variëteiten gaandeweg aan sprekers verloren. Het huidige 'algemeen beschaafd Spaans' is grotendeels gebaseerd op het dialect uit de omgeving van Toledo.
Onder de dictatuur van Francisco Franco werden andere talen dan het Spaans onderdrukt en het spreken ervan verboden. Sinds het herstel van de democratie in 1975 hebben de meeste regionale talen weer aan belang en prestige gewonnen.
[bewerk] Varianten
Het Spaans kent zowel in Spanje zelf als in Latijns-Amerika verschillende varianten die soms aanzienlijk van elkaar verschillen.
In Spanje zelf valt de noord-zuidverdeling op. Het Spaans uit noord-Spanje wordt over het algemeen als het meest zuivere Spaans. Noord-Spanje is het enige gebied waar het verschil in uitspraak tussen de y en de ll gehandhaaft wordt, hoewel het ook daar verdwijnende is. Spanjaarden uit het zuiden van het land, voornamelijk uit Andalusië, zijn vaak eenvoudig herkenbaar aan de uitspraak. Het Andalusische Spaans kenmerkt zich doordat er geen verschil in uitspraak is tussen de c en de s. In het grootste deel van Andalusië worden beide klanken als s uitgesproken (seseo), maar in Granada en omgeving worden ze juist als c (als de Engelse th) uitgesproken (ceceo, in het buitenland wel bekend als de 'vuile' uitspraak van het Spaans. Verder kenmerkend voor het Spaans uit het zuiden van het land is het inslikken van medeklinkers (España wordt vaak uitgesproken als Ehpaña). Naast deze varianten van het Spaans bestaan er in Spanje ook nog het Galicisch, het Catalaans het Astur-Leonees en het Aragonees, die verwant zijn aan het Spaans maar als aparte talen worden gezien. Het Baskisch is in het geheel niet verwant aan het Spaans.
Het Spaans van Latijns-Amerika verschilt zowel qua woordenschat als qua uitspraak als qua grammatica van het Spaans van Spanje. Het Latijns-Amerikaans Spaans is zonder uitzondering yeísta, dat wil zeggen dat er geen verschil in uitspraak is tussen y en ll. In het grootste deel van Latijns-Amerika worden beide als y (Nederlands: j) uitgesproken, terwijl ze in het Rioplatensisch Spaans van Argentinië en Uruguay als sj worden uitgesproken. Llamarse (heten) wordt in Spanje dus uitgesproken als ljamarse, in Argentinië en Uruguay als sjamarse en in de rest van Latijns-Amerika als jamarse. Evenmin als in Andalusië bestaat er in Latijns-Amerika verschil tussen de s en de c. Dit heeft ertoe geleid dat sommige linguïsten menen dat het Spaans van Latijns-Amerika sterk is beïnvloed is door het Spaans van Andalusië. Het is echter waarschijnlijker dat deze verandering zich autonoom heeft voorgedaan: nadat Latijns-Amerika werd veroverd door de Spanjaarden hebben generaties indianen het Spaans als vreemde taal aangeleerd, waardoor het verschil tussen ll en y en tussen s en c, die voor een niet-native speaker zeer moeilijk te horen zijn' zijn komen te vervallen. Verder wordt in Latijns-Amerika in tegenstelling tot Spanje het woord vosotros (jullie) met bijbehorende vormen nooit gebruikt, maar uitsluitend ustedes, dat in Spanje alleen in formele situaties gebruikt wordt (als meervoudsvorm van 'u').
Ook binnen Latijns-Amerika bestaan er verschillen tussen de varianten van het Spaans. Zo hebben in verschillende landen verschillende talen invloed gehad op de woordenschat. Het Mexicaans Spaans heeft bijvoorbeeld veel woorden uit het Nahuatl opgenomen, en het Andes-Spaans uit het Quechua. Ook verschillende groepen immigranten hebben hun bijdrage geleverd, de opvallende uitspraak van de ll en y in Argentinië en Uruguay wordt wel toegeschreven aan de grote hoeveelheid Italianen die naar die landen zijn gemigreerd. In delen van Latijns-Amerika wordt de vorm 'vos' voor de tweede persoon meervoud nog gehandaaft (voseo), die in andere delen van de Spaanstalige wereld als archaïsch wordt ervaren, vergelijkbaar met het gebruik van 'gij' in het Nederlands. Deze vorm wordt gebruikt in het Rioplatensisch Spaans en in het Centraal-Amerikaans Spaans dat in de republieken van Centraal-Amerika en het zuiden van Mexico wordt gesproken. Verder wordt er in Uruguay in de grensstreek met Brazilië het Portuñol gesproken, Spaans met een sterke Braziliaanse uitspraak. Hierdoor wordt vaak vos als het Braziliaanse você uitgesproken.
Gabriel García Márquez heeft ooit eens verklaard dat het Colombiaans Spaans de helderste uitspraak heeft, hoewel er ook zijn die beweren dat het Mexicaans Spaans helderder is. Het Caribisch Spaans geldt vanwege het inslikken van medeklinkers als de slechtst verstaanbare variant. Over het algemeen geldt dat het Spaans van Latijns-Amerika conservatiever is dan dat van Spanje, en dan met name de vormen die in de binnenlanden worden gesproken.
Het Spaans dat in Equatoriaal Guinea en andere voormalige Spaanse bezittingen in Afrika wordt gesproken, heeft vergelijkbare veranderingen ondergaan als het Spaans van Latijns-Amerika, maar heeft onder invloed van het Frans en Afrikaanse talen ook weer geheel eigen kenmerken.
[bewerk] Uitspraak
De uitspraak en spelling van het Spaans is, in vergelijking met die van veel andere talen, vrij eenvoudig. Grotendeels is de spelling fonetisch: er is voor het grootste deel een een-op-eenrelatie tussen de geschreven letters en de uitgesproken klanken.
Regels en voorbeelden:
| Spaans | NL klinkt als | voorbeeld |
|---|---|---|
| c | voor e of i: als de Engelse th (s in Latijns-Amerika) overige gevallen: k |
cerveza (bier) casa (huis) |
| ch | als de Engelse ch als in "checkpoint" (tsj) | hecho (gemaakt, gedaan) |
| d | tussen klinkers als th in 'this' (Engels)
meestal stom aan het eind van een woord |
ciudad (stad) |
| g | als de Engelse of Franse g:"girl", "garçon" voor i of e als g |
ganar (winnen; verdienen (geld)) gente (mensen), Gijón |
| gu | voor e of i als de Engelse of Franse g:"girl", "garçon" | guerra (oorlog) |
| gü | gw (g als in garçon, w als in het Engels "watch") | desagüe (afwatering) |
| h | wordt niet uitgesproken |
hotel, prohibido (verboden), |
| hu | w (als in Washington) |
huevo (ei), |
| i ie |
ie ie-e (1 lettergreep) |
ilimitado (onbegrensd) fiebre (koorts), |
| j | g | trabajo (werk) |
| ll (LL) | in Noord-Spanje: lj, in Zuid-Spanje en het grootste deel van Latijns-Amerika: j, in Argentinië: zj
zelden nog als lj |
calle (straat) |
| ñ | nj | mañana (morgen) |
| r | r, met één 'plof', bij de tanden uitgesproken | caro (duur) |
| rr | rollende er, regionaal in Mexico ook zj | perro (hond) |
| u | oe | uno (1) |
| x | gs, in Mexico vaak g of s | México (buiten Mexico ook geschrevan als Méjico), conexión (verbinding) |
| v | b (midden in een woord zacht, haast als w) | venado (hert), cobarde (lafaard) |
| z | als de Engelse th (s in Latijns-Amerika) | zapatero (schoenmaker) |
De klemtoon ligt op de laatste lettergreep, maar op de voorlaatste als het woord op een klinker, -n of -s eindigt. Als hiervan wordt afgeweken staat er een accent op de beklemtoonde klinker (bijv. fármaco (geneesmiddel), Córdoba).
Wie de basisregels van de Spaanse spelling en uitspraak leert, kan daarom na enige oefening iedere tekst probleemloos lezen. Wel zijn er echter verschillende Spaanse dialecten en streektalen. De uitspraak rond de hoofdstad Madrid klinkt anders dan die in Andalusië, en het Spaans dat in Spanje gesproken wordt klinkt ook anders dan hoe het in Zuid- en Midden-Amerika wordt gesproken. Ook binnen de Latijns-Amerikaanse landen zijn er verschillende regionale varianten.
[bewerk] Geografische spreiding
Spaans is een officiële taal in de volgende landen (NB. Lang niet alle per land aangegeven inwoners hebben het Spaans als moedertaal):
- Mexico: 103 miljoen (2003)
- Colombia: 40 miljoen (2000)
- Spanje: 40 miljoen (2000)
- Argentinië: 37,8 miljoen (2000)
- Peru: 27,95 miljoen (2000)
- Venezuela: 24,29 miljoen (2000)
- Chili: 15,32 miljoen (2000)
- Ecuador: 13,18 miljoen (2000)
- Guatemala: 12,97 miljoen (2000)
- Cuba: 11,18 miljoen (2000)
- Dominicaanse Republiek: 8,58 miljoen (2000)
- Bolivia: 8,3 miljoen (2000)
- Honduras: 6,4 miljoen (2000)
- El Salvador: 6,23 miljoen (2000)
- Paraguay: 5,73 miljoen (2000)
- Nicaragua: 4,91 miljoen (2000)
- Puerto Rico (afhankelijk gebied van de Verenigde Staten): 3,9 miljoen (2004)
- Costa Rica: 3,77 miljoen (2000)
- Uruguay: 3,36 miljoen (2000)
- Panama: 2,84 miljoen (2000)
- Equatoriaal-Guinea: 494.000 (2003)(enige Spaanstalige land in Afrika)
Van bovengenoemde landen zijn de meeste eentalig, met alleen Spaans als officiële taal. Uitzonderingen hierop zijn Bolivia (met Quechua en Aymara die eveneens officieel zijn), Equatoriaal-Guinea (Frans), Paraguay (Guaraní), Peru (Quechua en Aymara) en Spanje zelf (Catalaans, Galicisch, Baskisch, Aragonees, Asturisch en Aranees). In andere landen bestaan soms omvangrijke gemeenschappen die andere talen dan het Spaans als moeder- of omgangstaal gebruiken (voorbeelden: verscheidene Indianentalen in Mexico en het Guaraní en Quechua in Argentinië).
In de Verenigde Staten heeft het Spaans ongeveer 26 miljoen sprekers. Het grootste deel hiervan is immigrant, maar er is ook een deel dat afstamt van de Spaans-Mexicaanse bevolking die in het zuidwesten van de Verenigde Staten leefde toen dit door de Amerikanen werd veroverd. In New Mexico is het Spaans als officiële taal erkend, evenals in Puerto Rico. Verder wordt het Spaans gesproken door aanzienlijke gemeenschappen in Brazilië, Belize, Guyana, de Filipijnen, Marokko de Westelijke Sahara en de Nederlandse Antillen. In geen van die landen en gebieden is het echter officieel. Ook in het aan Spanje grenzende Andorra en Gibraltar is het Spaans niet erkend (dat zijn resp. Catalaans en Engels).
[bewerk] Zie ook
- Iberische en Ibero-Amerikaanse namen
- Spaans in Nederland
 |
Zie de Spaanse editie van Wikipedia |
 |
Voor woordenboekinformatie, zie de pagina Spaans op WikiWoordenboek |
 |
Wikibooks heeft een cursus over dit onderwerp: Cursus Spaans (in opbouw) |
| Indo-Europese talen > Kentum-talen > Italische en Romaanse talen > | ||
| Romaanse talen: | Italische talen: | |
| Aragonees | Aroemeens | Arpitaans | Asturisch (Leonees - Mirandees) | Catalaans | Corsicaans | Dalmatisch | Frans | Galicisch | Gascoons (Aranees) | Istriotisch | Istro-Roemeens | Italiaans | Ladino | Mozarabisch | Napolitaans | Occitaans | Portugees | Retoromaans (Ladinisch - Friulisch) | Roemeens | Sardisch | Spaans | Venetiaans | Faliskisch | Latijn | Oskisch | Umbrisch | Zuid-Piceens | |
