Nahuatl

Nahuatl (Nahuatlahtolli, Nawatlatoli)
Gesproken in:	Centraal- en Zuid-Mexico
Sprekers:	1,4 miljoen moedertaalsprekers
Rang:	niet in de top-100
Taalfamilie	Uto-Azteeks Azteeks Algemeen Azteeks Nahuatl
Dialecten:	*Oostelijk Huasteca Westelijk Huasteca Guerrero Zuidoostelijk Puebla Orizaba etc.
Alfabet:	Latijns, voor 1521 pictografisch
Officiële status
Officieel in:	Nergens. Nahuatl is een van de 62 erkende inheemse talen in Mexico
Taalorganisatie:	geen
Taalcodes
ISO 639-1: - ISO 639-2(B): nah SIL: nci (Klassiek Nahuatl)

Nahuatl, met de klemtoon op de eerste lettergreep, (Nahuatl: Nahuatlahtolli, letterlijk 'heldere taal') is een taal die gesproken wordt door de Nahua, oorspronkelijke bewoners van het huidige Mexico. Het was ook de taal die gesproken werd door de Tolteken en Azteken. Het wordt gesproken door anderhalf miljoen mensen, die hoofdzakelijk in de staten Puebla, Veracruz, Hidalgo, Mexico en Guerrero leven. Nagenoeg alle Nahuatlsprekenden, behalve de alleroudsten, zijn tweetalig; naast Nahuatl heeft men een actieve kennis van het Spaans. Over het algemeen vertoont het moderne Nahuatl een sterke invloed van het Spaans.

[bewerk] Classificatie

Nahuatl behoort tot de Uto-Azteekse taalfamilie. Deze familie wordt door sommigen ingedeeld in een Amerindische taalfamilie, die vrijwel alle oorspronkelijke talen van Amerika zou omvatten, maar die theorie is niet onomstreden. Andere Uto-Azteekse talen zijn onder andere Ute, Comanche, Pima en Shoshone. Het Nahuatl is onderdeel van de zuidelijke subgroep van de Uto-Azteekse taalfamilie. Haar meest naaste verwant is het inmiddels uitgestorven Pochuteeks. Een nog naastere verwant is het Pipil dat in El Salvador wordt gesproken. Deze taal is echter een afsplitsing van het Nahuatl, vermoedelijk door Tolteekse emigranten. Vaak wordt het Pipil dan ook als dialect van het Nahuatl gezien.

[bewerk] Kenmerken

Nahuatl is een agglutinerende taal. In het Nahuatl is er geen vast verschil tussen zinsdelen of woorden. Een woord in het Nahuatl bestaat meestal uit een prefix, vervolgens meerdere stamconcepten, en een suffix.
Voorbeeld: nimitzittaz - tot ziens. Dit woord is opgebouwd rond itta, zien. Ni- geeft aan dat het om de eerste persoon enkelvoud gaat, dus "ik zie". -Mitz- is een zogenaamd prefixobject van de tweede persoon, met andere woorden: het lijdend voorwerp is 'jou', dus "ik zie jou". De -z tenslotte geeft aan dat het in de toekomstige tijd staat, dus "ik zal jou zien".

Men kan zoveel stamconcepten plaatsen als men wil, elk een lettergreep, zoals vereist, dus sommige Nahuatl woorden zijn erg lang. Een voorbeeld van zo'n lang woord is nehualmoyecastemojmolunijtzinutinemisquiöni uit het Tetelcingo Nahuatl. Het betekent "jullie eerbiedwaardige mensen hadden mee kunnen komen terwijl jullie met jullie neuzen slaan om ze te laten bloeden, maar in werkelijkheid deden jullie dat niet".^[1] Dit soort lange woorden hebben er toe geleid dat Nahuatl een reputatie van onuitspreekbaarheid heeft, wat nog versterkt wordt door het feit dat in het Nahuatl lettercombinaties die voor Europeanen vreemd zijn (tl) veelvuldig voorkomen. Daarom wordt er in fictie wel eens pseudo-Nahuatl gebruikt. De agglutinatie betekent ook dat woorden gemaakt kunnen worden tijdens het spreekproces.

Nahuatl woorden die wij kennen in het Nederlands zijn onder meer "avocado", "axolotl", "chili", "chocolade", "coyote", en "tomaat". In het Spaans zijn maar liefst 200 woorden uit het Nahuatl opgenomen. Opvallend is ook dat ongeveer 250 woorden uit het Nahuatl in het Tagalog, een taal die op de Filipijnen wordt gesproken, zijn opgenomen. Dit komt doordat Mexico tijdens de koloniale periode uitgebreide handelscontacten met de Filipijnen onderhield.

Een ander opvallend verschijnsel is het verschil tussen beweeglijke en onbeweeglijke zelfstandige naamwoorden. Beweeglijke zelfstandige naamwoorden zijn mensen, dieren en een beperkt aantal andere begrippen. Alle andere zelfstandige naamwoorden zijn onbeweeglijk. Onbeweeglijke zelfstandige naamwoorden hebben geen meervoud. Als het om een groot aantal gaat kan men er eventueel het woord huel, wat zoiets betekent als "veel", voorzetten. "Pijlen" bijvoorbeeld, zou dan huel mitl (letterlijk: veel pijl) worden.

Verder komen er in het Nahuatl komen geen koppelwerkwoorden voor. In plaats daarvan vervoegt men zelfstandige en bijvoeglijke naamwoorden als werkwoord.
Voorbeeld: pilli (prins, edelman)
nipilli - ik ben een prins (lett. ik prins)
tipilli- jij bent een prins (jij prinst)
pilli - hij is een prins (hij prinst)
tipiltin - wij zijn prinsen (wij prinsen)
anpiltin - jullie zijn prinsen (jullie prinsen)
piltin - zij zijn prinsen (zij prinsen)

Veel namen van plaatsen in Mexico eindigen op -co, -pan en -tla(n). Deze plaatsnamen zijn uit het Nahuatl afkomstig. -Co, -pan en -tlan zijn locatieven in het Nahuatl. Het eveneens veelvoorkomende achtervoegsel -cingo is ook uit het Nahuatl, het is een combinatie van de suffixen -tzin (eerbiedsvorm) en -co. -Tenanco tenslotte, komt van te (bezittelijk prefix), nantli (moeder) en -co. Deze plaatsen zijn meestal verwijzingen naar oude godinnen of de maagd Maria.

Het Nahuatl werd oorspronkelijk geschreven in een rebusachtig schrift. Tegenwoordig wordt het echter in het Latijnse alfabet geschreven. Nahuatl heeft verschillende spellingen. De belangrijkste typen zijn de 'klassieke' en de 'moderne'. De klassieke vindt zijn oorsprong bij frater Bernardino de Sahagún. Hij was een van de eersten die Nahuatl op schrift stelde. Deze spelling gaat uit van het Spaans. Er zijn echter klanken die in het Spaans niet, maar in het Nahuatl wel voorkomen. Die worden dan kunstmatig weergegeven. De moderne spelling probeert dat te verhelpen. Zo worden hu en uh als w weergegeven, c als s of k en z als s. Met de moderne spelling wordt Nahuatl dus als Nawatl geschreven en Mexico als Mexiko. De Nahuatl versie van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens is een voorbeeld van een tekst met een moderne spelling. ^[2] Door sommige Nahua wordt de klassieke spelling wel als een vorm van taalimperialisme gezien.

[bewerk] Sprekers

Sprekers per staat, absoluut en relatief^[3]
Federaal District	37.450	0,44%
Guerrero	136.681	4,44%
Hidalgo	221.684	9,92%
Mexico	55.802	0,43%
Morelos	18.656	1,2%
Oaxaca	10.979	0,32%
Puebla	416.968	8,21%
San Luis Potosí	138.523	6,02%
Tlaxcala	23.737	2,47%
Veracruz	338.324	4,90%
Rest van Mexico	50.132	0,1%

Totaal	1.448.937	1,49%

Aantal sprekers van het Nahuatl per staat

Een oude benaming voor Nahuatl is Mexicaans. Deze benaming wordt tegenwoordig nauwelijks nog gebruikt, behalve door de Nahuatltaligen zelf. Zij noemen zichzelf Mexihcah, of Mexicanos in het Spaans. Het is ook nog terug te vinden in woorden die naar het Nahuatl verwijzen. Zo worden Nahuatl woorden die in andere talen zijn opgenomen Mexicanismen genoemd, en personen die het Nahuatl bestuderen Mexicanisten.

Tegenwoordig zijn er circa 1,6 miljoen sprekers van het Nahuatl, dat is meer dan enige andere Indiaanse taal in Mexico en zelfs in geheel Noord-Amerika. Het is echter niet de meest gesproken Indiaanse taal. Enkele talen in Zuid-Amerika, waaronder Guaraní en Quechua hebben nog meer sprekers dan het Nahuatl. Het klassieke Nahuatl is uiteengevallen in verschillende dialecten, die niet altijd meer onderling verstaanbaar zijn. Dit is vergelijkbaar met het Latijn dat is uiteengevallen in de Romaanse talen. Het dialect met de meeste sprekers, ongeveer 450.000, is het Huasteca Este Nahuatl, dat in Hidalgo, het westen van Veracruz en het noorden van Puebla wordt gesproken. Sommige varianten hebben minder dan honderd sprekers, en zullen vermoedelijk binnen een generatie uitsterven.

Geen enkel dialect komt meer volledig overeen met het klassieke Nahuatl. De dialecten die in en rond het Dal van Mexico worden gesproken komen het dichtst in de buurt van het klassieke Nahuatl. Alle dialecten zijn beïnvloed door het Spaans, het meeste qua woordenschat. Een goed voorbeeld hiervan is de afscheidsgroet hasta moxtla, die tegenwoordig door veel sprekers van het Nahuatl gebruikt wordt. Hasta is Spaans voor 'tot', en moxtla is Nahuatl voor morgen. Opmerkelijk is verder dat de kennis over vloeken in het Nahuatl bijna geheel verloren was gegaan. Spaanse missionarissen die het Nahuatl voor het eerst vastlegden hebben ongetwijfeld informatie over vloeken gekregen, maar vonden het niet fatsoenlijk dat op te schrijven. Tegenwoordig zijn vloeken in het Nahuatl vervangen door Spaanstalige vloeken.

Tijdens de pre-Columbiaanse periode was het de taal van de Azteken en eerder van de Tolteken. Recente ontdekkingen wijzen erop dat het ook wel eens de taal van Teotihuacan geweest kan zijn. Bovendien diende het Nahuatl als lingua franca voor heel Meso-Amerika. Het aantal sprekers moet dan ook aanzienlijk zijn geweest, mogelijk tientallen miljoenen. Ook na de Spaanse verovering bleef het Nahuatl nog lange tijd een invloedrijke taal; door Nahuatl te leren konden Spaanse missionarisen meteen alle stamhoofden proberen te bekeren.

[bewerk] Letterkunde

Het Nahuatl is een van de best bestudeerde indiaanse talen. Er is een relatief groot aantal pre-Spaanse geschriften bewaard gebleven. Voorbeelden zijn de gedichten van Nezahualcoyotl. Na de Spaanse verovering hebben enkele Azteken de geschiedschrijving van hun volk in het Nahuatl op schrift gesteld. Een voorbeeld van zo'n schrijver is Fernando de Alva Ixtlilxochitl. Ook enkele Spaanse missionarissen zijn erg actief geweest in het verzamelen van Nahuatl teksten. Bekende namen op dit gebied zijn Bernardino de Sahagún en Peter van Gent. Prominente Mexicanisten van later datum zijn Wilhelm von Humboldt, Ángel María Garibay en Miguel León Portilla.

[bewerk] Zie ook

Lijst van Nahuatl woorden in de Nederlandse taal

[bewerk] Externe links

Zie de Nahuatl editie van Wikipedia

^ Bron: SIL
^ Zie: [4]
^ Bron: INEGI

Amerindische talen > Uto-Azteekse talen > Zuidelijk Uto-Azteekse talen >
Azteekse talen:	Corachol talen:	Pimische talen:	Taracahitische talen:
Nahuatl \| Pipil \| Pochuteeks	Cora \| Huichol \| Santa Teresa Cora	O'odham \| Pima Bajo \| Noordelijk Tepehuaans \| Zuidelijk Tepehuaans	Huarijío \| Mayo \| Ópata \| Tarahumara \| Yaqui