Joseph-Louis Lagrange

Test an lenga piemontèisa

Matemàtich e astrònom piemontèis. Sò travaj a spantia an tanti setor dla matemàtica: trames ëd j'àotri, ël càlcol dle variassion (dont a l'é ël fondator, ansema a Euler), la mecànica, la teorìa dij nùmer, j'equassion algébriche.

Soa biografìa as peul grosserman divid-se an tre part.

[modìfica] Perìod turinèis

Lagrange a nass a Turin ël 25 ëd gené dël 1736 an cola che al di d'ancheuj as ciama, an sò onor, contrà Lagrange. Sò pare, ruinà da 'd malorose speculassion finansiarie, a vorërìa anandielo a la profession d'avocat, ma chiel, ancaminà ant ël novèmber 1752 lë studi dla fìsica (con Beccaria) e dla geometrìa (con Revelli), a l'ha dlonch ciàir cola ch'a sarà la passion ëd soa vita. Ël 26 dë stèmber dël 1755 a l'é nominà magìster ëd matemàtica a la Scòla real d'artijerìa ëd Turin. A l'é d'ës perìod-sì, an tra ij sëddes e ij vint agn, che Lagrange a vasta soa salute e dzortut sò stòmi con n'alimentassion fòla: për sòn a dovrà manten-e durant ël rest ëd soa vita na dieta rigorosa, ancora ëd pì ant ij perìod ëd pì gran travaj.

Soa prima contribussion a l'é l'ideassion dël càlcol dle variassion: ël 12 d'ost dël 1755 Lagrange a scriv na litra a Euler anté ch'a jë smon soa idèja. Ant j'agn a vnì, a travaja a coste idèje che a pùblica ansima a Miscellanea Taurinensia (1759-1761).
Ant ël 1757 a l'é an tra ij fondator dla Sossietà Privà Turinèisa, ch'a dventrà l'Academia dle siense ëd Turin. Ël 2 d'otóber dël 1759 Euler a lo fà nominé mèmber ëstrangé, ël pì giovo ëd tuti, dl'Academia 'd Berlin.
Ant ël 1764 a vagna ël premi dl'Academia dle siense ëd Paris për na memòria an sla librassion ëd la lun-a. Antlora l'Academia a spòrz na chestion ancora pì difìcila, ansima al problema ëd ses còrp arpresentà dal pianeta Giòve, ij quatr satélit ch'as conossìo a coj temp e 'l sol: ij progress fàit da Lagrange a-j fan torna vagné ël premi dl'Academia ant ël 1766. A l'é ancora premià d'l'Academia ëd Paris dël 1772, për na memòria an sël problema dij tre còrp.
Dël 1767 a pùblica un travaj an sl'aprossimassion dle rèis ëd n'equassion algébrica dovrand le frassion contìnoe.

[modìfica] Perìod berlinèis

Ant ël 1769 as trasferiss a l'Academia dle siense ëd Berlin, coma sucessor d'Euler, diretor ëd la session fìsich-matemàtica, d'apress l'anvit ëd Federich ël grand ch'a l'avìa scrivuje che ël pì grand dij re d'Oròpa a dovìa avèj d'apress a chiel ël pì grand matemàtich oropengh. A l'era nen obligà a fé lession.
Pòch apress d'avèj tramudà a Berlin, Lagrange as maria con na fija turinèisa ch'a l'era soa parent.

Ant un travaj dël 1770 a studia le relassion an tra l'arzolubilità dj'equassion e le përmutassion ëd soe rèis. Sossì a lo pòrta a lë studi dij grop ëd përmutassion, an duvertand la stra aj travaj d'Abel e ëd Galois.

Lagrange a resta a Berlin fin-a al 1787.

[modìfica] Perìod parisien

Mòrt ël re ëd Prussia dl'ost 1786, Lagrange a aceta l'anvit ëd Luis XVI e dël maj 1787 a va a Paris, andoa a l'é an camin ch'a së stampa soa Mécanique analytique. S-ciopà la rivolussion, jë strangé a devo chité la Fransa, ma për Lagrange as fa n'ecession. A fa part dla comission për la revision dël sistema dij pèis e mzure e a l'é ciamà a la càtedra ëd mecànica e anàlisi a la neuva École centrale des travaux publiques (peuj École polytechnique). Fondà l'Anstitut ëd Fransa (an sostitussion dla vèja Academia dle siense) Lagrange a dventa ël prim pressident dla session sientìfica. Finalman, a ven ciamà a mostré a la neuva École normale. Napoleon a lo nòmina senator, cont dl'Amper e Grand Ufissial dla Legion d'Onor.

A meuir a Paris ël 10 d'avril dël 1813. A l'é sotrà al Panthéon. Sò nòm a l'é gravà ans la tor Eiffel, ansema a col d'àotri siensià avosà.

[modìfica] A pòrto sò nòm

• Régola dij moltiplicator d'Euler-Lagrange.
• Teorema ëd Lagrange.
• Polinòmi anterpolator ëd Lagrange.
• Métod ëd Lagrange.
• Fórmole ëd Taylor-Lagrange e resta ëd Lagrange.

[modìfica] Euvre prinsipaj

• Réflexions sur la résolution algébrique des équations (1770).
• Mécanique analytique (1788). A l'é l'euvra pì amportanta ëd Lagrange, ch'a l'avìa concepine ël pian general ch'a l'avìa mach 19 agn. An cost lìber Lagrange a armarca che la mecànica as peul consideresse tanme la geometrìa dnë spassi a quatr dimension: tre dimension ëspassiaj e na dimension temporal; sòn a basta për descrive le posission ocupà da na particela ch'a bogia.
• Théorie analytique des fonctions (1797).
• Leçons sur le calcul des fonctions (1804).

[modìfica] A l'ha dit

• S'i fussa stàit rich i l'avrìa mai consacrà mia vita a la matemàtica.
• I l'hai sempe armarcà che le pretèise dla gent a son pròpe an rason anversa dij mérit. A l'é un dij mè assiòma ëd moral.
• Cand durant ël Teror ël chìmich Lavoisier a l'é decapità, Lagrange a comenta: A l'é bastaje 'n moment për tajé sa testa, e a j'andrà probabilman pì d'un sécol për arfene n'àotra parèj.
• Cand Laplace a pùblica sò Traité de mécanique céleste, as dis che Napoleon a l'abia comentà che an cost'euvra monumental Dé a l'era nen mensionà e che Laplace a l'abìa rësponduje che a l'avìa nen da manca ëd costa ipòtesi. Savulo, Lagrange a l'avrìa dit: Ah, ma a l'é n'ipòtesi motobin bela.

[modìfica] A l'han dit ëd chiel

Lagrange a l'é la piràmid àota dle siense matemàtiche. Napoleon.

E be'? :) È facile imparare a leggere una lingua che si parla già. Consulti

St'utent-sì a l'é un bogianen

¿Y que? :) Es fácil aprender a leer un idioma que ya se habla. Consulte usted esta pagina y verá, en un momento tendrá usted su Badge de Bogianen :)

'cò ti it peule travajé a fé pì granda e bela la wikipedia piemontèisa. Tùit a peulo gionté dj'anformassion, deurbe dij neuv argoment, deje na man aj volontari che a travajo ambelessì 'ndrinta. Rintra ant la Piòla e les coma avnì a fé toa part. I soma na gran famija e i l'oma da manca dël travaj ëd tùit.

a lese e a scrive mej an piemontèis, e che an fan d'arferiment a tùit për la coression ortogràfica dij test ant sle pàgine marcà koiné piemontèisa.

E che a manca pa dë vardesse la pàgina d'agiut për chi as anandia da zero.