Powiat radzyński

Po raz pierwszy powiat radzyński utworzono w czasach Księstwa Warszawskiego na mocy dekrektu królewskiego z 17 kwietnia 1810 r. w wyniku wygranej w 1809 r. wojny z Austrią. Zdobyte wówczas tereny podzielono na 4 departamenty: krakowski, lubelski, radomski i siedlecki. W skład tego ostatniego wchodził powiat radzyński. Wprawdzie Radzyń, jako siedziba władz terenowej administracji zaistniał już w lipcu 1796 r. wchodząc w skład cyrkułu łukowskiego ówczesnej Galicji Zachodniej, ale spowodowane to było tylko dobrymi warunkami lokalowymi (pałac), czego brakło w Łukowie.

Reforma ze stycznia 1816 r. (Królestwo Kongresowe) wprowadziła na miejsce departamentów województwa oraz zniosła powiaty (pozostały jedynie jako okręgi wyborcze) wprowadzając większe terytorialnie obwody. Utworzono wtedy obwód radzyński z dotychczasowego powiatu radzyńskiego i włodawskiego, wchodzący w skład województwa podlaskiego. Upadek powstania listopadowego spowodował w marcu 1837 r. zamianę województw na gubernie, a w 1842 r. obwodów na powiaty (ujezdy) dzielące się na okręgi (okrugi). Granice w terenie pozostały bez zmian. 21 sierpnia 1844 r. w wyniku ujednolicania guberni polskich z rosyjskimi stworzono jedną dużą gubernię lubelską, w skład której wchodził powiat radzyński. W 1845 r. wyłączono z niego wieś Ledno do powiatu łukowskiego, a w 1858 r. włączono do radzyńskiego dobra ziemskie Tulniki (z lubelskiego).

Władze powstańcze z 1863 r. posługiwały się podziałem na województwa, utrzymując jednak powiaty i okęgi.

Represje popowstaniowe zaowocowały kolejną reformą administracyjną z 31 grudnia 1866 r. Utworzono 10 guberni, w tym siedlecką, w skład której wchodziło 10 pomniejszonych terytorialnie powiatów. W sład powiatu radzyńskiego wchodziły wówczas miasta: Międzyrzec Podlaski , Radzyń Podlaski, Wohyń (od 1 stycznia 1870 r. osada) i gminy wiejskie: Biała, Brzozowy Kąt, Jabłoń, Kąkolewnica, Lisia Wólka, Milanów, Misie, Paszki, Siemień, Sitno, Suchowola, Szóstka, Tłuściec, Zahajki, Żelizna, Żerocin. Stan ten utrzymał się do początków XX w., kiedy to w 1912 r. powstał projekt utworzenia guberni chełmskiej, w skład której wchodziły wschodnie tereny powiatu radzyńskiego. Reszta powiatu weszła do guberni lubelskiej, która przejęła te tereny po zlikwidowanej wtedy guberni siedleckiej.

W czasie I wojny światowej tereny powiatu radzyńskiego weszły w skład (od 1915 r.) tzw. zarządu niemieckiej komendy etapów Ober-Ost. Nie przyłączono ich do powstałego w listopadzie 1916 r. Królestwa Polskiego, posłużyły jako moneta przetargowa w niemieckich układach z Centralną Radą Ukraińską w lutym 1918 r.,kiedy to, w zamian za zboże odstąpiono Ukrainie tereny aż po sam Radzyń. Koniec wojny zapobiegł wejściu układu w życie.

W dwudziestoleciu międzywojennym sprawy podziału terytorialnego uregulowano w sierpniu 1919 r. Utworzono województwo lubelskie i - jako jeden z 19 - powiat radzyński. W 1929 r. dla rozszerzenia granic Parczewa (powiat włodawski) wydzielono z radzyńskiego część gminy Milanów.

Podczas okupacji hitlerowcy wprowadzili własny podział. Utworzyli 4 dystrykty, w tym lubelski. Zlikwidowali ponadto wiele powiatów, m.in. łukowski, którego tereny przyłączyli do radzyńskiego. Dołączono również kilka przylegających gmin ze zlikwidowanych powiatów włodawskiego i lubartowskiego.

W sierpniu 1944 r. dekretem PKWN zniesiono podział okupacyjny i powrócono do granic z 1939 r. Najpoważniejszą zmianą w okresie PRL była reforma z lat 1954 - 1955. Powstał wtedy powiat parczewski, do którego wyłączono z radzyńskiego gromady: Działyń, Gęś, Jabłoń, Jezioro, Milanów, Przewłokę, Rudno i Siemień.

Kolejna reforma z 28 maja 1975 r. zlikwidowała powiaty powołując 49 małych województw.

Do instytucji powiatów powrócono 1 stycznia 1999 r. Powiat radzyński, znacznie okrojony w porównaniu ze swym poprzednikiem ponownie pojawił się na mapie.

W skład powiatu wchodzą: