Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Kościół Ewangelicko-Reformowany w RP – chrześcijański kościół protestancki w Polsce, posiadający 3.000 wiernych, należący do kościołów kalwińskich, wywodzących się z reformacji szwajcarskiej. Kościół należy do Polskiej Rady Ekumenicznej i Światowego Aliansu Kościołów Reformowanych. Wydawany jest od 1926 r. dwumiesięcznik "Jednota". Zwierzchnikiem Kościoła jest bp Marek Izdebski.

Spis treści

1 Historia
2 Nauka Kościoła Ewangelicko-Reformowanego
3 Duchowni
4 Administracja Kościoła
5 Władze kościelne
6 Znani kalwiniści polscy
7 Zobacz też
8 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

Huldrych Zwingli

[edytuj] XVI wiek

XVI wiek to okres największego rozkwitu Reformacji w Polsce. Po roku 1540 zaczynają do Polski przenikać nauki szwajcarskich reformatorów – Huldrycha Zwingliego i Jana Kalwina. Pierwsze nabożeństwo reformowane odprawił Jakub Sylwiusz w 1550 w Pińczowie. Na obszarze Rzeczypospolitej kształtują się 3 odrębne Jednoty: Wielkopolska (głównie zbory braci czeskich), Małopolska i Litewska (na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego), będące luźną federacją poszczególnych zborów. W Krakowie działa prężny ośrodek humanistów kalwińskich. Szybko powstają zbory ewangelickie w dobrach magnackich, m.in.: Stadnickich, Szafrańców, Ossolińskich, Tarnowskich. Pierwszy synod protestancki odbywa się w 1554 w Słomnikach pod Krakowem. Początkowa współpraca z braćmi czeskimi stopniowo wygasa wobec oporu szlachty, niechętnej tej egalitarnej wspólnocie.

W Wielkim Księstwie Litewskim kalwinizm zapoczątkował w 1552 Szymon Zacjusz na dworze księcia Mikołaja Radziwiłła Czarnego. W następnym roku odbywały się nabożeństwa reformowane w pałacu książęcym w Wilnie. Książę funduje pierwsze zbory. Inni magnaci litewscy idą za tym przykładem. Po śmierci Mikołaja Radziwiłła Czarnego (1565), Jednota Litewska rozwijała się dalej pod protektoratem Mikołaja Radziwiłła Rudego (brata królowej Barbary Radziwiłłówny). Ten książę widział w kalwinizmie środek do usamodzielnienia Litwy od Polski i poszerzenia swej władzy. Wybitny pisarz i działacz Reformacji Jan Łaski stworzył zręby jednolitego ustroju kościelnego – synodalno-prezbiterialnego, który odpowiadał celom szlachty (synod w Książu, 1560). Od tego czasu nasila się walka z antytrynitaryzmem i jednocześnie współpraca z luteranami.

W kwietniu 1570 na synodzie w Sandomierzu, przyjęto II Konfesję helwecką jako płaszczyznę porozumienia z innymi protestantami. W obliczu rosnącego zagrożenia ze strony kontrreformacji (tumulty w miastach, burzenie zborów, działalność jezuitów) przyjęto zasady "Konfederacji warszawskiej", zawiązanej na sejmie konwokacyjnym w Warszawie, w styczniu 1573, w celu zagwarantowania pokoju wyznaniowego i tolerancji. Konfederacja zapewniała wolność religijną wszystkim obywatelom. W 1595 skończyło się porozumienie z luteranami i zastąpiła je otwarta rywalizacja. Liczba wyznawców kalwinizmu od tej pory systematycznie spada.

[edytuj] XVII wiek

Pozbawiony poparcia szlachty i oparcia w silnym mieszczaństwie, kalwinizm stopniowo zanika. Liczne są przykłady przechodzenia rodów magnackich z powrotem na katolicyzm (w tym Radziwiłłowie). Brak organizacji kościelnej także osłabił kalwinizm, który już tylko broni swojej pozycji. Zygmunt III Waza przestał respektować postanowienia konfederacji warszawskiej i tolerował rosnące prześladowania reformowanych. Rugowano protestantów z miast królewskich. Władysław IV prowadził politykę większej tolerancji, pozwolił osiąść w Polsce protestantom wygnanym ze Śląska. W Małopolsce Kościół reformowany powoli odżywa, w Sandomierskiem powstają nowe zbory. Do Leszna masowo przybywają z Czech bracia czescy z Janem Amosem Komenskim. Przyłączają się oni do polskich reformowanych. W 1678 zawarto w Lesznie "Amica complanatio" (Porozumienie przyjacielskie) z luteranami, dotyczące współpracy Kościołów, wspólnego użytkowania świątyń i wspólnych synodów.

Czasy Jana Kazimierza przynoszą upadek kalwinizmu: zanika na południowym wschodzie kraju w wyniku wojen i bezprawia. Po zakończeniu potopu szwedzkiego reformowanych dosięgają represje za ich współpracę z protestanckim najeźdźcą (pogromy, zabójstwa, spalenie Leszna). Pomijany jest przy tym fakt podobnej kolaboracji ze strony części katolików. Protestanci masowo opuszczają Rzeczpospolitą. Litewscy reformowani wraz z księciem Bogusławem Radziwiłłem przenoszą się do Królewca. Co charakterystyczne, jedynym spełnionym punktem Ślubów Lwowskich Jana Kazimierza było wygnanie z Polski arian w 1658.

W tym okresie następuje utożsamienie katolicyzmu z patriotyzmem i z polskością. Wobec tego schematu pozostają bezradni królowie Michał Korybut Wiśniowiecki i Jan III Sobieski, którzy, choć potwierdzili prawa innowierców, nie mogli spowodować ich respektowania. W 1682 po raz czwarty został zburzony zbór w Wilnie. Czasy saskie przyniosły kolejne sankcje, w tym zamknięcie protestantom dostępu do Senatu. Protestantyzm w Polsce został utożsamiony z pojęciem obcości i zagrożenia i przestaje definitywnie być liczącym się nurtem życia kraju.

[edytuj] XVIII wiek

Pierwsza połowa tego stulecia przynosi dalsze represje: częściowy zakaz odprawiania nabożeństw publicznych, (co skutkowało zamykaniem kościołów), a w 1734 innowierców wykluczono z Sejmu, trybunałów i urzędów z wyjątkiem starostw, tak że praktycznie zostali pozbawieni wszelkich praw obywatelskich. W tej sytuacji reformowani i luteranie na tajnym synodzie w Gdańsku (1718) zwracają się z prośbą o protekcję do Prus i Anglii. Te działania przynoszą stopniowo rezultaty: w 1768 Traktat Warszawski (zawarty pod naciskiem państw ościennych) przyniósł przywrócenie dysydentom swobody kultu publicznego i praw obywatelskich. Skutkuje to dalszym utrwaleniem w Polsce negatywnego nastawienia do protestantów. Reformowani szybko organizują znowu swoje życie religijne z ośrodkiem w na nowo otwartym zborze w Warszawie, który ma dominującą pozycję. Tu także powstaje szkoła wyznaniowa. Odżył też zbór w Wilnie i rozszerzyła się współpraca z luteranami. Rozbiory Rzeczypospolitej przyniosły poprawę sytuacji protestantów, uwolnionych spod dominacji katolicyzmu i kontrreformacji.

[edytuj] XIX wiek

Na tereny zaboru pruskiego i rosyjskiego licznie napływają kalwińscy osadnicy z Francji, Niemiec, Szkocji i Szwajcarii. W części asymilują się i zasilają szeregi polskich reformowanych. Ponownie napływają bracia czescy i osiedlają się w 2 ośrodkach: Zelowie i Kucowie. Nowi przybysze czynnie włączają się w rozwijający się przemysł i handel, stając się współtwórcami kapitalizmu na ziemiach polskich (z wyjątkiem zacofanej Galicji). Odrębność zachowała Jednota Litewska, ale język polski pozostaje w niej językiem pastorów i synodu.

Ks. Karol Diehl utrzymywał jedność narodową reformowanych ponad granicami; w 1810 został wybrany seniorem generalnym Księstwa Warszawskiego, a następnie także Jednoty Małopolskiej w Galicji. Dziełem ks. Karol Diehla było zjednoczenie protestantów na ziemiach polskich: 2 lipca 1828 wspólna organizacja Kościołów reformowanego i augsburskiego stała się faktem: utworzono wspólny Konsystorz Generalny dla obu wyznań. Jednak wobec wrogiego nastawienia zaborcy unia przetrwała tylko do lutego 1849. Rozwijało się szkolnictwo wyznaniowe, w Warszawie otwarte zostały: sierociniec i dom opieki. Powstały nowe kościoły w Warszawie i Łodzi.

[edytuj] XX wiek

Na początku wieku Jednota Warszawska była w rozkwicie. W zaborze pruskim i austriackim przetrwały tylko 5 zborów. Na Litwie Jednotę dotknęły represje władz carskich za kultywowanie polskości. Działało tam 12 zborów.

Odrodzenie Polski wiązało się też ze wzrostem nacjonalizmu, co spowodowało waśnie wyznaniowe i narodowościowe oraz skutkowało emigracją reformowanych za granicę (m.in. wielu mieszkańców Zelowa wyjechało do Czechosłowacji). Istniały nadal 2 odrębne Jednoty: Warszawska (z 20 tys. wyznawców) i Wileńska (obejmująca także teren Litwy, z 11 tys.). Lata 1920-te przyniosły nasilenie publikacji (miesięcznik "Jednota" i "Żagiew Chrystusowa", powstaje Towarzystwo Wydawnicze im. Mikołaja Reja). Liczba reformowanych powiększyła się, powstał nowy kościół w Łodzi, lecz nastawienie władz państwowych było niechętne i Kościół ewangelicko-reformowany nigdy nie został oficjalnie prawnie uznany.

W czasie II wojny ewangelicy-reformowani ponieśli ogromne straty: zniszczone zostały budynki i wydawnictwa. Wielu wyznawców bądź zginęło, bądź wyemigrowało po wojnie. Duża ich część pozostała w granicach ZSRR, kolejna grupa mieszkańców Zelowa wyjechała do Czechosłowacji. W Polsce Ludowej ewangelicy-reformowani byli ledwo tolerowani, ograniczano ich działalność i utrudniano przejmowanie kościołów na Ziemiach Zachodnich. W rezultacie liczba ewangelików-reformowanych w powojennej Polsce spadła do najniższego poziomu od XVI wieku.

[edytuj] Nauka Kościoła Ewangelicko-Reformowanego

Zasady wiary przyjęte są w Katechizmie Heidelberskim z 1563 oraz Konfesji Sandomierskiej z 1570 roku. Formy kultu reguluje Agenda Gdańska z 1637 roku. Podstawą wiary i normą zycia jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu – Biblia, natomiast tradycja podlega stałej rewizji według zasady Ecclesia reformata et semper reformanda verbi divini (Kościół refomrowany nieustannie się reformujący według Słowa Bożego); odrzucona jest doktryna o nieomylności widzialnego Kościoła. Kalwinizm przyjmuje naukę o predestynacji. Praktykowany jest chrzest dzieci.

[edytuj] Duchowni

Wszyscy wyznawcy są sobie równi i w takim samym stopniu odpowiedzialni za Kościół. Duchowni mają takie same prawa i obowiązki jak świeccy. Nie stanowią odrębnego stanu, są tylko specjalnie powołani i upoważnieni do głoszenia Ewangelii, usługiwania sakramentami oraz do duszpasterstwa. Są oni sobie równi, a jeden z nich, wybierany przez Synod na 10-letnią kadencję, pełni funkcję biskupa (dawniej superintendenta). Biskup nie ma faktycznej władzy, reprezentuje autorytet moralny; do jego obowiązków należy m.in.: ordynowanie duchownych, wizytowanie parafii, czy nadzór nad nauczaniem religii.

Obecnie Kościół Ewangelicko-Reformowany liczy 10 księży:

Ks. biskup Marek Izdebski
Ks. biskup Zdzisław Tranda(emeryt)
Ks. Michał Jabłoński
Ks. Wiera Jelinek
Ks. Mirosław Jelinek
Ks. Semko Koroza
Ks. Lech Tranda
Ks. Krzysztof Góral
Ks. Roman Lipiński
Ks. Tadeusz Jelinek

Duchownym Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w RP może być osoba, która ukończyła Chrześcijańską Akademię Teologiczną w Warszawie – wydział Teologia i uzyskała akceptację władz kościelnych, odbyła przepisany staż, a poprzez ordynację została powolana na urząd. Księży nie obowiązuje celibat. W Polsce obowiązują nastepujące stroje liturgiczne:

czarna toga z białą befką.
biała zakładana na czarną togę komża.
biała alba sięgająca do kostek.

(te dwie ostatnie nie używane od XIX wieku)

[edytuj] Administracja Kościoła

Na drugim planie wieża kościoła w Pstrążnej

Kościół Ewangelicko–Reformowany w RP liczy 8 parafii :

Parafia w Bełchatowie, proboszcz: ks. bp Marek Izdebski
Parafia w Kleszczowie, proboszcz: ks. Krzysztof Góral
Parafia w Łodzi, proboszcz: ks. Semko Koroza
Parafia w Pstrążnej, administrator: ks. Michał Jabłoński
Parafia w Strzelinie, administrator: ks. Michał Jabłoński
Parafia w Warszawie, proboszcz: ks. Lech Tranda
Parafia w Zelowie, proboszcz: ks. Mirosław Jelinek
Parafia w Żychlinie, administrator: ks. Tadeusz Jelinek

Istnieją także grupy diasporalne w Poznaniu, Gdańsku, Krakowie, Gorzowie Wielkopolskim, Szczecinie i wielu innych miejscach Polski.

[edytuj] Władze kościelne

K. E-R. w Polsce ma ustrój synodalno-prezbiterialny.

Najwyższym organem ustawodawczym i rozstrzygającym jest Synod (zbiera się raz w roku)- delegaci wybierani w głosowaniu, jest to zgromadzenie świeckich i duchownych przedstawicieli wszystkich zborów i diaspory.
Konsystorz, czyli 5-osobowa rada prezbiterów czyli starszych jest organem wykonawczym i administracyjnym, wybieranym przez Synod na 3-letnią kadencję.
W poszczególnych zborach role tych organów pełnią: Walne Zgromadzenie Zboru i Kolegium Kościelne. Najważniejsze funkcje: prezesów Synodu, Konsystorza, Kolegium Kościelnego i przewodniczącego Ogólnego Zgromadzenia Członków Zboru mogą pełnić wyłącznie osoby świeckie.

Ten ustrój, przez bezpośrednie i powszechne wybory umożliwia faktyczny udział wszystkich wyznawców w działalności Kościoła oraz gwarantuje autonomię każdego zboru.