Jan Kalwin
Z Wikipedii
| Jan Kalwin | |
 |
|
| Urodzony | 10 lipca 1509 Noyon |
| Zmarł | 27 maja 1564 Genewa |
Jan Kalwin, fr. Jean Cauvin albo również Jean Calvin (ur. 10 lipca 1509 w Noyon, zm. 27 maja 1564 w Genewie) – jeden z najważniejszych reformatorów chrześcijaństwa, nazywany czasem "drugim patriarchą reformacji", obok Marcina Lutra. Młodszy od Lutra o 25 lat, był znacznie bardziej radykalny w swoich poglądach.
Twórca doktryny religijnej kalwinizmu, przyjętej przez kościoły ewangelicko-reformowane, opierającej się na predestynacji, symbolicznej obecności Jezusa Chrystusa w Eucharystii i surowych regułach życia.
Kalwin był również uzdolnionym organizatorem - twórcą "prezbiterialnego" systemu rządów, który wywarł duży wpływ na teorię państwa demokratycznego. Dzieło Kalwina Institutio Religionis Christianae zaliczane jest do najważniejszych w historii.
Spis treści |
[edytuj] Lata nauki
Jan Kalwin urodził się we francuskiej Pikardii w mieście Noyon, które było siedzibą wpływowego biskupa. Rodzina Kalwina była blisko związana z Kościołem. Ojciec Kalwina, Gérard, pracował na dworze biskupim, poczatkowo jako notariusz, by awansować w końcu na stanowisko sekretarza biskupa. Młody Kalwin otrzymał staranne wykształcenie w środowisku młodzieży z miejscowej szlachty. Z tego powodu wyróżniał się nie tylko wiedzą, lecz również doskonałymi manierami, w przeciwieństwie do Marcina Lutra.
W wieku 14 lat Kalwin rozpoczął studia na Uniwersytecie Paryskim (w Collège de Montaigu), które w zamyśle jego ojca miały zapewnić błyskotliwą karierę duchowną. Jednak Uniwersytet był w tym czasie miejscem gdzie ścierał się stary scholastyczny i katolicki model nauczania z nowymi renesansowymi prądami epoki, bardzo atrakcyjnymi dla młodego Kalwina.
Pojawiły się również żądania reform w Kościele. Przywódca reformatorów Jacques Lefèvre d’Etaples (1455–1536) miał wielu zwolenników wśród studentów - bliskich przyjaciół Kalwina. Ponadto w kręgach uniwersyteckich były popularne pisma Lutra. Wszystko to przyczyniło się do oddalenia Kalwina od katolicyzmu. Dodatkowo wzmocnił to nastawienie konflikt ojca Kalwina z dostojnikami kościelnymi z Noyon, co zniweczyło szanse na duchowną karierę Kalwina.
W 1528, po otrzymaniu tytułu magistra sztuk, ojciec kazał Kalwinowi porzucić studiowanie teologii i poświęcić sie studiom prawniczym. Posłuszny ojcu, Kalwin wyjechał do Orleanu, gdzie zapisał się na tamtejszy renomowany wydział prawa. Kalwin okazał się najlepszym studentem i często prowadził zajęcia w zastępstwie profesorów. Po upływie 3 lat i studiach w Bourges i Paryżu, Kalwin uzyskał doktorat z prawa oraz aplikanturę. Poznał również gruntownie starożytną grekę i łacinę. Przyjaźnił się ze studentami, których cechowało niechętne nastawienie do katolicyzmu.
[edytuj] Zerwanie z Kościołem
Śmierć ojca w 1531 dała Kalwinowi wolność decydowania o sobie: powrócił do ośrodka życia intelektualnego- Paryża. Nie wiadomo, kiedy dokładnie Kalwin nawrócił się na protestantyzm; było to między 1532 i 1534. Przypuszczalnie Kalwin był autorem mowy inauguracyjnej nowo wybranego rektora Uniwersytetu Paryskiego- Nicholas'a Cop'a, która wywołała skandal. Mowa, wygłoszona w 1533 zawierała obronę tez Lutra i spowodowała oskarżenie rektora o herezję. Rektor wraz z Kalwinem pospiesznie opuścili Paryż.
Kalwin już nigdy na dłużej nie powrócił do Paryża, wiele podróżując po Francji, Włoszech i Szwajcarii. Wiosną 1534 wrócił do Noyon, aby zrzec się beneficjów kościelnych. Czyn ten świadczy dobrze o etyce Kalwina, który uznał za niemoralne korzystanie z takich dochodów (chociaż były jego głównym źródłem utrzymania). Było to także ostateczne zerwanie związków z Kościołem.
Tymczasem we Francji nasiliły się represje wobec innowierców. Tej polityce patronował król Franciszek I i Kalwin od tej pory ostatecznie opuścił Francję.
[edytuj] Reformator religijny
W Bazylei, na początku 1536 roku Kalwin opublikował swoje najważniejsze dzieło Institutio Religionis Christianae (Ustanowienie Religii Chrześcijańskiej). Zadedykował je Franciszkowi I, z tą myślą, aby osłabić niechęć króla wobec "antypaństwowej" postawy radykalnych protestantów. Dzieło Kalwina wyróżniało się systematycznością i jasnością doktryny. Po wielu zmianach, ostateczne wydanie ukazało się w 1559 i od razu uczyniło z Kalwina wiodącą postać protestantyzmu, co było przeciwne prawdziwym aspiracjom Kalwina, marzącego o spokojnej karierze akademickiej.
[edytuj] Pierwszy pobyt w Genewie
W 1536 podczas podróży do Strasburga, Kalwin zatrzymał się na nocleg w Genewie. Było to od niedawna wolne miasto (przy pomocy Szwajcarów zerwało więzi ze Świętym Cesarstwem Rzymskim) i od zaledwie dwóch miesięcy ośrodek protestantyzmu (pod przywództwem reformatora Wilhelma Farel'a). Wbrew oporom Kalwina, Farel przekonał go do pozostania w Genewie, argumentując, że taka jest wola Boga. Młody, bo zaledwie 28-letni Kalwin, od tej chwili na stałe związał swoje życie z tym miastem.
Kalwin zaczął energiczną reorganizację miejscowego Kościoła; wprowadził cotygodniową komunię. Ponieważ wymagało to jednocześnie zachowania przez wszystkich wiernych surowej dyscypliny moralnej, Kalwin ustanowił "ciało nadzorcze" (Konsystorz Genewski), ingerujące we wszystko i zabraniające wszelkich rozrywek takich jak np. taniec, śpiewanie piosenek czy lektura świeckich książek. Nabożeństwa w pozbawionych wszelkich ozdób kościołach ograniczały się do modlitw, kazań oraz wspólnego śpiewania psalmów. Nie podobało to się niektórym radnym Genewy, którzy uznając, że Kalwin przekroczył swoje uprawnienia, nakazali jemu oraz Farelowi w 1538 opuszczenie miasta.
[edytuj] Pobyt w Strasburgu
Lata 1538-1541 Kalwin spędził w Strasburgu, gdzie poświęcił się swojej ulubionej pracy naukowej. Jego współpracownikiem został Marcin Bucer, którego teza o predestynacji zafascynowała Kalwina. Bucer pomógł także w organizowaniu Kościoła dla protestanckich uciekinierów z Francji. Organizacja ta, w zamyśle Kalwina , miała odpowiadać zaleceniom Chrystusa. Dla potrzeb Kościoła Kalwin opracował nową liturgię oraz napisał zbiór psalmów. Był także reprezentantem protestantów w dysputach religijnych w Wormacji (1540) i Ratyzbonie (1541).
Kalwin w 1539 zdecydował się poślubić Idelette de Bure, wdowę po nawróconym anabaptyście. Kobieta ta w pełni odpowiadała ideałowi Kalwina posłusznej, cichej i usłużnej żony. Po jej śmierci 10 lat później, Kalwin napisał, że stracił najlepszego w swym życiu przyjaciela.
[edytuj] Powrót do Genewy
Tymczasem Kościół rzymskokatolicki podjął ostrożne działania, aby nawrócić mieszkańców Genewy z powrotem na katolicyzm: umiarkowany reformator, kardynał Jacopo Sadoleto, zwrócił się z taką propozycją do rady miasta. Radni poprosili Kalwina, żeby odpowiedział kardynałowi. List Kalwina do Sadoleto do dziś pozostaje przykładowym wzorcem protestanckiej retoryki.
Zbiegiem okoliczności czterej radni- główni przeciwnicy Kalwina popadli w niełaskę i pozostali radni zwrócili się z błaganiem do Kalwina, aby powrócił do Genewy. Ta propozycja przeraziła Kalwina, który miał jak najgorsze wspomnienia ze swojego pierwszego pobytu w tym mieście, tym niemniej, na usilne prośby Farela, zgodził się. Przyznał przy tym, że zawinił w Genewie zbytnią surowością i zniecierpliwieniem.
Powrót Kalwina do Genewy był tryumfem; uważany za "męża opatrznościowego" i sam o tym przekonany, Kalwin (jako naczelny pastor i od 1555 przewodniczący Konsystorza) zaczął energiczną działalność organizatorską, z poparciem całej rady miejskiej. W przekonaniu Kalwina całe życie chrześcijanina miało być podporządkowane religii; w tym duchu zmieniał prawa Genewy, czyniąc z niej wzorcową teokratyczną "republikę chrześcijańską", w której (przynajmniej w teorii) panowała równość wszystkich wiernych. Okazał się przy tym zdolnym administratorem i dyplomatą, organizując m.in. pomoc społeczną i podpisując traktaty z innymi państwami.
Tłumił w zarodku wszelką opozycję, a od 1542 do 1546 kazał 58 osób stracić, a 78 skazać na wygnanie. Wśród skazanych na śmierć były tzw. "czarownice z Peney"- 34 kobiety oskarżone o roznoszenie dżumy za pomocą czarów. Kalwin, opierając się na biblijnym nakazie zabijania czarownic (Księga Wyjścia 22, 17), kazał te kobiety w 1545 spalić na stosie. Innym osławionym dowodem kalwinistycznego despotyzmu jest spalenie Hiszpana Miguela Serveta w 1553 z powodu heterodoksyjnego poglądu na Trójcę Świętą. Należy jednak pamiętać, że Kalwin był przede wszystkim człowiekiem swojej epoki, który podzielał wiarę swoich współczesnych w skuteczność despotycznych rządów, realność czarów itp. Nie różnił się pod tym względem od innych protestantów oraz katolików. Na tle krwawych i masowych represji tamtej epoki (m.in. we Francji i Niderlandach), despotyzm Kalwina wygląda na bardzo umiarkowany.
W 1559 Kalwin założył w Genewie akademię teologiczną dla szerzenia nauki reformowanej. Sam brał udział w licznych dysputach religijnych, napisał szereg pism religijnych, komentarzy do Biblii i prowadził ożywioną korespondencję. Uczył o podwójnej predestynacji, tj. o bezwzględnym przeznaczeniu wiernych do nieba, a niewiernych na potępienie. W Komunii Św. widział duchową (nie materialną) obecność ciała i krwi Chrystusa przez wiarę. Odrzucił wszystkie urządzenia kościelne nie posiadające oparcia w Piśmie Świętym, w tym instytucję hierarchicznego duchowieństwa i wprowadził zasadę wybieralności pastorów przez wiernych. Był przeciwny wszelkim objawom "pogańskiego bałwochwalstwa", w tym kultowi świętych, Matki Boskiej, obrazów, posągów i relikwii. Znacznie bardziej rygorystyczny pod tym względem niż Luter, sprzeciwiał się jakiemukolwiek ozdabianiu kalwińskich kościołów (w których często brak nawet krzyża).
Po 23 latach faktycznych rządów Kalwina (nigdy nie miał żadnej oficjalnej funkcji politycznej), Genewa stała się silną republiką protestancką z uniwersalistycznym i wzorowo zorganizowanym Kościołem (zyskała wówczas miano "Rzym protestancki"), gdzie nie tylko napływały setki uciekinierów, ale skąd wyjeżdżały na misje do sąsiednich krajów setki kaznodziejów.
Kościół, który Kalwin stworzył, dzięki swojej demokratycznej strukturze (wybieralności organów, podziałowi władzy między kler i laikat) okazał się wyjątkowo odporny na prześladowania, np. w Niderlandach, na Węgrzech i we Francji.
Dopiero na 5 lat przed śmiercią Kalwin otrzymał obywatelstwo Genewy. Został pochowany na genewskim cmentarzu, gdzie do dziś spoczywa pod prostą płytą nagrobną, oznaczoną tylko inicjałami J.C. Zgodnie z życzeniem Kalwina, grobu nigdy nie ozdabiają żadne kwiaty.
[edytuj] Rola Kalwina jako humanisty
Kalwin, o czym często zapomina się, był nie tylko religijnym reformatorem i twórcą kalwinizmu, ale także humanistą i pisarzem.
Jego działalność jako pisarza przyczyniła się do ukształtowania współczesnego języka francuskiego. Kalwin uważany jest za jednego z głównych twórców prozy francuskiej.
Jego zasługą jest propagowanie powszechnej i dostępnej dla wszystkich edukacji (co wyraziło się w demokratycznej organizacji szkolnictwa w Genewie).
Idea predestynacji, której wyznacznikiem na Ziemi było także materialne powodzenie "wybranych", spowodowała, iz kalwiniści byli często zamożnymi handlowcami i finansistami i w wielu krajach (w tym w Polsce) pionierami kapitalizmu.
Teorie Kalwina na temat organizacji Kościoła (podejmowanie decyzji na szczeblu podstawowym, nadzorowanie tych decyzji przez organy wybieralne aż do naczelnego "zgromadzenia ogólnego") wywarły duży wpływ na europejską koncepcję państwa demokratycznego.
Kościół Ewangelicko-Reformowany, wyrosły na surowych zasadach kalwinizmu stał się w XX wieku paradoksalnie jednym z najbardziej liberalnych i otwartych chrześcijańskich związków wyznaniowych – wedle uznawanej przez Kalwina zasady Ecclesia reformata semper reformanda (Kościół reformowany stale reformujący się) Kościół winien dostosowywać się do nowych czasów, aby nie ulec skostnieniu.
[edytuj] Najważniejsze dzieła literackie Kalwina
Kalwin napisał wiele dzieł, wyróżniających się wysokim poziomem literackim, m.in.:
- Institutio Religionis Christianae, wydanie łacińskie 1535, wydanie francuskie (Institution de la religion chrétienne) 1541
- Traité de la Cène (Traktat o Eucharystii), 1540
- Traité des reliques (Traktat o relikwiach), 1543
- Traité des scandales (Traktat o skandalach) , 1550
- Commentaires sur l'Écriture sainte (Komentarze do Pisma Świętego)
- Sommeil des âmes (Sen dusz)
- Catéchisme de Genève (Katechizm genewski).
- Instruis-moi dans Ta vérité (Naucz mnie Twojej prawdy)
[edytuj] Bibliografia
- Bernard Cotteret Calvin, Petite bibliothèque Payot, 1998.
- Paul Johnson A History of Christianity, New York: Atheneum, 1977, s. 309.
- Wiesław Mincer Jan Kalwin w Polsce. Bibliografia, Wydawnictwo Uniwersytetu M.Kopernika, Toruń, 2000.
- Stanisław Piwko Jan Kalwin. Życie i dzieło, Wydawnictwo Naukowe Semper, 2005.
[edytuj] Linki zewnętrzne
