Zelów

Według danych z 31 grudnia 2004, miasto miało 8136 mieszkańców. W 2005 - 8 307, a wraz z ludnością wiejską całej gminy - 15 667 mieszkańców. W gminie działają w 2005 roku : 1 dom kultury, 3 biblioteki publiczne (z filiami), 1 liceum i 1 zespół szkół zawodowych, 2 gimnazja, 5 szkół podstawowych, 3 przedszkola, 6 klubów sportowych.

[edytuj] Historia

Początek miastu dała wieś założona zapewne w XIII w., a wzmiankowana w źródłach pisanych (księgach grodzkich sieradzkich) już 1441 w ramach tzw. dóbr pożdżenickich. Pierwotnie wieś ta nosiła nazwę Szelyów, a następnie Zeliów. Do końca XVIII w. Zelów był typową wsią szlachecką, której mieszkańcy trudnili się rolnictwem i hodowlą. W końcu 1802 majątek Zelów, będący wówczas własnością Józefa Świdzińskiego herbu Półkozic, został zakupiony przez przybyłych tu kolonistów czeskich. Byli to ewangelicy - członkowie kościoła braci czeskich. W te strony przybyli za chlebem z przeludnionego Śląska. Pierwszymi starszymi zboru, czyli religijnymi przywódcami osadników zostali w czerwcu 1803 Maciej Lukaszek z Sacken, Fryderyk Prowaznik z Taboru i Jan Weselowski z Bachowic. Osadnicy czescy rozwinęli na tym terenie przemysł tkacki, przynieśli ze sobą nową religię, ciekawe zwyczaje, własne, inne tradycje budowlane, a nawet kulinarne (knedle kudłate, buchty domowe, staroczeskie ciasto z marchwią). Wiele z nich do dziś można odnaleźć w Zelowie. Przez ponad 100 lat zelowscy Czesi dominowali w tej osadzie, jednak od 2 połowy XIX w. zaczęli pojawiać się w Zelowie też liczniej Polacy, Niemcy oraz Żydzi. Po zakończeniu I wojny światowej i utworzeniu Czechosłowacji pierwsi zelowscy Czesi zaczęli opuszczać Polskę i wracać do ojczyzny. Jedną z charakterystycznych cech ówczesnego Zelowa był rozwój różnych wyznań religijnych. Oprócz dominującycego tu Kościoła ewangelicko-reformowanego, nie brakowało tu w początkach XX w. też ewangelików-augsburskich (luteran), baptystów, rzymskich-katolików oraz wyznawców religii mojżeszowej. W okresie międzywojennym powstało tu sporo nowoczesnych fabryk włókienniczych. Okres II wojny światowej przyniósł konflikty na tle narodowościowym, wymordowanie całej lokalnej społeczności żydowskiej, represje wobec Polaków i napływ nowych osadników niemieckich. Po wojnie do wyjazdu zmuszono społeczność niemiecką, liczba represjonowanych Czechów także znacznie zmalała. Przybyli na ich miejsce Polacy z okolicznych wsi. Do dziś, mimo dawnych konfliktów na tle narodowym i religijnym oraz postępującej polonizacji, Zelów nie stracił swego dawnego charakteru. Pozostaje najsilniejszym ośrodkiem mniejszości czeskiej w Środkowej Polsce oraz centrum prężenie działającego kościoła ewangelicko-reformowanego. Sławne są m.in. Zelowskie Dzwonki - jedyny w Polsce zespół grający na dzwonach, kierowany przez żonę miejscowego pastora Mirosława Jelinka - Wierę (pierwsza w Polsce kobieta-pastor KE-R) oraz Światowe Zjazdy Zelowian. 11 marca 1998 Zelów odwiedził ówczesny prezydent Republiki Czeskiej - Vaclav Havel. Najcenniejszym zabytkiem Zelowa jest kościół ewangelicko-reformowany wzniesiony w latach 1821-1825 w stylu klasycystycznym, zbudowany według projektu architekta Jana Zille na planie prostokąta z kwadratową wieżą. Ciekawe są też świątynie innych wyznań oraz dawne drewniane domki czeskich osadników.

[edytuj] Zabytki

domy z XIX w.,
kościół katolicki,
kościół baptystów,
klasycystyczny kościół braci czeskich z 1828 r. restaurowany w 1971 r.,
drewniane domy tkaczy z XIX w.,
murowane domy z połowy XIX w.

[edytuj] Linki zewnętrzne

Mapy i zdjęcia satelitarne

Parafia Ewangelicko-Reformowana w Zelowie

[edytuj] Bibliografia

Sławomir Papuga, Andrzej Gramsz: Zelów. Wspólnota nacji, wyznań, kultur, Łódź 2003, ss. 367.
http://www.zelow.pl

	Miasta i gminy powiatu bełchatowskiego
	Miasta: Bełchatów \| Zelów Gminy wiejskie: Gmina Bełchatów \| Gmina Drużbice \| Gmina Kleszczów \| Gmina Kluki \| Gmina Rusiec \| Gmina Szczerców Gminy miejsko-wiejskie: Gmina Zelów