Grajewo

Pfleiderer S.A., ul. Wiórowa 1. Historia firmy sięga roku 1974, kiedy to powstało przedsiębiorstwo państwowe Zakłady Płyt Wiórowych w Grajewie. Komercjalizacja spółki nastąpiła w roku 1994 . Powstała w jej wyniku spółka akcyjna jest obecna od roku 1997 na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych najpierw pod nazwą Zakłady Płyt Wiórowych S.A. w Grajewie a od roku 2002 jako Pfleiderer Grajewo S.A. Od 1999 roku większościowy pakiet akcji spółki posiada europejski lider branży produktów drewnopochodnych niemiecki Pfleiderer AG. W latach 2003/04 został zapoczątkowany proces budowy grupy kapitałowej Pfleiderer Grajewo S.A. Obecnie w jej skład wchodzą m.in.:
- Pfleiderer Prospan S.A. w Wieruszowie (do roku 2003 Zakłady Płyt Wiórowych Prospan S.A.) – spółka o niemal identycznym profilu działalności co Pfleiderer Grajewo.
- Pfleiderer OOO w Novgorodzie Vielikim w Rosji – spółka, która od początku roku 2006 rozpoczęła proces produkcji płyt wiórowych, sprzedawanych na rynku wschodnim.
Spółdzielnia Mleczarska “MLEKPOL” z siedzibą przy ul. Elewatorskiej 13, która produkuje wyroby znane pod marką “Łaciate”, "Milko", tj. wyroby UHT, masło i jego pochodne, mleko w proszku, sery twarogowe. Obecnie MLEKPOL to niekwestionowany lider w branży mleczarskiej w kraju, w którego skład wchodzi siedem zakładów produkcyjnych w: Grajewie, Kolnie, Mrągowie, Sejnach, Augustowie, Zambrowie i Bydgoszczy.
Produkcyjno – Usługowa Spółdzielnia Pracy “ZAKREM” z siedzibą przy ul. Ełckiej 98. Produkuje ręczne wózki magazynowe, podnośniki hydrauliczne, różnego typu wyroby metalowe.
Przedsiębiorstwo Usługowe "DUROBEX" specjalizujące się w wykonawstwie posadzek przemysłowych z siedzibą na os. Centrum 22/10

[edytuj] Komunikacja

Grajewo

Przez miasto przebiegają drogowe szlaki komunikacyjne:

- 65 Ełk - 23 km, Białystok - 81 km
- 61 Łomża - 67 km, Augustów - 42 km, Suwałki - 61 km

Połączenie PKP:

- Białystok - Ełk

[edytuj] Życie kulturalne

Życiem kulturalnym mieszkańców zajmuje się przede wszystkim Miejski Dom Kultury, który promuje miasto dzięki takim zespołom jak:

Zespół Pieśni i Tańca Grajewianie
zespół rewiowy Tamburmajorki
kapela podwórkowa Paka z Grajewa

W mieście corocznie odbywają się następujące imprezy kulturalne:

Święto 9 Pułku Strzelców Konnych
Dni Grajewa (przełom czerwca i lipca)
Przegląd Dorobku Kulturalnego Miasta Grajewa
Konkurs recytatorski o Nagrodę Burmistrza Miasta

[edytuj] Sport i turystyka

Dzięki dogodnemu połączeniu PKP i PKS Grajewo jest doskonałym punktem wypadowym na tereny Biebrzańskiego Parku Narodowego, największego w Polsce (592.223 ha).

Z miasta (początek na ulicy M. Kopernika) do pobliskiego Toczyłowa, biegnie ścieżka rowerowa, która latem służy mieszkańcom Grajewa jako trasa wycieczkowa nad jezioro Toczyłowskie.

Placówki i organizacje, które zajmują się krzewieniem sportu i rekreacji:

Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji
Klub Sportowy Warmia (data powstania - 1924, najstarszy klub piłkarski działający w województwie podlaskim)
Szkolny Związek Sportowy
Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej
Grajewska Sekcja Kyokushin
Klub Biegacza Maratonka

29 września 2006 odbyły się oficjalne uroczystości nadania stadionowi miejskiemu w Grajewie imienia Witolda Terleckiego.

W maju odbywa się w Grajewie Międzynarodowy Bieg Uliczny "Bieg Wilka".

[edytuj] Historia

Rynek główny (pocztówka z okresu I wojny światowej, ze zbiorów Izby Pamięci)

Grajewo, położone przy dolinie rzeki Ełk (Łek), powstało w XV wieku z inicjatywy księcia mazowieckiego, wielkiego kolonizatora Mazowsza, Janusza I. Nazwa miasta pochodzi od nieistniejącego już dziś jeziora Krejwy. W poprzednich wiekach często dla Grajewa używano określeń: Grejwy, Grajwy, Grajwo.

W 1426 r. książę Janusz po raz pierwszy wymienił nazwę książęcej wsi Graywa przy okazji nadania w niej wójtostwa Boguszowi z Lachowstoku. Wzmianka o tym znajduje się w metryce książąt mazowieckich. Nie oznacza to jednak, że wieś Grajewa już istniała w sensie administracyjno-gospodarczym. W 1434 r. Bolesław IV (wnuk Janusza I) nadał Włościborowi z Osieka 60 włók, zwanych Graywo. Regest nie wspomina jednak, że jest tu wieś, którą miał osadzić wójt Bogusz.

Neogotycki kościół pw. Trójcy Przenajświetszej, zbudowany w latach 1879-1882 (pocztówka z okresu I wojny światowej, ze zbiorów Izby Pamięci)

Jan z Białowieży (nadworny księcia Kazimierza III i starosta biskupich dóbr pułtuskich, posiadający na tych terenach znaczny majątek) otrzymał 23.XI.1472 roku ziemie w granicach których znajdowało się Grajwo i stworzył największą w ziemi wiskiej majętność, w której oprócz Grajewa, założono Konopki i Mierucie. Dla obsługi dóbr polecił zbudować młyn, którego młynarz w 1483 r. otrzymał przywilej. Jan zezwolił temu młynarzowi Maciejowi zbudować jeden młyn koło dworu, a drugi na rzece. Coraz bardziej liczne osadnictwo zaowocowało ufundowaniem 8 II 1478 roku kościoła Świętej Trójcy, a w następnym roku 14 VII 1479 Kazimierz Mazowiecki erygował tu parafię grajewską. Od roku 1483 Jan z Białowieży zaczął nazywać siebie Grajewskim.

Następnym właścicielem dóbr Grajewo też był Jan, który miał trzech synów: Stanisława (marszałka Radziwiłłów), Hieronima i Bartłomieja Grajewskich. Wzrost zaludnienia spowodował, że zaczął się tworzyć na tym terenie nieduży ośrodek handlu i produkcji rzemieślniczej. Obok dóbr Grajewskich przepływała rzeka Łek (Ełk), którą szlachta pruska i miasta pruskie spławiały zboże i towary leśne do Gdańska. Grajwy były dla nich ostatnim miejscem postoju przed wjazdem na tereny bezludne. Grajewscy zajmowali się też organizowaniem przemysłu drzewnego, jak dowodzi zezwolenie królewskie z 1567 r. dla Stanisława Grajewskiego, dworzanina królewskiego, na wyrabianie w lasach królewskich smoły, popiołów i innych towarów leśnych oraz na eksport do Gdańska.

Ulica Rudzka (ob. Wojska Polskiego), po prawej stronie synagoga z 1871 r. (pocztówka z okresu I wojny światowej, ze zbiorów Izby Pamięci)

Grajewscy, chcąc wykorzystać położenie ośrodka na ruchliwym szlaku handlowym, zwrócili się do króla o wystawienie przywileju miejskiego dla ich wsi Grajwy. Stanisław, Jan i Jakub Grajewscy wystarali się u Zygmunta Starego o prawo miejskie dla swojej wsi ( przywilej wystawiony w Wilnie 12 VII 1540 r.). Król nadał Grajwom prawo magdeburskie, ustanowił wójtostwo i zezwolił na dwa jarmarki.

Mimo korzystnego położenia miasto nie rozwinęło się. Zaczęły bowiem pojawiać się pierwsze oznaki kryzysu miast w Polsce, a nie sprzyjał tez temu podział Grajewa między licznych spadkobierców. Jan miał 3 synów, po nich było 9 wnuków i trudna do ustalenia liczba prawnuków. W Grajewie nawet wydzieliła się w XVII w. część zamieszkana przez zbiedniałą gałąź Grajewskich. Grajewo (ta forma w XVI wieku zwyciężyła) w przywileju dla Grajewskich z 1573 r. nazwana jest wsią, a w rejestrze z 1581 r. umieszczone było wśród wsi. Dopiero w XVII w., gdy je wykupił prawie w całości od innych Grajewskich najbogatszy z nich Jakub Grajewski, podkomorzy wiski, Grajewo ponownie stało się miastem. W 1676 r. jest juz wzmiankowany burmistrz.

Cerkiew prawosławna wzniesiona w końcu XIX w. w parku przy obecnej ulicy Strażackiej, obecnie nieistniejąca (pocztówka z okresu I wojny światowej, ze zbiorów Izby Pamięci)

Przez lata Grajewo było właściwie wsią targową. W 1692 miasto przeszło w posiadanie Wilczewskich dzięki małżeństwu córki Jakuba Grajewskiego, Anny, ze Stanisławem Antonim Wilczewskim (synem Stanisława Wilczewskiego). Pod koniec XVII w. zaznaczył się powolny jego rozwój. W 1695 r. król Jan III Sobieski nadał prawo odbywania dodatkowo jeszcze jednego targu, a August II na nowe jarmarki. Zabudowa ograniczała się do rynku i początku ulic wylotowych. Grajewscy zapewne postawili w Grajewie murowany dwór obronny, bo 1604 r. określali swoją rezydencję jako kamienicę. Gdyby pozostał w swej pierwotnej postaci, byłby to bardzo cenny zabytek. Ludność wsi zajmowała się rolnictwem i rzemiosłem.

W 1800 roku liczyło zaledwie 23 domy i 218 mieszkańców. W 1818 założono tutaj fabrykę świec i mydła. Odbywały się rocznie 4 jarmarki. Handlowano głównie bydłem i końmi oraz wyrobami bednarskimi. Wraz z dalszym rozwojem miasteczka powstała ulica Nowa, a po przebiciu traktu petersburskiego, budowanego w latach 1828-1829, wytyczona i zabudowana została ulica Augustowska. Około 1850 liczba ludności wzrosła do około 1917 osób. Miejscowość posiadała stację pocztową, komorę celną, szkołę elementarną, rzeźnię i wiele zakładów rzemieślniczych. W 1864 r. przez małżeństwo Anny Wilczewskiej (córki Aleksandra) z Janem Stanisławem Woyczyńskim miasto przeszło w posiadanie Woyczyńskich. Warto wspomnieć, że Grajewo zapisało chlubną kartę w powstaniach narodowych: kościuszkowskim i styczniowym. W 1870 roku miastu odebrano prawa miejskie - powodem był udział mieszkańców w powstaniu styczniowym.

Gmach dworca kolejowego I klasy, zbudowany w latach 1873-75 (pocztówka z okresu I wojny światowej, ze zbiorów Izby Pamięci)

Największy rozkwit Grajewa przypadł na okres po wybudowaniu szosy do Petersburga oraz kolei żelaznej Brześć - Królewiec w 1873 r.. Kolej w pierwszych złożeniach strategiczna, z czasem zaczęła służyć do transportu towarów handlowych między Rosją a Prusami. W związku z tym powstała w mieście duża i ruchliwa stacja przeładunkowa. Szybki rozwój Grajewa w ostatnich latach XIX w. wywarł dominujący wpływ na zabudowę i kształt urbanistyczny miasta. Domy powstawały wzdłuż torów kolejowych oraz wzdłuż ulic będących przedłużeniami głównych szlaków komunikacyjnych. Powstało kilka większych zakładów przemysłowych - fabryka win, gorzelnia, huta szkła, fabryka pasów transmisyjnych i taśm gumowych, kilka młynów, betoniarnia.

Koszary wojskowe z widoczną dzwonnicą i cerkwią, obecnie nie istniejącymi (pocztówka z ok. 1910, ze zbiorów Izby Pamięci)

W 1894 roku w Grajewie zostały wybudowane koszary, do miasta przybyli rosyjscy wojskowi wraz z rodzinami. Wybudowano dla nich małą cerkiew oraz założono cmentarz prawosławny.

W latach I wojny światowej miasto uległo zniszczeniu spowodowanemu przez armię niemiecką. 12 listopada 1918 roku Grajewo zostało oswobodzone, zaś 4 lutego 1919 roku dekretem Naczelnika Państwa stało się ponownie miastem.

W okresie międzywojennym Grajewo było siedzibą starostwa szczuczyńskiego i liczyło około 9500 mieszkańców. Bliskość granicy z Prusami Wschodnimi wpłynęła na tutejszy rozwój życia gospodarczego. W 1922 r. Grajewo ponownie otrzymało prawa miejskie. W okresie międzywojennym było ośrodkiem o charakterze administracyjno-usługowym. W mieście stacjonował 9 Pułk Strzelców Konnych im. gen. K. Pułaskiego. W okresie 20-lecia międzywojennego Grajewo kilkakrotnie gościło znamienitych gości, z których część była jedynie przejazdem.

Skrzyżowanie ul. Szczuczyńskiej z ul. Rudzką (pocztówka z ok. 1910, ze zbiorów Stanisława Niedziółki)

W 1921 r. był to Naczelnik Józef Piłsudski, w 1923 r. prezydent Stanisław Wojciechowski, w 1925 r. generał Józef Haller, w 1928 r. w związku z wręczeniem sztandaru 9 PSK gościł w Grajewie prezydent Ignacy Mościcki. W 1924 r. powstał Gimnazjalny Klub Sportowy w Grajewie, który w 1926 r. zmienił nazwę na "Warmia". W 1939 roku Grajewo liczyło 9,5 tys. mieszkańców. Po wybuchu II wojny światowej, w nocy z 6 na 7 września 1939 roku, miasto zostało zajęte przez Niemców, a po 21 września znalazło się pod okupacją radziecką. W 1941 roku znów Grajewo zajęli Niemcy. Na przełomie sierpnia i września 1941 r. utworzono w mieście getto. Łącznie przebywało tam około 4,5 tys. osób. We wrześniu 1942 podjęta została decyzja o likwidacji getta. 15 lipca 1943 gestapo aresztowało w Grajewie 183 osoby, głównie przedstawicieli inteligencji, które zamordowano w pobliskich Boguszach.

Rynek główny (pocztówka z ok. 1910, ze zbiorów Stanisława Niedziółki)

20 stycznia 1945 r., w przeddzień opuszczenia Grajewa, Niemcy przeprowadzili masakrę miejscowej ludności, w lesie Kosówka rozstrzelali całe rodziny z małymi dziećmi, zamordowano około 120 osób. Wojna pochłonęła ponad 5000 mieszkańców, zaś miasto zniszczone zostało niemal w 30%. Podczas okupacji aktywnie działał tu ruch oporu. Grajewo spod okupacji niemieckiej zostało oswobodzone 23 stycznia 1945 roku przez armię radziecką.

Po wyzwoleniu nastąpił dynamiczny rozwój gospodarczy, społeczny i kulturalny Grajewa. Obecny kształt przestrzenny rynku i ulic wylotowych pochodzi z przełomu XVIII/XIX wieku.

Źródła:

Studia i materiały do dziejów powiatu grajewskiego. Pod red. M. Gnatowskiego i H. Majeckiego. Warszawa 1975
Grajewo w XX wieku. Tomasz Dudziński, Krzysztof Sychowicz. Grajewo 2005
zdjęcia: Zapis. Grajewo w starej fotografii (2002,2003). Towarzystwo Przyjaciół 9 Pułku Strzelców Konnych w Grajewie

[edytuj] Kalendarium

- 22 VII 1426 – pierwsza wzmianka o książęcej wsi Grajwa, która otrzymała swą nazwę od jeziora przy sposobności nadania w niej wójtostwa Boguszowi z Lachowstoku (dzisiejszego Lachowa). Wzmianka ta znajduje się w metryce książąt mazowieckich
  
  Kościół Trójcy Przenajświętszej
- 1434 - nadanie przez księcia Bolesława IV Włościborowi z Osieka 60 włók, zwanych Graywo
- 23 XI 1472 – książęca wieś Grajwy została nadana dworzaninowi biskupa płockiego i zarazem księcia mazowieckiego, staroście biskupich dóbr pułtuskich i kuchmistrzowi Janowi z Białowieży (pod Pułtuskiem) herbu Gozdawa, który zaczął pisać się Grajw, a jego potomkowie pisali się Grajewscy
- 8 II 1478 – Jan z Białowieży Grajw wzniósł pierwszy drewniany kościół
- 14 VII 1479 – biskup płocki, Kazimierz, utworzył parafię w Grajewie, wydzielając jej terytorium z parafii wąsoskiej
- 1494 – w Grajwach zaczął tworzyć się nieduży ośrodek handlu i produkcji rzemieślniczej. W tym roku mieszkał tu już zdun i szewc. Liczebność wioski - 24 rodziny
- 1527 – Grajwo wraz z całą ziemią wiską, po bezpotomnej śmierci księcia mazowieckiego Janusza I, przeszło na stałe pod władzę królów polskich
- 12 VII 1540 – król Zygmunt Stary aktem wydanym w Wilnie nadał wsi Grajwy prawa miejskie magdeburskie i podniósł ją do godności miasta
- 1545 – ustalenie granicy mazowieckiej, litewskiej i pruskiej, a w miejscu ich zetknięcia się pod Boguszami wzniesienie słupa granicznego, który stoi do dzisiaj i jest najstarszym zabytkiem w tej okolicy
- XVII w. – w jego początkach ustaliła się spolszczona forma dawnej bałtyckiej nazwy Grajewo
- 1676 – po potopie szwedzkim w Grajewie mieszkało zaledwie 35 osób dorosłych mieszczańskich na czele z burmistrzem oraz 4 osoby żydowskie i 2 szlacheckie
- 1688 – zbudowano następny kościół, też drewniany
- 1692 – Grajewo przez małżeństwo córki Jakuba Grajewskiego, podkomorzego wiskiego, marszałka sejmiku wiskiego, ze Stanisławem von Tallem Wilczewskim z Wilczewa na Pomorzu Gdańskim, chorążym wiskim, przeszło w ręce rodu Wilczewskich
- 1723 – w miejsce spalonego, pobudowano kolejny kościół, również drewniany
- I poł. XVIII w. – Grajewo i okolice nękają epidemie tyfusu i dżumy
- 1777 – Grajewo liczy zaledwie 43 domy i 258 mieszkańców
- 1794 – w okolicy Grajewa rozgrywają się bitwy powstania kościuszkowskiego
- 1800 – zapewne po pożarze lub innym kataklizmie Grajewo liczyło zaledwie 23 domy i 218 mieszkańców
- 1810 – założono w Grajewie cmentarz grzebalny w południowej części miasta
  
  Cmentarz
- I poł. XIX w. – zniesienie zależności miast, a więc i Grajewa, od szlachty i oddzielenie miasta od dóbr grajewskich, które obejmowały 4362 morgi, to jest 2442,3 ha w następujących miejscowościach: Grajewo, Konpol, Wilczewo, Sokoły, Tatary, Kosiorowo, Danówko, Uścianki, Aleksandrowo, Mirucie, Wiktorowo, Chmielnik i młyn Cuder
- 9 XII 1812 – Napoleon Bonaparte, po klęsce w Rosji, uciekając na Zachód, zatrzymał się w Grajewie na poczcie (dzisiaj w tym miejscu restauracja, ul. Piłsudskiego)
- 1818 – powstaje fabryczka mydła i świec
- 1829 – oddanie do użytku przechodzącej przez miasto szosy Warszawa-Petersburg
- 29 V 1831 – w czasie powstania listopadowego w okolicy Grajewa toczyły się walki wojsk polskich pod dowództwem generała Dembińskiego z gwardią rosyjską generała Sackena
- 1837 – przy kościele parafialnym została zbudowana dzwonnica
- 1839 – Wilczewscy pobudowali kaplicę (grób rodzinny) w stylu klasycystycznym na cmentarzu grzebalnym w Grajewie
- 1862 – w Grajewie było 1724 żydów, 554 katolików i 28 ewangelików, było 91 domów drewnianych i 7 murowanych, w tym poczta, synagoga ze szkółką, dzwonnica i kaplica na cmentarzu grzebalnym
- 1863 – w czasie powstania styczniowego w okolicy Grajewa stoczono kilka bitew, w tym jedną większą 12 marca 1864 roku pod Grajewem. W powstaniu tym brał udział mieszkaniec Mieruć Jan Pisowacki, którego grób znajduje się na cmentarzu w Grajewie
- 1864 – dobra Wilczewskich przez małżeństwo przeszły w ręce Woyczyńskich
- 1869 – w wyniku represji carskich po powstaniu styczniowym Grajewo utraciło prawa miejskie i liczyło się jako osada wchodząca w skład gminy Bogusze
- 1873 – oddanie do użytku kolei żelaznej Brześć-Królewiec, co zadecydowało o dalszym rozwoju miasta
- 1880 – Grajewo liczyło 176 domów i 3800 mieszkańców
- 1882 – ukończenie budowy obecnego kościoła w Grajewie, który wzniesiono na miejscu spalonego w 1878
- 1882-1890 – powstaje fabryka win Różańskiego, gorzelnia Pawłowskiego, huta szkła Pawłowskiego, fabryka pasów transmisyjnych Pokrojskiego zatrudniająca 52 robotników, przekształcona później w fabrykę taśm gumowych W. L. Hepnera, a po wojnie w pasmantę
- 1894 – na przedłużeniu ulicy Leśnej (dziś Wojska Polskiego) zostały wybudowane koszary 10 pułku dragonów
- 1895 – garnizon położony w Grajewie Rosjanie nazwali „Obozem Potiomkina” od feldmarszałka Grigorija Potiomkina (1739-1791)
- 1895 – Grajewo liczy 7651 mieszkańców i 287 domów, w tym 232 drewniane, 10 glinianych i 45 murowanych
- 1900 – powstaje Ochotnicza Straż Pożarna
- 15 IX 1914 – wojska niemieckie po zwycięstwie pod Tanenbergiem i na jeziorach mazurskich zdobyły Grajewo i Szczuczyn i doszły do przedpola twierdzy Osowiec. Odtąd okupują Grajewo do lutego 1919 roku
- 1918 – Niemcy przenoszą siedzibę powiatu ze Szczuczyna do Grajewa

- 12 XI 1918 – Grajewo zostało oswobodzone, ale do lutego 1919 roku przez miasto przejeżdżały transporty wojskowe niemieckie
  
  Pomnik przy ul. Cmentarnej upamiętniający 10 rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości
- 4 II 1919 – dekretem Naczelnika Państwa Grajewo zostało zaliczone w poczet miast
- 1919 – powstała pierwsza średnia szkoła – gimnazjum ogólnokształcące, 1 sierpnia 1920 roku nadano jej pełne prawa państwowe
- 1919 - Wacław Perlitz - pierwszy burmistrz po odzyskaniu niepodległości
- Jesień 1921 – społeczeństwo Grajewa uczestniczyło w powitaniu przejeżdżającego przez Grajewo Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego
- 1922 – sejmik grajewski wybudował własną elektrownię
- 1925 – społeczeństwo Grajewa uczestniczyło w powitaniu prezydenta Stanisława Wojciechowskiego
- 29 IX 1927 – w rocznicę powstania listopadowego w Stowarzyszeniu Młodzieży Polskiej odbyła się akademia, podczas której wygłoszony został przez księdza odczyt pod tytułem „Powstanie listopadowe”
- 26 IX 1929 – w Grajewie przebywał prezydent Ignacy Mościcki. Nadał wtedy sztandar jednostce wojskowej i odwiedził swego kolegę ze studiów, właściciela majątku Bogusze, Stanisława Żelachowskiego
- 1931 – oddanie do użytku budynku Szkoły Podstawowej nr 1
- IX 1937 – na zaproszenie LOPiP przy szkole nr 1 przyleciał do Grajewa dr Przysiecki awionetką RWD 13. Podczas wielkiego zgromadzenia na poligonie wojskowym za miastem dr Przysiecki w 3 lotach powoził 6 wyróżniających się uczniów tej szkoły
  
  Budynek Publicznago Gimnazjum nr 1 im. PCK przy ul. Szkolnej
- 1939 – miasto liczyło 10570 mieszkańców, w tym 3846 Żydów
- 1 IX 1939 – Niemcy ostrzelali Grajewo, głównie z pociągu pancernego
- 6/7 IX 1939 – miasto zostało zajęte przez Niemców
- 28 IX 1939 – wojska niemieckie przekazały Grajewo wojskom sowieckim
- 10 II 1940 – pierwsza wywózka daleko na północ Związku Radzieckiego, nad Morze Białe. Objęła wojskowych, policję, służbę leśną, inteligencję, osadników wojskowych
- 13 IV 1940 – druga wywózka na Sybir w rejon pierwszej. Objęła rodziny wywiezionych w 1939, urzędników i bogatszych rolników
- 20-21 VI 1941 – trzecia wywózka na Sybir w rejon Kazachstanu. Objęła masowo rodziny inteligencji, zamożniejszych rolników, urzędników, kupców, rzemieślników
- 22 VI 1941 – wojna niemiecko-rosyjska i wkroczenie do Grajewa wojsk niemieckich. Początek okupacji hitlerowskiej
- 1941-1944 – w Boguszach znajdował się hitlerowski obóz jeniecki oflag 56 i stalag 373, w których również przetrzymywano polską ludność cywilną. Zginęło w nim z głodu i zimna oraz zostało rozstrzelanych około 30 tysięcy żołnierzy rosyjskich i 460 żołnierzy włoskich oraz setki polskiej ludności cywilnej
- 8 VIII 1941 – w Grajewie Niemcy utworzyli obóz przejściowy dla ludności cywilnej przy ulicy Powiatowej (dziś Nowickiego), w którym stale przebywało minimum 50 więźniów Polaków
- 15 VII 1943 – w lesie Kosówka żandarmeria niemiecka przy współudziale funkcjonariuszy gestapo zamordowała około 180 osób, w większości mieszkańców Grajewa
- 8 IX 1944 – bitwa 9 Pułku Strzelców Konnych Armii Krajowej na Czerwonym Bagnie. Była to największa bitwa partyzancka na Białostocczyźnie. Zginęło w niej około 110 partyzantów i około 1500 Niemców
- 20 I 1945 – w lesie koło Kosówki Niemcy zamordowali około 300 osób. Przeważnie byli to przedstawiciele miejscowej inteligencji wraz z ich rodzinami
  
  Tablica na cmentarzu upamiętniająca pomordowanych przez Niemców 1945 r.
- 23 I 1945 – wyzwolenie Grajewa spod okupacji niemieckiej przez wojska II Frontu Białoruskiego. Wyzwolony został cały powiat
- 1945 – z materiałów Biura Odszkodowań Wojennych wynika, że powiat grajewski w czasie wojny poniósł straty osobowe wyrażające się liczbą 5366 osób; wskutek bezpośrednich działań wojennych zginęły 163 osoby, władze okupacyjne pozbawiły życia 5009 osób, w więzieniach i obozach zginęło 100 osób, na robotach przymusowych 77, w innych okolicznościach 47 osób (włączając obywateli polskich narodowości żydowskiej). Miasto uległo zniszczeniu w ponad 28%
- 23 I 1945 – została zorganizowana Komenda Powiatowa Milicji Obywatelskiej. Funkcję komendanta objął starszy sierżant Aleksy Sidorczuk
- 23 I 1945 – wybrano Miejską Radę Narodową i Zarząd Miejski. Przewodniczącym został lekarz weterynarii Jan Niczyporowicz, a burmistrzem Ruziński
- 29 I-14 II 1945 – powołano miejskie i gminne Rady Narodowe w Szczuczynie, Rajgrodzie, Wąsoszy, Bełdzie, Boguszach (z siedzibą w Grajewie), Prusce, Rudzie, Radziłowie i Białaszewie
- 25 II 1945 – powołano Tymczasowy Komitet Powiatowy Polskiej Partii Robotniczej. Pierwszym sekretarzem został Władysław Machina
  
  Budynek Zespołu Szkół Specjlanych przy ul. Ełckiej
- 28 II 1945 – powstał Komitet Powiatowy PIR. Skład jego tworzyli: Józef Wyłuda, Bazyli Wasiluk, Józef Kobyliński, Władysław Machina
- 11 III 1945 – powołana została Powiatowa Rada Narodowa. Pierwszym przewodniczącym został Władysław Machina
- 21 IV 1945 – uruchomiono szpital zakaźny
- 8 V 1945 – zgrupowanie oddziałów Armii Krajowej z powiatów grajewskiego i łomżyńskiego pod dowództwem Bruzdy i Wawra opanowało budynki Komendy Powiatowej Milicji i Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa w Grajewie. Uwolniono ponad 100 więźniów

- 1 VI 1945 – rozpoczęły działalność ośrodki zdrowia w Grajewie i Rajgrodzie
- 30 VI 1945 – uruchomiono pierwsze międzymiastowe połączenie telefoniczne Grajewo-Ełk i Grajewo-Szczuczyn
- 20 VIII 1945 – został powołany Zarząd Ochotniczej Straży Pożarnej. Prezesem wybrano Stefana Grzyba, nauczyciela z Grajewa
- 10 X 1945 – utworzenie oddziału zakaźnego i wewnętrznego o 20 łóżkach w ówczesnym ośrodku zdrowia
- 1 XI 1945 – otwarcie Powiatowego Szpitala Ogólnego
- 7 IV 1946 – o godzinie 16 przybył do Grajewa pierwszy pociąg osobowy po wojnie na linii Białystok-Ełk
- 23 II 1948 – rozporządzeniem Rady Ministrów zostaje zmieniona nazwa powiatu (powiat szczuczyński) na aktualną – grajewski
- 2 VIII 1948 – wybuch masowego pożaru. Spłonęło 14 budynków na ulicy Białostockiej
- 30 IV 1949 – otwarto Dom Kultury
- III 1950 – podjęto decyzję o dobudowie dworca kolejowego
- 15 V 1950 – uruchomiono Stację Pogotowia Ratunkowego. Stacja zatrudniała początkowo tylko jednego felczera, lekarz przyjeżdżał tylko w wyjątkowych wypadkach
- 10 VI 1950 – realizując uchwałę o jednolitych organach władzy państwowej sesja PRN wybrała prezydium w składzie: Władysław Wasilewicz – przewodniczący, Józef Tomaszewski – zastępca, Kazimierz Niegowski – sekretarz
- 1 I 1955 – powiat grajewski został podzielony na 26 gromad i 3 miasta
- 1 IX 1955 – rozpoczęło działalność Korespondencyjne Liceum Ogólnokształcące w Grajewie, przeniesione z Ełku
- 22 VII 1959 – na terenie byłego hitlerowskiego obozu jenieckiego we wsi Bogusze odsłonięto pomnik ku czci pomordowanych
- 13 IX 1959 - odsłonięto pomnik w lesie Kosówka w miejscu straceń jeńców wojennych
- 1 V 1960 – odsłonięto tablicę pamiątkową na bloku przy ulicy Nowej 1 w miejscu straceń osób cywilnych
- 15 XII 1960 – oddano do użytku budynek Szkoły Podstawowej nr 2 imienia Adama Mickiewicza
- 2 XI 1962 – uroczyste otwarcie i oddanie do użytku przebudowanej szosy państwowej Grajewo-Augustów
  
  Ulica Marszałka Józefa Piłsudskiego
- 1963 – powstała w Grajewie spółdzielnia mieszkaniowa typu lokatorskiego
- 1 IX 1964 – w Grajewie rozpoczęło działalność Technikum Rolniczo-Łąkarskie
- 1 IX 1966 – oddano do użytku nowe skrzydło budynku Liceum Ogólnokształcącego
- 30 VI 1967 – oddano do użytku budynek Szkoły Podstawowej nr 4
- 1967 – przekazano do użytku Zakład Mleczarski
- 22 I 1968 – powstało Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Grajewskiej
- 1969 – rozpoczęcie budowy pierwszego etapu wodociągu miejskiego
- 23 I 1970 – odbyła się jubileuszowa sesja popularnonaukowa zorganizowana przez Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Grajewskiej poświęcona 25 rocznicy wyzwolenia Grajewa
- 1 IX 1974 – powstała Państwowa Szkoła Muzyczna
- 30 X 1974 – uroczystość wmurowania aktu erekcyjnego pod szpital w Grajewie, który oddano do użytku w latach 1980/81
  
  Ulica Wojska Polskiego
- 1975 – w ramach zmiany podziału administracyjnego państwa likwidacja powiatu grajewskiego
- 19 XI 1977 – uroczyste uruchomienie produkcji w Zakładach Płyt Wiórowych
- 1978 - wizyta premiera Piotra Jaroszewicza w ZPW
- 1984 – oddanie do użytku nowo dobudowanego skrzydła Szkoły Podstawowej nr 4
- 31 XII 1985 – przekazanie do użytku nowego gmachu Liceum Ogólnokształcącego

- 27 VI 1989 – powstanie drugiej w pełni samodzielnej parafii pod wezwaniem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy
- XII 1990 - burmistrzem Andrzej Ciechanowicz
- 1990 - odsłonięcie Pomnika Niepodległości
  
  Pomnik Niepodległości na Placu Niepodległości
- 29 VI 1993 – otwarcie Izby Pamięci Narodowej
- IX 1993 – nadanie szpitalowi rejonowemu w Grajewie imienia Witolda Ginela
- 1994 – likwidacja jednostki wojskowej w Grajewie
- VII 1994 - burmistrzem Antoni Cybula
- 1 IX 1995 – początek działalności Zespołu Szkół Zawodowych
- 29 VI 1997 – odsłonięcie w 75 rocznicę powstania 9 Pułku Strzelców Konnych obelisku przy ulicy Wojska Polskiego
- 1 IX 1997 – oddanie do użytku nowo wybudowanego kompleksu dydaktyczno-sportowego przy Szkole Podstawowej nr 2
- 1 IX 1997 – początek działalności Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji
- 16 VI 1998 - trzy osoby zostały ranne w zderzeniu pociągów, towarowego i pospiesznego przed stacją kolejową w Grajewie
  
  Pomnik 9 Pułku Strzelców Konnych w parku przy ul. Wojska Polskiego
- XI 1998 - burmistrzem Mirosław Zakrzewski
- 6 III 1999 - I Podlaski Turniej Weteranów w Tenisie Stołowym
- 15 V 1999 - I Bieg Wilka
- 13 VI 1999 - pierwsze wybory Miss Grajewa
- 12 IV 2000 - Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski odwiedził Spółdzielnię Mleczarską "Mlekpol" oraz gospodarstwo rolne w Ciemnoszyjach
- V 2000 - początek remontu wnętrza kościoła pw. Trójcy Przenajświętszej
- 4 VI 2000 - obchody 100-lecia istnienia Ochotniczej Straży Pożarnej
- 9 IX 2000 – uroczystość oddania do użytku nowego budynku Zespołu Szkół Zawodowych i nadania jej imienia 9 Pułku Strzelców Konnych
  
  Kościół pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy
- 1 X 2000 – konsekracja kościoła pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy
- 2001 - modernizacja skrzyżowania dróg nr 61 i nr 65
- 10 IX 2001 - nadanie Szkole Podstawowej nr 4 imienia Henryka Sienkiewicza
- IX 2001 - Edmund Borawski, prezes SM "Mlekpol", został wybrany posłem IV kadencji Sejmu RP
- 3 I 2002 - spotkanie prezesa PZPN, Michała Listkiewicza, z zarządem klubu Warmii Purzeczko Mlekpol Grajewo
- 13 IV 2002 - odsłonięcie w kościele pw. MBNP tablicy pamięci Polaków wywiezionych w głąb byłego ZSRR w latach 1940-1956
- VI 2002 - awans Warmii Grajewo do III ligi
- 11 XI 2002 - nadanie Publicznemu Gimnazjum nr 1 imienia Polskiego Czerwonego Krzyża
  
  Tablica na cmentarzu komunalnym upamiętniająca górników - żołnierzy AK, represjonowanych w czasach PRL
- 16 XI 2002 - przekazanie do użytku sali gimnastycznej przy Zespole Szkół nr 2
- IX 2002 - burmistrzem Krzysztof Waszkiewicz
- 2005 - wydana została monografia historyczna "Grajewo w XX wieku" autorstwa Tomasza Dudzińskiego i Krzysztofa Sychowicza
- 19 III 2005 - w hali Miekjskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji odbyły się Mistrzostwa Polski Wschodniej Karate Kyokushin
- IX 2005 - Edmund Borawski został ponownie wybrany na posła V kadencji Sejmu RP
- 21 IV 2006 - wizytę u władz miasta i powiatu złożył ambasador Stanów Zjednoczonych w Polsce, Victor H. Ashe
- 10 VI 2006 - nadanie Publicznemu Gimnazjum nr 2 imienia Sybiraków. Odsłonięcie na budynku Starostwa Powiatowego tablicy upamiętniającej kaźnie NKWD w latach 1939 - 1941
- 29 IX 2006 - nadanie stadionowi miejskiemu imienia Witolda Terleckiego
- 12 XI 2006 - na burmistrza Grajewa zostaje ponownie wybrany Krzysztof Waszkiewicz

Źródła:

- na podstawie Kalendarium Grajewa Henryka Modzelewskiego (do roku 1997), www.grajewo.pl Oficjalna strona internetowa miasta Grajewo

- Studia i materiały do dziejów powiatu grajewskiego. Pod red. M. Gnatowskiego i H. Majeckiego. Warszawa 1975

- Grajewo w XX wieku. Tomasz Dudziński, Krzysztof Sychowicz. Grajewo 2005

[edytuj] Edukacja

- Zespół Szkół nr 1
- Zespół Szkół nr 2 im. 9 PSK
- Zespół Szkół Miejskich nr 1 (Szkoła Podstawowa nr 1 im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Publiczne Gimnazjum nr 1 im. Polskiego Czerwonego Krzyża)
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. Adama Mickiewicza
- Szkoła Podstawowa nr 4 im. Henryka Sienkiewicza
- Publiczne Gimnazjum nr 2 im. Sybiraków
- Publiczne Gimnazjum nr 3
- Zespół Szkół Specjalnych

[edytuj] Ciekawostki

Napoleon w Grajewie

Budynek poczty przy ul. Szczuczyńskiej (obecnie nieistniejący)(pocztówka z ok. 1910, ze zbiorów Stanisława Niedziółki)

Wiele miejscowości w Polsce szczyci się tym, że przebywał w nich lub przejeżdżał przez nie Napoleon. Również mieszkańcy Grajewa zachowują w swojej tradycji wieść o pobycie Napoleona w mieście. Zachował się przekaz źródłowy, który o tym mówi. Na dworze grajewskim znajdowało się archiwum sięgające XV wieku. Były w nim przywileje, dokumenty, inwentarze dóbr i inne akta oraz korespondencja, która ze względu na działalność Grajewskich, a następnie ich spadkobierców Wiczewskich zawierała bardzo cenne materiały do dziejów politycznych i wewnętrznych Polski, Mazowsza i Podlasia. (Grajewscy jak i Wilczewscy byli posłami na sejm, komisarzami sejmowymi, sekretarzami królewskimi, marszałkami sejmików itd). Ponadto był tam pamiętnik prowadzony przez panny i panie Wiczewskie od końca XVIII w. Na wielu stronach pięciu tomów zanotowały one wszystko, co było godne ich uwagi. Niestety w czasie pożaru dworu w XIX w. archiwum to spłonęło. Jan Woyczyński, mąż ostatniej z Wilczewskich, Anny, właściciel Grajewa, zdołał uratować tylko część dokumentów, w tym zapewne przywileje lokacji miasta Grajewa i 5 tomów owego pamiętnika. Co się później stało z ocalonymi przywilejami i pamiętnikiem nie wiadomo. Może są one u potomków Woyczyńskich. Jan Woyczyński, rodem z Ławska, był bardzo czynny w ruchu wolnościowym i w powstaniu styczniowym. Po utracie majątku Grajewo Woyczyński przebywał jakiś czas w Grajewie, a następnie przeniósł się do Warszawy gdzie zmarł 1 listopada 1905 r. Zostawił córkę Różę i syna Kazimierza, inżyniera cukrownika. Zapewne w ich rękach pozostał pamiętnik i inne dokumenty.

W 1899 r. w "Tygodniku Ilustrowanym" Jan Woyczyński opublikował fragment z trzeciego tomu pamiętnika Wilczewskich na temat pobytu Napoleona w Grajewie. Warto ten fragment przypomnieć. Woyczyński opublikował go bez żadnych zmian w ortografii i interpunkcji, której zresztą w ogóle nie stosowała zapewne niezbyt mocna w piśmie panna Wilczewska, autorka tej części pamiętnika. Przytoczony fragment, aby był lepiej zrozumiały, ma poprawioną ortografię i dodaną interpunkcję. Zachowuje jednak nietknięty styl i właściwości dialektyczne. W nawiasach są wtrącone objaśnienia i drobne uzupełnienia.

Ulica Szczuczyńska (obecnie J. Piłsudskiego)(pocztówka z ok. 1910, ze zbiorów Stanisława Niedziółki)

"9 XII /tj. Decembris cyli grudnia 1812/ odjechali oficerowie a przyjechał p. /Michał/ Czyż, podprefekt z Augustowa /naczelnik powiatu dąbrowskiego z siedzibą w Augustowie/. Jechał przed Napoleonem, cesarzem Francuzów, który jedzie incognito pod nazwiskiem księcia Colincourt, od armii i w nocy jadł obiad w Augustowie i przedrzymał się. Tu /tj. do Grajewa/ przyjechał o 10 przed południem. Zajęchał na pocztę /Właścicielem poczthalterii w Grajewie był niejaki Wolski/, zanieśli mu stąd /tj. ze dworu Wilczewskich/ kawy i bułek. Nalał w misę kawy, bułki nadrobił i łyżko jadł. Pytał czyje miasto. Siła domów - chwalił, że dobrze budowane. A że miał karete na kołach, chcieli dla niego sani krytych, więc mój brat /Kajetan Wilczewski - właściciel Grajewa/ dał mu swoje karete na saniach, swoje konie i mój brat z p. Czyżem pojechali za nimi do Szczuczyna. Tam koni nie zastał na poczcie i temi samemi pojechał do Stawisk. I mój brat pojechał tam za nim. Tam na poczcie nie chciało mu się wysiadać z tej karety i mówił memu bratu, żeby mu ustąpił tej karety. Nie odmówił mu tego, ale się nie chciał z nim targować, i wrzucił mu cesarz w czapkę 25 napoleondorów dubeltowych, a stangretowi dał 5 takichże. Mróz okrutny".

Z tej relacji, pisemnej na żywo, dowiadujemy się, gdzie i kiedy znalazł się Napoleon, uciekając po ogromnej klęsce doznanej w Rosji. W nocy z 8 na 9 grudnia przybył do Augustowa. 9 - tego był w Grajewie, Szczuczynie, Stawiskach, o godz. 17.30 dotarł do Łomży, a nawet dalej, gdyż 10 - go grudnia w południe był już w Warszawie. Sposób odżywiania Napoleona wydaje się wskazywać na to, że był głodny, a raczej że mógł mieć w tym czasie zęby i żołądek nie w porządku.

Rynek z kościołem pw. Trójcy Przenajświętszej (pocztówka z ok. 1910, ze zbiorów Stanisława Niedziółki)

Woyczyński dodaje też, że Napoleon dotarł tą grajewską karetą do Warszawy, a bardzo możliwe, że dojechał aż do Drezna, gdyż tam podobno była jeszcze przechowywana w XIX wieku. Napoleon odjeżdżając z Grajewa wręczył b. pięknej dziewczynce - córce właściciela poczthalterii w Grajewie, Wolskiego, złotą broszkę z wizerunkiem główki kobiecej na porcelanie. Tę pamiątkę przechowuje do dzisiaj z rodu Wolskich p. Żychowska Teresa, wdowa po profesorze Uniwersytetu Warszawskiego w Warszawie. Poczthalteria Wolskiego w Grajewie mieściła się przy dzisiejszej ulicy Piłsudskiego, w miejscu gdzie dzisiaj znajduje się restauracja "Jagienka". Z zachowanych przekazów historycznych dowiadujemy się, że w drugiej połowie XVIII w., po wydaniu przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego uniwersału dotyczącego urządzeń pocztowych i systematyzacji opłat rozbudowano sieć pocztową , tworząc tzw. trakty, wzdłuż których powstały "pocztanty" i stacje przeprzęgowe zwane też poczthalteriami. Wzdłuż traktów działały stacje pocztowe odległe od siebie od 2 do 8 mil. (W Polsce dawna mila geograficzna liczyła 7146 m, mila nowopolska - od 1819 - 8534,31 m). Obok każdego budynku pocztowego, oznaczonego herbem pocztowym, mieściły się stajnie z gotowymi do wymiany końmi. Każdy urząd miał też pomieszczenia noclegowe oraz "traktyernie" z wyżywieniem i wszelkiego gatunku trunkami, gdyż z usług poczty korzystali również podróżni.

autor tekstu: Henryk Modzelewski

[edytuj] Zabytki

Grób rodziny Wilczewskich z 1839 r. pełniący funkcję kaplicy cmentarnej

- Drewniane domy z XIX w.
- Klasycystyczna kaplica grobowa Wilczewskich na cmentarzu z 1839 r.
- Neogotycki kościół z 1882 r.
- Dzwonnica przykościelna z 1837 r.
- Zajazd z połowy XIX w.
- Dworzec kolejowy z 1873 r.
- Dwie kapliczki przydrożne z poł. XIX w.