Witte haai
| Witte haai IUCN-status: Kwetsbaar |
|||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Verspreiding |
|||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||
|
|||||||||||||
| Soort | |||||||||||||
| Carcharodon carcharias Linnaeus, 1758 |
|||||||||||||
 |
De witte haai of mensenhaai (Carcharodon carcharias) is de grootste roofvis ter wereld, en de enige nog levende soort uit het geslacht Carcharodon.
De witte haai behoort net als alle haaien tot de kraakbeenvissen, en wordt gemiddeld 5 tot 6 meter lang, het gewicht is dan ongeveer 2000 kilo. Er zijn echter uitschieters gevonden van meer dan 11 meter. Alleen de walvishaai (13m) en de reuzenhaai (12m) worden langer. De witte haai leeft vooral in koude en meer gematigde zeeën, in alle grote oceanen, van de Atlantische tot de Grote Oceaan. In Europa komt de haai voor tot in de Adriatische zee en de Middellandse zee, niet in de de Noordzee. Het leefgebied beperkt zich meestal tot de de kust, tussen het wateroppervlak en een diepte van 1000 meter. Doordat de mensenhaai zeer weinig voorkomt kan men de soort moeilijk bestuderen in zijn natuurlijke omgeving. Het in gevangenschap houden van de haai resulteert in een zekere dood, meestal al binnen twee weken. Door de overvloedige jacht en het sportvissen op deze haai, staat de soort op de lijst van bedreigde diersoorten. In sommige delen van de wereld wordt de witte haai beschermd.
Carcharodon carcharias behoort tot de groep makreelhaaien (Lamniformes). Deze hebben geen knipvlies en een rolvormige spiraalklep. De familie Lamnidae waartoe de witte haai behoort, zijn veruit de meest gespecialiseerde haaien en staan in vele voedselketens bovenaan.
Deze soort heeft een massief, spoelvormig lichaam en een puntige snuit. De bek is breed en heeft karakteristieke, onmiskenbare driehoekige tanden met gezaagde randen. De eerste rugvin is zeer breed en hoog. De borstvinnen zijn breed en sikkelvormig. De staartsteel heeft een lange kiel. De staartvin is sikkelvormig, met vrijwel gelijke lobben. Op de rug is hij blauwgrijs van kleur, op de buik wit met zwarte vlekken.
De witte haaien en hun verwanten – mako, voshaai en haringhaai – worden als warmbloedig beschouwd, wat wil zeggen dat ze hun lichaamstemperatuur hoger kunnen houden dan die van het omringende water. De warmte wordt geproduceerd door de spierbewegingen van het zwemmen en het grote lichaamsvolume houdt beter warmte vast. Ook de lederschildpad kent dit principe. De witte haai is eierlevendbarend, de haai produceert wel eitjes, maar deze komen in het moederlichaam uit en de jongen groeien nog een tijd door voor ze geboren worden. Na een jaar zijn ze al twee meter lang.
Inhoud |
[bewerk] Leefwijze
Witte haaien veranderen van levensgewoontes als een bepaalde leeftijd wordt bereikt. Ze verlaten hun jachtgebieden, en leggen al zwemmend grote afstanden af en zakken naar een diepere zeelaag. Men denkt dat ze ook van geslacht kunnen veranderen. Zo worden ze van mannelijk naar vrouwelijk veranderd, waarschijnlijk is dit zo om de verhoudingen binnen de populaties van de soort op peil te houden.
Het dier moet constant blijven zwemmen om zijn zuurstoftoevoer draaiende te houden, in baaien waar de golven het water zeer zuurstofrijk maakt, kunnen de haaien voldoende zuurstof opnemen zonder te zwemmen.
[bewerk] Voedsel
Een volwassen exemplaar jaagt voornamelijk op grote prooien. Lievelingskostjes zijn tonijn, makreelachtige vissen en zwaardvissen. Af en toe worden echter ook zeeroofdieren als zeerobben en zeeleeuwen, dolfijnen of kleinere haaien gegeten. De haai jaagt meestal alleen, maar wanneer er een bloedspoor in het water drijft, kunnen meerdere haaien samen toestromen. De witte haai heeft zeer gevoelige geurzintuigen, en ruikt een druppel bloed in 4,6 miljoen liter zeewater. Wat hij eet, hangt af van de watertemperatuur en de prooien die er op dat moment aanwezig zijn. Hij kan lange tijd zonder voedsel, maar zal geen hapje afslaan als hij zich een halfuurtje eerder volgegeten heeft.
Het dieet van de witte haai verandert als hij ouder wordt. Jonge haaien van ca. 2-3m lang eten voornamelijk vis, terwijl oudere haaien van ca. 4m lang grotere dieren zoals robben en zeeleeuwen aanvallen. Ze worden vaak gesignaleerd in de buurt van robbenkolonies, waar ze zowel op jonge als volwassen dieren jagen, maar de haaien schijnen zich zelden tot één enkel jachtgebied te beperken. Bij de aanval benadert de witte haai zijn prooi van onderaf (het kan gaan om een verticale of horizontale benadering), bijt toe en trekt zich dan weer terug.
[bewerk] Specifieke aanpassingen
De tanden van een mensenhaai zijn driehoekig van vorm en hebben een getande rand. Ze kunnen tot 7½ cm lang worden. Een haai kan drie of vier rijen tanden hebben, die altijd scherp zijn doordat de tanden regelmatig wordt vervangen. Als er een tand uitvalt of afbreekt, groeit er een nieuwe achter de verloren of kapotte tand. De witte haai heeft daarnaast een bijtkracht van enkele tonnen per cm².
Om zijn prooi te vinden heeft de witte haai een speciaal orgaan in zijn neus dat rijk is aan zenuwen. Zo kan hij elektromagnetische impulsen opvangen van prooien, die van zijn neus naar zijn hersenen verstuurd worden. De haai kan hiermee over grote afstanden levende organismen waarnemen. Het is onvoorstelbaar nauwkeurig; een mens met dezelfde zintuigen zou een zaklampbatterij waarnemen over een afstand van meer dan 1500 kilometer.
[bewerk] Relatie tot de mens
In tegenstelling tot wat de meeste mensen denken is de haai lang niet zo gevaarlijk als in boeken en films, waarvan Jaws (1975) wellicht het bekendste is. De witte haai jaagt niet actief op mensen, ondanks het veel scherpere zicht van de ogen worden soms surfers verward met prooidieren als zeehonden. Dit komt waarschijnlijk omdat zwemmende surfers bewegingen maken en de haai naar boven kijkt bij een drijvende prooi, tegen het licht in. Vrijwel alle confrontaties tussen mens en witte haai eindigen zonder dodelijke afloop, al kunnen de gevolgen ingrijpend zijn, van diepe vleeswonden tot amputatie van ledematen.
De witte haai is gewild voor zijn vinnen, die worden gebruikt in haaienvinnensoep. Ook zijn haaien de vangst van een leven voor hobby-vissers. In de sportvisserij is ooit een exemplaar van 1208 kilo aan land gebracht. Het vlees van de haai smaakt naar veronderstelling niet zo lekker, aangezien zijn urine door de huid wordt uitgescheiden. Hierdoor en ook door de film Jaws, heeft men allerlei fabeltjes ontwikkeld over de witte haai. De tanden van haaien worden gebruikt als souvenir, de huid wordt gebruikt voor de vervaardiging van leer (vroeger als schuurpapier), en de olie van de lever wordt gebruikt in de cosmetica.
[bewerk] Jaws
Rond de film Jaws (1975) was indertijd veel commotie ontstaan doordat de film een verkeerd beeld van de witte haai gaf. De film liet veel dingen zien die niet mogelijk waren en dingen die haaien nooit zouden doen. Een witte haai die een mens aanvalt komt zelden voor. In dertig jaar tijd zijn er maar vier dodelijke gevallen geweest en dan nog omdat meestal de persoon op een surfplank zat en voor schildpad of zeehond aangezien werd. Daarnaast zijn er op veel plaatsen netten geplaatst op de plekken waar ze voor komen om zowel de haaien als de mensen niet in gevaar te brengen.
