Waals

Het Waals is een lokale Romaanse taal die in het grootste deel van Wallonië gesproken wordt door een deel van de bevolking. Volgens schattingen zijn er 600.000 sprekers.

Inhoud

1 Algemeen
2 Waals en Nederlands
3 Sociolinguïstiek
4 Normalisatie van het Waals
5 Externe links

[bewerk] Algemeen

Waals maakt deel van de zogenoemde oïl-talen (een taalsubgroep waartoe ook Frans behoort), maar is eigenlijk geen variant van Frans.

Beide talen (en ook andere oïl-talen) ontstonden in verschillende streken van het Noord-Gallo-Romeinse gebied, tussen de 8e en de 12e eeuw. Ze komen uit de Latijnse taal, die naar het huidige België was gebracht door soldaten, handelaars en 'kolonisten' uit Rome.

Waals heeft dan ook een Keltisch en Germaans substraat. Het is ook de Romaanse taal die het duidelijkst sporen van Germaanse invloed draagt. Op 100 Waalse klassieke woorden zouden 90 van Latijnse oorsprong zijn, 9 van Germaanse en 1 van keltische. Maar het heden ten dage gesproken Waals bevat ook een heleboel Franse woorden, ingevoerd met weinig fonologische adaptatie, sinds de Franse Revolutie, en nog meer sinds de 20ste eeuw.

Het Waals is misschien wel de best overgeleefde oïl-taal in de schaduw van het Frans. Maar het is een van de 500 talen in de wereld die op het punt staan uit te sterven in de 21ste eeuw, behalve als het in 1992 begonnen normalisatieproces aanslaat.

Er zijn ook nog andere kleinere belgo-Romaanse talen of dialecten in Wallonië: het Picardisch (Bergen-Doornik), het Gaumais (Virton) en het Champenois (Beneden-Semois). Soms wordt het woord "Waals" gebruikt voor de vier groepen samen, als synoniem voor belgo-Romaanse dialecten.

De term Waals is eveneens in gebruik voor het Belgisch Frans, wat tot verwarringen kan leiden.

[bewerk] Waals en Nederlands

Er zijn verschillende gemeenschappelijke punten tussen het Waals en het Nederlands (soms Vlaams of Limburgs)

woordontleningen
- (Wa. dringuele van "drinkgeld".)
- (Wa. boûkete waarschijnlijk komend van Limburgs, via de Graafschap Loon)
zelfde grammaticale structuren
- particules séparables

Wa: I hene li pire evoye.

Nl: Hij gooit de steen weg

Zulke structuren zijn niet in het Frans te vinden. Zie andere voorbeelden op de Waalse Wikipedia.

Plaats van het bijvoeglijk naamwoord.

Waals	Frans
ene blanke dame, on noer tchivå	une dame blanche, un cheval noir
Waals	Nederlands
ene blanke dame, on noer tchivå	een blanke dame, een zwart paard

In het Frans heeft het bijvoeglijk naamwoord dat de kleur aanduidt een andere plaats.

[bewerk] Sociolinguïstiek

Waals is nu een "verborgen taal". Als vreemdeling kan je jarenlang in Wallonië rondzwerven, zonder haar te horen. Nu zijn alle Waalstaligen ook Franstalig; zo spreken ze Waals alleen in bepaalde situaties, met zeer goede vrienden.

Rond 1900 spraken 90% van de Walen altijd Waals. De uitroeiing van het Waals vond in de laatste 100 jaar plaats, over drie generaties.

[bewerk] Normalisatie van het Waals

[bewerk] Prenormalisatie

"Feller sisteem", het systematische schrijven van de dialecten, is uitgelegd door haar bedenker in Bulletin de la société Liégeoise de Littérature wallonne, tome 41, (1) in 1900. Van één orthografie per schrijver kwam men tot "één orthografie per dorp".

"Feller sisteem" vond geen algemene aanvang in de eerste helft van de 20ste eeuw. Later werd het een referentie, maar met andere eigenschappen in verschillende literaire kringen. Tot nu toe kunnen er in de zogenaamde "Feller-orthografie" twee of drie verschillende vormen worden gevonden, voor eenzelfde uitspraak van een woord bv. åbe, aube en ôbe (boom). Voor een woord zoals roytea (een keine vogel), zijn er meer dan 30 uitspraken voor (linguïstische) Wallonië, dus 30 "correcte" Feller-schrijfwijzen.

[bewerk] Technische normalisatie

Technische normalisatie ("corpus planning") begon in 1989 met een artikel van Jean Germain in het tijdschrift Toudi. Er moest nu maar één orthografie per woord te zijn.

In 1992 gaf Laurent Hendschel voorstellingen, onder de titel Quelques propositions pour l'établissement d'un langue wallonne écrite commune (Enkele voorstellen voor het inrichten van een gezamenlijk geschreven Waalse taal).

De UCW (Union Culturelle Wallonne) ging met het voorstel akkoord in 1996 (vergadering van Charleroi).

Een andere belangrijke stap was de aanzet tot een Waals verklarend woordenboek door Pablo Sarachaga en Lucien Mahin in 2000.