Vitebsk

Vitebsk Віцебск


Voblast	Vitebsk
Inwoners	342.381 (1 januari 2004)
Geografische ligging	55°11′NB 30°11′OL
Officiële website	vitebsk.net (ru)

Vitebsk (Wit-Russisch: Віцебск, Russisch: Витебск, Pools: Witebsk; uitspraak: Vietsjebsk) is een noordoostelijke Wit-Russische stad bij de Russische grens en is het cultureel en bestuurlijk centrum van voblast Vitebsk. De stad is een belangrijk verkeersknooppunt en centrum voor de industrie.

[bewerk] Geschiedenis

[bewerk] Ontstaan

Vitebsk werd volgens de legende gesticht in 974 op bevel van de Varjaagse prinses Olga van Kiev aan de rivier de Daugava op de plaats van een oudere nederzetting van de Kryvichi (een van de oorspronkelijke Wit-Russische Slavische volkeren) nadat zij de Baltische stam Jacviahi had verslagen. De naam van de stad komt van de zijrivier van de Daugava; de Vitba (Wit-Russisch: Віцьба), die in de Daugava stroomt op de plek waar de stad werd gesticht. Een derde rivier waaraan de stad ligt is de Luchesa, ook een zijrivier van de Daugava. De eerste historische documenten over de stad komen uit 1021 toen de stad door Jaroslav de Wijze (van Novgorod en Kiev) werd overgedragen aan Bryatsjeslav Izjaslavitsj van Polotsk (nu onderdeel van het Polatsk district in voblast Vitebsk). De stad was in de 12e en 13e eeuw een verdedigingspost tegen invallen vanuit de zee en een belangrijk handelskruispunt voor rivierverkeer van en naar de Oostzee, Zwarte Zee en Middellandse Zee. De stad had handelsrelaties met de Duitse Hanze. De stad werd bestuurd door een wetsje in die tijd.

[bewerk] Litouws en Pools bestuur

In 1320 werd het geannexeerd door het Groothertogdom Litouwen. De stad was in de 16e eeuw vanwege haar gunstige geografische positie vaak het toneel van gevechten en werd meerdere malen verwoest. De legers van het concurrerende Moskovië trokken regelmatig het gebied van het gebied van Litouwen om het te verwoesten. Bij de stad liggen niet voor niets een aantal verdedigingswerken uit de 13e (bovenkasteel), 14e (benedenkasteel) en de 16e/17e eeuw (Vzgorskykasteel). Tsaar Ivan de Verschrikkelijke vernietigde de stad in de 16e eeuw. Bij het ontstaan van de Unie van Lublin op 12 augustus 1569 werd het onderdeel van het Pools-Litouwse Gemenebest. In 1597 kreeg de stad het Magdeburger Recht. In 1623 werd uit woede over zijn fanatisme, Iosafat Kuntsevitsj, die bisschop van Polatsk was en verwoed voorstanden van het uniatisme (hersamengaan van de Oosterse en Westerse kerken) was, verdronken door de bevolking in de rivier de Daugava. Van 1654 tot 1667 werd de stad vernietigd en bezet door Russische troepen van tsaar Aleksej I van Rusland. Tijdens de Grote Noordse Oorlog tussen Zweden en Polen en Rusland werd de stad volledig platgebrand in 1708 door Russische troepen van tsaar Peter de Grote.

Vitebsk in de 19e eeuw. Geschilderd door Napoleon Orda.

Vitebsk's Zamkovajastraat in het begin van de twintigste eeuw foto uit Boris Feldblyum Collection

[bewerk] Russisch bestuur

Bij de Eerste Poolse Deling van 13 mei 1772 kwam de stad in handen van Rusland.

Op 28 juli 1812 werd de stad veroverd door troepen van Napoleon Bonaparte, die door de adel van Vitebsk werd gesteund, omdat de Fransen hen beloofden om hun zelfbestuur te herstellen binnen het voormalige Polen-Litouwen. In Vitebsk was namelijk net als in veel ex-Poolse steden een kleine bovenlaag van Poolssprekende rooms-katholieken, die sympathie hadden voor de Fransen. De locale boerenbevolking was echter veel minder enthousiast. Tijdens deze oorlog was al een guerillia onder de boeren uitgebroken tegen de troepen van Napoleon in opdracht van de tsaar en ook vernielden ze de molens en haalden het brood weg, zodat het Franse leger genoodzaakt was om voorraden van verre aan te slepen. De guerrilla in Vitebsk bleek zo hevig dat Napoleon, aan de vooravond van de Slag bij Borodino nog 10.000 man liet sturen naar het 12.000 man tellende Franse garnizoen in de stad om het te helpen. Na de terugkeer uit Moskou, toen bleek dat de Russische legers Vitebsk zouden heroveren, werd de stad door de Fransen in brand gestoken, gedeeltelijk verwoest en geplunderd, alvorens ze werd heroverd op 26 oktober door de Russische troepen. Na de vernietiging van het leger van Napoleon, werd in opdracht van tsaar Alexander I een monument voor deze oorlog opgericht voor de bewoners van de stad, die ook deelgenomen hadden aan de Slag om Borodino. De stad was wederom zwaar getroffen; van de 7800 inwoners in 1812 waren in 1813 slechts 2415 overgebleven. ^[1]

Van 1830 tot 1831 ontstond ook in Vitebsk de Poolse Novemberopstand tegen de Russische overheersing, die echter werd onderdrukt. Door deze opstand werd Nicolaas I genoodzaakt om troepen naar Polen te zenden, die hij eigenlijk al had toegezegd aan zijn zus Anna Paulowna voor de onderdrukking van de Belgische Revolutie die iets eerder ontstond. Na de Novemberopstand werd in 1840 de oude Wit-Russische grondwet, die was gesloten met de Litouwers in 1588, ongeldig verklaard door de tsaar en werd begonnen met de kolonisatie van het gebied door de Russen. De stad werd een bescheiden industriecentrum en het bestuurlijk centrum van het Russische gouvernement Vitebsk. Tijdens deze periode bevond zich een grote shtetl (± 35.000 joden of iets meer dan 50% van de bevolking) in de ansiedlungsrayon waarvan tegen 1900 ongeveer 50% bestond uit aanhangers van het Orthodox jodendom. Na de Russische Revolutie van 1917 werd Vitebsk onderdeel van de Wit-Russische SSR van de Sovjet-Unie. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de stad tijdens Operatie Barbarossa veroverd op 10 juli 1941 door de Wehrmacht. De stad werd heroverd door het Rode Leger op 26 juni 1944. De stad was voor 95% verwoest en zeer veel inwoners waren omgekomen. De stad werd na de oorlog weer volledig opgebouwd en groeide uit tot een industriestad.

Panorama in 1912 met de Westelijke Dvina rechts (Prokoedin-Gorski)

[bewerk] Wit-Russisch bestuur

De stad werd bij de onafhankelijkheid van Wit-Rusland in 1991 onderdeel van dit land. In januari van dat jaar werd in de stad het eerste Marc Chagall festival gevierd, ter ere van deze schilder. Een jaar later werd er een standbeeld voor hem opgericht. Sinds 1992 is de stad ook de organisator van het jaarlijkse internationale kunstfestival Slavische Bazaar, dat vooral toegericht is op Slavische muziek en waarvan de meeste artiesten uit Wit-Rusland, Rusland en Oekraïne komen, maar ook uit ander landen.

[bewerk] Economie

Vitebsk is nog steeds een rivierhaven en industriële stad. De belangrijkste industrietakken zijn machinebouw, productie van bouwmaterialen, voedingsmiddelenindustrie en lichte industrie. De stad probeert via een vrijhandelszone meer internationale investeringen te verkrijgen.

De stad vormt een belangrijk transportknooppunt voor (inter)nationaal treinverkeer en voor de landbouwregio waarbinnen het ligt.

Oude stadscentrum

Voormalige stadhuis

[bewerk] Bezienswaardigheden

Veel historische gebouwenzijn verloren gegaan in de Tweede Wereldoorlog. Er zijn echter wel gebouwen bewaard gebleven uit de 18e eeuw. Het voormalige gemeentehuis (1775), het gouverneurspaleis (1772), de Sint-Barbara kerk (1785) en de Sint-Michael kerk zijn hier voorbeelden van. Oudere gebouwen zijn in eerdere verwoestingen veelal verloren gegaan. De Blagoveshchenskaja Kerk (Kerk van de heilige Maria-Boodschap) uit de 12e eeuw (1120-1130) op het terrein van het vroegere Benedenkasteel werd ook verwoest in de oorlog, maar werd na de onafhankelijkheid van Wit-Rusland opnieuw opgebouwd (de Sovets hadden de overblijfselen van de kerk na de oorlog laten platwalsen). In de stad wordt het werk van schilder Chagall zeer gewaardeerd. Zijn huis is nu een klein kunstmuseum.