Tornado (wervelwind)

Dit artikel zou samengevoegd moeten worden met Windhoos, of er dient een duidelijker afbakening tussen beide artikelen te worden gemaakt (Overleg).

Tornado

Een tornado is een wervelwind met zeer grote windsnelheden tot enkele honderden kilometers per uur en een diameter van enkele tientallen meters tot een paar kilometer, die meestal zichtbaar is doordat waterdamp condenseert in de wervel of doordat materiaal van het aardoppervlak wordt opgetild.

Een tornado ontstaat in een sterke opwaartse verticale luchtstroom onder een buienwolk. De tornado ontstaat wanneer deze stijgstroom nabij de grond gaat roteren. De rotatie kan onderdeel zijn van een rotatie van de hele bui, die dan supercel genoemd wordt. De rotatie wordt wel een mesocycloon genoemd. Daarnaast kunnen ook tornado's voorkomen die niet met een rotatie van de gehele bui samenhangen. Deze zijn meestal zwakker.

Tornado's zijn gevaarlijk. Het gebied met hoge windsnelheden is doorgaans kleiner dan een kilometer, aanzienlijk minder dan de honderden kilometers van tropische stormen en orkanen. Tornado's komen meestal voor bij krachtige onweersbuien, hoewel ze zich ook bij kleinere ontwikkelende stapelwolken kunnen vormen. In het laatste geval zijn ze vaak niet zo krachtig en worden ze windhoos genoemd.

De krachtigste tornado's komen voor bij supercel buien. Deze buien bezitten een roterende stijgstroom en vormen zich meestal wanneer de wind in de atmosfeer sterk toeneemt met de hoogte. Voorwaarde voor het ontstaan van deze - en andere felle onweersbuien - is dat de temperatuur sterk afneemt met de hoogte, terwijl er bij het aardoppervlak vochtige lucht aanwezig is; lucht die veel waterdamp bevat. Wanneer de waterdamp in de stijgstroom van de bui condenseert tot waterdruppels, komt warmte vrij die ervoor zorgt dat de stijgstroom warmer blijft dan zijn omgeving en dientengevolge de neiging heeft om door te groeien.

Tornado's komen relatief vaak in het centrale deel van Verenigde Staten voor, gemiddeld zo'n duizend per jaar. De meeste zijn niet sterk, maar sommige wel. Het gebied dat wel Tornado Alley genoemd wordt, van midden-Texas tot het oosten van Nebraska en Iowa heeft er het meeste mee te maken, voornamelijk in de maanden april, mei en juni. Vochtige warme lucht stroomt vanuit de Golf van Mexico noordwaarts en schuift over Tornado Alley onder een luchtlaag afkomstig uit Mexico en de Rocky Mountains, waarin de temperatuur sterk afneemt met de hoogte.

Tornado's zijn erg onvoorspelbaar, maar er zijn mensen, tornadojagers, die hun leven op het spel zetten om met high-tech middelen een manier proberen te vinden om tornado's te voorspellen. Maar er zijn ook tornadojagers die voor hun plezier of (natuur)foto's achter de tornado's aangaan.

Vergelijkbaar met de Schaal van Beaufort voor wind worden tornado's ingedeeld volgens de schaal van Fujita.

klasse	snelheden
F0	64 - 117 km/h
F1	118 - 180 km/h
F2	181 - 251 km/h
F3	252 - 330 km/h
F4	331 - 417 km/h
F5	>> 418 km/h

Op 10 en 11 november 2002 werd het midden van de VS getroffen door 70 tornado's waarbij 36 mensen omkwamen. Op 3 en 4 mei 1999 ontstonden er in Oklahoma en Kansas 60 tornado's, waarbij zeker 45 mensen de dood vonden. Sommige tornado's hadden een grote doorsnede van 800 meter. Op 4 april 1974 vond een "super outbreak" plaats waarbij in het midden westen van de VS 148 tornado's ontstonden en 300 mensen omkwamen.

[bewerk] Nederland en België

In Nederland komen ook af en toe tornado's voor, maar vaak zijn het zwakke tornado's, die meestal windhozen genoemd worden. Een enkele keer bereikt ook in Nederland een windhoos de kracht van een sterke (Amerikaanse) tornado, zoals op

1 juni 1927 bij Neede (F4),
10 augustus 1925 in Borculo
25 juni 1967 bij Chaam en Tricht (F3).
6 oktober 1981 Oostmalle (België) vond op deze laatste datum een tornado plaats. Op deze dag vonden 17 mensen de dood, toen een vliegtuig op weg van Rotterdam Airport naar Hamburg in de buurt van Moerdijk in een tornado vloog (vliegtuigongeval Moerdijk). Alle 17 inzittenden en een persoon op de grond kwamen om het leven.
1 oktober 2001 Graauw F2) Hier werd een automobiliste nabij het Zeeuwse Graauw met auto en al opgetild, waarbij zij zware verwondingen opliep.

Een historische tornado waarvan de sporen tot op de dag van vandaag zichtbaar zijn is die de Dom van Utrecht trof op 1 augustus 1674. Het middenschip van de kerk stortte in en sindsdien staat de Domtoren los van de kerk. De brokstukken bleven nog lang liggen, maar na opruiming hiervan is ter plaatse het Domplein aangelegd. De tornado in Tricht in 1967 vertoonde sterke gelijkenis met de Utrechtse tornado.