Thomas Hobbes

Thomas Hobbes (5 april 1588 – 4 december 1679) was een Engels filosoof. Hij leefde ten tijde van de Engelse Burgeroorlog. De anarchie en het geweld van zijn tijd hebben hem sterk beïnvloed.

Inhoud

1 Filosofie
- 1.1 Politieke filosofie
2 Ethiek en antropologie
3 Theologie

[bewerk] Filosofie

Hobbes ontkende het bestaan van een niet-materiële werkelijkheid. Hij kwam tot deze gedachte doordat hij zeer sterk onder de indruk was van de wetmatigheden in de materiële wereld. Alles wat bestaat, is dus materieel-lichamelijk. Met deze stelling grijpt hij terug op het oude atomisme van Democritus en Epicurus. Hij zocht op alle terreinen van het leven mechanische oorzaken en gevolgen vast te stellen. Hierbij hoorde ook het menselijk leven. Dat was ook volkomen materialistisch, mechanisch en deterministisch. De mens heeft geen niet-lichamelijke ziel of geest.

[bewerk] Politieke filosofie

Voorblad van het boek Leviathan van Thomas Hobbes door Abraham Bosse

Hobbes gaat uit van een denkbeeldige natuurtoestand (status hominum naturalis). Dit is een situatie waarin iedereen totaal vrij is omdat er geen interferentie van wetten is, maar waar de mens elke dag de dood vreest. Het is een toestand van oorlog van allen tegen allen (een bellum omnium in omnes): homo homini lupus (Latijn: 'de mens is voor zijn medemens een wolf'). Door geweld toe te passen kunnen mensen zich verrijken zonder zelf arbeid te hoeven verrichten. Mensen lopen dus altijd het gevaar dat anderen zich met geweld meester maken van hun producten, of dat anderen ze tot slaaf maken of zelfs doden. Door zelf sterker te zijn dan vijanden kan dat gevaar worden afgewend. Maar volgens Hobbes ontlopen mensen elkaar weinig in fysieke kracht, en ook zwakken zijn door list en bedrog in staat om van een sterkere te winnen. Zo ontstaat de natuurlijke toestand van de mens: een ononderbroken oorlog van allen tegen allen.

Deze toestand wordt beëindigd doordat de mens streeft naar zelfbehoud. Hobbes meende dat mensen uit zelfbehoud bereid zijn om af te zien van het recht op gebruik van geweld, mits de anderen dit ook doen. Vrede en veiligheid worden daardoor gewaarborgd. De enige manier waarop mensen gelijktijdig afstand kunnen doen van geweldsmiddelen is door deze, door middel van een sociaal contract, over te dragen aan een superieure macht. Hobbes noemt die macht Leviathan: de soeverein of vorst die voor ieders bestwil heerst over de burgers. De gemeenschap is dan een staat.

Hobbes' gedachte 'Covenants without the sword are but words, and of no strength to secure a man at all', vat zijn filosofie kernachtig samen. Zijn meesterwerk is Leviathan, uitgegeven in 1651.

Er bestaat ook kritiek op de theorie van Hobbes:

De toestand die Hobbes beschrijft, vindt in de praktijk zelden plaats. Staten ontstaan meestal niet op basis van een vrijwillige overdracht van de wapens aan de soeverein, maar juist door oorlog en onderwerping.
Ook vorsten en regeringen kunnen besluiten hun onderdanen te onderdrukken. De oplossing van Hobbes biedt dus geen garantie voor vrede en veiligheid.
Als de redenering van Hobbes juist is, dan zou dat uiteindelijk moeten leiden tot het instellen van één wereldregering door de staten. Zo ver is het echter nog steeds niet gekomen (hoewel de VN door sommige Hobbesianen als een poging daartoe wordt gezien).

[bewerk] Ethiek en antropologie

Het werk van Hobbes markeerde in de ethiek de overgang naar het begin van een seculier optimisme. Dat houdt in dat men geen god of kerk nodig heeft om een zin in het leven te ontdekken. Veel van de ethische theorieën in de eeuwen na Hobbes zijn een reactie op zijn werk. Ofwel een bevestiging en aanpassingen, ofwel een scherpe kritiek. Hij is zowel bekend geworden door zijn systeem van persoonlijke ethiek, ofwel egoïsme, als door zijn sociale ethiek.

Zijn persoonlijke ethiek is gebaseerd op de natuur van de mens. Volgens Hobbes was zijn taak om de mens op te delen in verschillende delen en de relatie tussen die delen te onderzoeken. Zijn mensbeeld is gebaseerd op empirische observaties. Hij zag de mens als een kleine, geïsoleerde, individuele machine. Een mens bestaat uit zowel interne als uitwendige bewegingen. Externe bewegingen worden afgeleid van de interne. Deze interne bewegingen veroorzaken twee typen van streven, namelijk afkeer en aantrekkingskracht of verlangen. Zijn definitie van wat goed is, komt hieruit voort. Het object van verlangen is goed, en het object van afkeer is slecht. Hobbes kan geen hedonist genoemd worden, omdat hij genot niet ziet als het goed zelf, maar genot slechts verbindt met het goede.

Op deze manier geeft hij dus een egoïstische definitie van het goede. Goed wordt gedefinieerd in termen van wat goed is voor het belang van het individu. Het goede is hierbij niet relatief, maar relationeel. Volgens Hobbes waren afkeer en aantrekkingskracht constant. Hobbes is dus geen relativist.

[bewerk] Theologie

Er wordt getwijfeld aan de feitelijke juistheid van dit gedeelte.

Raadpleeg de bijbehorende overlegpagina voor meer informatie, en pas na controle desgewenst het artikel aan.

Omdat volgens Hobbes alles materialistisch is, is er geen plaats voor God. Een niet-materieel wezen is een tegenstrijdig begrip. Volgens Hobbes waren er in de godsdienst veel meer van dit soort tegenstrijdige begrippen. Als God dan niet niet-materieel is, en ook niet wel-materieel is, dan moet God wel een 'lichamelijke geest zijn'. Hobbes definieert lichamelijke geest als een wezen dat bestaat uit een zeer fijne, vloeiende en onzichtbare stof. God speelt verder echter geen enkele rol in Hobbes' filosofie. Op deze manier komt Hobbes net niet tot een expliciete ontkenning van God. Toch is het niet verwonderlijk dat zijn tijdgenoten hem van atheïsme beschuldigden.

Filosofie en wetenschap hebben naar zijn mening niets met God te maken. Zij zijn immers per definitie rationeel, en godsdienst is irrationeel.