Oscar Niemeyer

De Braziliaan Oscar Niemeyer (Rio de Janeiro, 15 december 1907) is een van de belangrijkste architecten binnen de moderne architectuur. Hij was een pionier in het gebruiken van de mogelijkheden van het gewapend beton. Hoewel hij een aanhanger was van het functionalisme had zijn oeuvre niet de kille en blokkerige uitstraling die door de post-modernisten zo werd bekritiseerd. Door de dynamische vorm en sensuele rondingen van zijn gebouwen wordt Niemeyer soms eerder een beeldhouwer genoemd dan een architect - soms bedoeld uit bewondering, soms bedoeld als kritiek.

[bewerk] Biografie

Oscar Niemeyer Ribeiro Soares Filho is geboren in een straat die later naar zijn grootvader Ribeiro de Almeida is vernoemd. Hij bracht zijn jeugd door als een typische jonge "Carioca" uit die tijd: als een zorgeloze levensgenieter. Hij rondde zijn middelbare school af toen hij 21 jaar was en trouwde op deze leeftijd met Annita Baldo, een dochter van Italiaanse emigranten uit Venetië. Met haar kreeg hij een dochter: Anna Maria Niemeyer. Eenmaal getrouwd, voelde hij de last van verantwoording en hij besloot verder te studeren.

Hij begon te werken in het grafisch bedrijfje van zijn vader en hij schreef zich in op de "Escola Nacional de Belas Artes", waar hij in 1934 afstudeerde als ingenieur in de architectuur. In die tijd had hij financiële moeilijkheden maar ondanks dat besloot hij om onbezoldigd te werken bij het architectenbureau van Lucio Costa en Carlos Leão. Hij zette vraagtekens bij de architectuur die hij in de Braziliaanse straten tegenkwam en hij hoopte dat hij hierop bij deze architecten antwoorden zou vinden.

In 1945 begon hij als architect enige naam op te bouwen. Hij werd toen lid van de Braziliaanse Communistische Partij. Niemeyer was een kind van de tijd van de Russische Revolutie, een jonge idealist tijdens de Tweede Wereldoorlog en overleefde de Koude oorlog. Toen in 1964 het leger de macht overnam en de democratie plaatsmaakte voor de dictatuur, ging Niemeyer in ballingschap naar Frankrijk, al schertste de Braziliaanse minister van luchtvaart dat "hij beter naar Moskou had kunnen vluchten".

[bewerk] Eerste werken

In 1937 riep de Braziliaanse minister van Onderwijs Gustavo Capanema de hulp in van het architectenbureau van Lucio Costa en Carlos Leão waar Niemeyer werkte, om het nieuwe gebouw van het Ministerie van Onderwijs en Gezondheid in Rio de Janeiro te ontwerpen. Dit project maakte deel uit van de politieke context van de República Nova ("Nieuwe Republiek"), toen de toenmalige president Getúlio Vargas de architectuur en het urbanisme wilde gebruiken ter illustratie van de nieuwe koers van de natie: export van landbouwproducten (bijvoorbeeld koffie) en industrialisatie.

Het Palácio Capanema (het Ministerie van Onderwijs en Gezondheid) was een van de eerste gebouwen die fundamenteel modernistisch waren. Het project was dermate gedurfd dat Lucio andere jonge architecten riep om het project 'te verdelen': Affonso Eduardo Reidy, Ernani Vasconcellos, Jorge Moreira en zelfs de Frans-Zwitserse architect Le Corbusier. Le Corbusier had tegen die tijd een aantal boeken over architectuur geschreven maar had nog nooit de kans gehad om zijn ideeën in praktijk toe te passen, met uitzondering van enkele zomerhuisjes. Hij werd zowel door Lucio Costa als Oscar Niemeyer erg bewonderd. Het gebouw was voltooid in 1943. In 1939 reisde Niemeyer met Lucio Costa naar New York om het Braziliaanse paviljoen op de Wereldtentoonstelling te ontwerpen. Hij geeft daar een presentatie over het Palácio Capanema. Het was een tijd waarin Europa en de Verenigde Staten hun aandacht geheel richtten op de Tweede Wereldoorlog terwijl Brazilië zich op architectuur kon richten. Hierdoor behoorde Niemeyer plots tot de voorhoede van de internationale moderne architectuur waar hij dankzij zijn talent ruimte tijd bij zou blijven horen.

[bewerk] Het Pampulha-project

In 1940 leerde Niemeyer Juscelino Kubitschek kennen. Hij was destijds burgemeester van Belo Horizonte, hoofdstad van de deelstaat Minas Gerais en hij wilde een gebied ten noorden van de stad ontwikkelen. Dit gebied heette Pampulha (spreek uit: pampoelja met de klemtoon op "oe"). Hij vroeg Niemeyer om een aantal gebouwen te ontwerpen. Aldus kreeg hij op 33-jarige leeftijd zijn eerste individuele opdracht.

Toen deze gebouwen in 1943 klaar waren, oogstten ze zowel bewondering als kritiek. De Katholieke kerk weigerde de São Franscisco de Assisi-kerk in Pampulha in te wijden, deels vanwege de on-orthodoxe vorm, deels vanwege de moderne muurschilderingen van Di Cavalcanti. De muurschildering was geheel abstract op een herkenbare hond na die mogelijk Sint Franciscus van Assisi voorstelde.

Bij het Pampulha-project begon Niemeyer met een stijl die kenmerkend zou blijken voor zijn gehele oeuvre: hij maakte gebruik van de vormgevende mogelijkheden van het gewapend beton om golvende vormen aan zijn gebouwen te geven. Wanneer Niemeyer een gebouw ontwierp, gebruikte hij zo min mogelijk rechte lijnen. Liever gebruikte hij organische vormen. Hij weigerde echter te erkennen dat zijn gebouwen een zekere esthetica hebben, wat in tegenspraak zou zijn met zijn functionalisme: in plaats daarvan omschreef hij altijd nauwkeurig de functie van iedere ronding.

[bewerk] De jaren '40 en '50

COPAN gebouw in Sāo Paulo

In 1947 bereikte hij internationale bekendheid: Niemeyer reisde naar New York om het hoofdkwartier van de Verenigde Naties te ontwerpen. Het jaar daarvoor kreeg hij reeds een uitnodiging van de Universiteit van Yale maar vanwege zijn politieke ideeën werd deze uitnodiging afgezegd. In 1950 verscheen het eerste boek over zijn werk (The Work of Oscar Niemeyer) in de VS, geschreven door Stamo Papadaki.

In Brazilië ontwierp hij in São Paulo het Parque Ibirapuera (een park met paviljoenen voor exposities dat ter ere van het 400-jarig bestaan van São Paulo werd gebouwd en het COPAN ontwierp hij in 1951. In 1952 kwam hij eindelijk toe aan het bouwen van zijn eigen huis in Rio de Janeiro. In dit Casa das Canoas huist tegenwoordig de Oscar Niemeyer Stichting.

Juscelino Kubitschek, werd in 1956 tot presidente van Brazilië gekozen en nam opnieuw contact op met Niemeyer. Dit keer ging het om een project van een andere orde: het bouwen van Brasília, de nieuwe hoofdstad in het onbewoonde midden van het land.

[bewerk] Brasilia

Kathedraal van Brasília

Van de nieuwe hoofdstad Brasilia ontwierp Niemeyer zelf de belangrijkste gebouwen. Zijn oude vriend en voormalige baas Lucio Costa ontwierp de stadsplattegrond. Voor andere gebouwen schreef Niemeyer een concours uit.

Binnen enkele maanden ontwierp Niemeyer tientallen gebouwen, zowel voor bedrijven, overheidsinstellingen als woonblokken. Ook ontwierp hij de presidentiële residentie Palácio da Alvorada (Paleis van het Ochtendgloren), het Nationaal Congres, de Kathedraal van Brasília, de gebouwen van de ministeries, het hoofdkantoor van de regering (Palácio do Planalto). De stad heeft vanuit de lucht de vorm van een vliegtuig waardoor de stad een bepaalde formele eenheid uitstraalt. De Kathedraal van Brasilia is bijzonder mooi en van diverse moderne symbolen voorzien. De ingang van deze kathedraal bevindt zich ondergronds via een slechtverlichte gang die sterk contrasteert met het sterke natuurlijke licht binnen in de kathedraal.

De bouw van Brasilia was een monumentale campagne om een gehele stad uit het niets te doen verrijzen midden in het droge en onbevolkte midden van Brazilië. De bedoeling van Kubitschek was dat dit als hefboom zou werken voor de industriële ontwikkeling van Brazilië door de afgelegen delen via de hoofdstad met elkaar te verbinden en het binnenland te bevolken. Niemeyer en Lucio Costa maakten hiervan gebruik om hun modernistische ideeën praktisch vorm te geven: straten zonder kruisingen, gebouwen die op pilaren boven de grond zweven zodat de ruimte onder het gebouw als openbare ruimte kan worden benut en integratie van de stad met de natuur.

Kathedraal van Brasilia bij nacht

Brasilia is gepland, gebouwd en in gebruik genomen binnen de regeertermijn van 4 jaar die de Braziliaanse president ter beschikking had. Na de bouw werd Niemeyer coördinator van de Faculteit van de Architectuur aan de Universidade de Brasília. In 1963 werd Niemeyer erelid van het Amerikaanse Instituut voor Architectuur, in hetzelfde jaar waarin hij de Leninprijs voor de vrede in ontvangst nam.

In 1964 keerde hij terug van een reis uit Israël naar een Brazilië dat totaal was veranderd. In maart werd de president João Goulart ("Jango"), afgezet tijdens een militaire staatsgreep. De militairen veranderen het land in een dictatuur.

[bewerk] Ballingschap

De positie van een communist was erg moeilijk tijdens de militaire dictatuur in Brazilië. Zijn projecten werden discreet geweigerd, het hoofdkantoor van het tijdschrift waarvan hij directeur was (Módulo) werd vernietigd, zijn klanten verdwenen. In 1965 namen 200 professoren, waaronder Niemeyer, ontslag bij de Universidade de Brasília uit protest tegen de politiek jegens de universiteiten. In hetzelfde jaar reisde Niemeyer naar Frankrijk voor een tentoonstelling over zijn werk in het Louvre.

Les Volcans in Le Havre

Het jaar daarna vestigde hij zich in Parijs. Daar begon een nieuwe fase in zijn leven en in zijn werk. Hij opende een kantoor op de Champs Elysées en had klanten in verschillende landen. In Frankrijk ontwierp hij het hoofdkantoor van de Partie Communiste Française en het cultureel centrum Les Volcans in Le Havre. In Italië ontwierp hij het hoofdkantoor van uitgeverij Mondadori.

[bewerk] Jaren tachtig tot heden

De Braziliaanse dictatuur duurde 21 jaar. In de jaren tachtig werd de Braziliaanse politiek geleidelijk aan steeds liberaler. In deze context keerde Niemeyer terug naar zijn land. Hij typeerde dit als het begin van de laatste fase van zijn leven. In deze periode maakte Niemeyer het Juscelino Kubitschek Memorial 1980), het Sambódromo (1984), het Panteão da Pátria (het Pantheon van het Vaderland (1985) en het Latijns-Amerika Memorial (1987).

In 1996, op de respectabele leeftijd van 89 jaar, ontwierp hij wat velen beschouwen als zijn belangrijkste werk: het MAC (Museu de Arte Contemporânea oftewel het Museum van de Moderne Kunst) in Niterói.

In 2003 werd Niemeyer gevraagd om de Serpentine Gallery in Londen te bouwen, een kunstgalerie die ieder jaar een beroemde architect vraagt om het gebouw te verbouwen.

Op 22 november 2003 werd een complex geopend waarin onder andere het Museu Oscar Niemeyer is gevestigd in Curitiba, Paraná, Brazilië.