Martin Niemöller

Martin Niemöller (Lippstadt, 14 januari 1892 - Wiesbaden, 6 maart 1984) was een Duits militair, theoloog en verzetsstrijder.

Als jongeman vervult hij zijn dienstplicht bij de marine. Hij wordt uiteindelijk commandant van een duikboot.

In 1919 gaat Niemöller theologie studeren en wordt predikant. Adolf Hitler komt op 30 januari 1933 aan de macht. Niemöller is hier wel blij mee als aanhanger van de NSDAP (Nationaalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei). Langzaam kwam hij erachter dat de ideeën van de nazi’s niet zijn zoals hij had gedacht en dat de nazi’s niet de grote gemeenschapsstichters waren zoals ze zich voordeden.
De Arierparagraph was doorslaggevend voor hem. Hierin stond dat iedereen die van niet-arische afkomst was of was getrouwd met iemand van niet-arische afkomst geen ambt in de kerk mocht bekleden. Christenen van Joodse afkomst die als dominee, jeugdwerker of administrateur in dienst van de kerk waren, zouden hun baan kwijtraken. Niemöller richt de Pfarrernotbund (een noodbond van predikanten) op om te protesteren tegen de invoering van de Arierparagraph in de kerk.

Maar hij verzette zich ook tegen de Führer. Op 25 januari 1934 meldt Niemöller zich met een kerkelijke delegatie in de Rijkskanselarij. Hitler is aanwezig. Göring verschijnt met een geheim dossier van een afgeluisterd telefoongesprek. Hitler bijt Niemöller toe: "Dit is rebellie, dit aanvaard ik niet. De zorg voor het Derde Rijk laat u maar aan mij over, dan zorgt u voor de kerk."

De Verklaring van Barmen kwam tot stand. Dit is het document van de Bekennende Kirche (Belijdende kerk) oftewel de kerkelijke verzetsbeweging van Duitse protestanten. Zij vinden dat de ‘Deutsche Christen’ met hun nationaal-socialistische instelling de kerk uitgezet moeten worden. Volgens ‘Barmen’ telt er maar één woord: de Heilige Schrift.

De Gestapo houdt Niemöller goed in de gaten en luistert naar al zijn preken. De preek van 19 juni 1937 gaat te ver. Het is een tirade tegen Hitler. De Führer grijpt zelf in en verklaart Niemöller tot zijn persoonlijke gevangene. Hij wordt overgebracht naar het concentratiekamp Sachsenhausen, later naar Dachau en zit in totaal zeven jaar vast. Niemöller dichtte in deze tijd:

Toen de nazi’s de communisten arresteerden heb ik gezwegen;

Ik was immers geen communist.

Toen ze de sociaaldemocraten gevangen zetten heb ik gezwegen;

Ik was immers geen sociaaldemocraat.

Toen ze de syndicalisten kwamen halen heb ik gezwegen;

Ik was immers geen syndicalist.

Toen ze de Joden opsloten heb ik gezwegen;

Ik was immers geen Jood.

Toen ze de katholieken arresteerden heb ik gezwegen;

Ik was immers geen katholiek.

Toen ze mij kwamen halen

...was er niemand meer die nog kon protesteren.

Na de Tweede Wereldoorlog blijft Niemöller waakzaam. Hij bekritiseert de deling tussen Oost en West, sluit zich aan bij pacifistische organisaties, neemt deel aan vredesdemonstraties en is in de jaren ’60 actief bezig met het verzet tegen de Vietnamoorlog.