John Gabriël Stedman

John Gabriël Stedman (1744 – 5 maart 1797) was een Schots-Nederlandse soldaat in de Schotse Brigade van het Nederlandse leger. Als vrijwilliger hielp hij mee bij het onderdrukken van een slavenopstand in Suriname. Hij werd verliefd op een slavin, en probeerde haar vrij te kopen. Over zijn ervaringen schreef hij een invloedrijk boek.

Stedman werd in 1744 geboren in Dendermonde, als zoon van een Schotse vader en een Nederlandse moeder. Stedman senior diende in de Schotse Brigade van het Nederlandse leger. Stedman junior werd in 1755 naar een Engelse oom gestuurd die hem zou opvoeden, maar de oom, die geloofde in de ideeën van Jean-Jacques Rousseau, verwaarloosde zijn neefje. Daarom kwam Stedman op twaalfjarige leeftijd weer naar Nederland. Een kapitein in het leger leidde hem op tot sergeant. In 1760 nam hij dienst bij de Schotse Brigade, die onder gezag van de Staten-Generaal stond. Stedman dronk veel en maakte schulden. Om aan zijn problemen te ontsnappen vertrok hij in 1772 op 28-jarige leeftijd naar Suriname als soldaat. Nog tijdens de overtocht begon hij een dagboek. Bij aankomst in Suriname zag hij slaven die zojuist per schip zijn aangevoerd. Stedman schreef later: "Deze schepselen leken uit de dood te zijn opgestaan, of uit de snijkamer van een hospitaal ontsnapt; ik kan hen niet beter vergelijken dan met wandelende geraamten die met bruin leer waren overtrokken."

In Suriname was een slavenopstand uitgebroken, en de bestuurders van Suriname riepen de hulp van de Staten-Generaal in, die een legertje van 800 man naar de kolonie stuurden. Stedman meldde zich op 29 oktober 1772 als vrijwilliger voor een expeditie die de opstand moest onderdrukken. Hij kreeg de rang van kapitein, en nam tussen 1773 en 1777 deel aan diverse veldtochten tegen Boni en zijn Marrons in de moerassen ten oosten van de Cottica. Zijn motieven waren deels van financiële aard. Stedman was in Paramaribo verliefd geworden op de 15-jarige slavin Joanna, een mulattin die behoorde tot de inboedel van de plantage Fauquemberg aan de rivier de Commewijne, en had met haar een zoon gekregen, Johnny genaamd. Hij hoopte hen vrij te kunnen kopen. Volgens Stedman lukte dat ook, maar weigerde Joanna hem te vergezellen toen hij naar Nederland terug wilde keren. Volgens een andere bron kon Stedman de koopprijs niet opbrengen en moest hij zijn geliefde en hun kind achterlaten.

Stedman keerde in 1777 terug in Nederland, alwaar hij weer dienst nam bij de Schotse Brigade. Hij werd bevorderd tot majoor, en vlak voordat hij in 1783 ontslag wilde nemen uit de Schotse Brigade, werd hij zelfs nog bevorderd tot luitenant-kolonel. In datzelfde jaar overleed Joanna te Suriname. (Volgens sommige bronnen in 1782.)

Stedman schreef zijn belevenissen in Suriname op, en begon zich te verdiepen in de rechten van zwarten, met name in de vraag of zwarten als mens behandeld moesten worden.

Intussen was hij getrouwd met de Nederlandse Adriana Wiertz van Coehoorn. Het echtpaar verhuisde naar Devonshire, en zou in totaal vijf kinderen krijgen. De oudste zoon werd opgeleid tot zeeman en kwam op 19-jarige leeftijd tijdens zijn eerste reis door verdrinking om het leven. Johny, de zoon van Stedman en Joanna, was na de dood van zijn moeder naar zijn vader gekomen. Hij nam dienst bij de Britse marine, en stierf als adelborst aan boord van een schip in de buurt van Jamaica.

In 1796 werd Stedmans verslag van zijn ervaringen in Suriname uitgegeven te Londen, onder de titel Narrative of a five years' expedition against the revolted Negroes of Surinam. Het zou twee jaar na zijn dood ook in het Nederlands verschijnen. De Engelse editie was door de uitgever bewerkt, en stond vol onzin en leugens volgens Stedman, die beweerde dat hij persoonlijk tweeduizend exemplaren had vernietigd.

Stedman overleed in Devonshire, op 5 maart 1797. Hij wilde naast de plaatselijke zigeunerkoning worden begraven, maar kreeg een graf aan de achterkant van de kerk. Pas in 2000 werd door nabestaanden een steen op zijn graf geplaatst.

In 2003 reisden de Nederlandse filmregisseur Leon Giesen en cameraman Marcel Prins Stedman achterna, om te proberen iets van de sfeer van toen terug te vinden. Dit resulteerde in een samen met Ikon geproduceerde documentaire onder de titel Stedman.

[bewerk] Bibliografie

Narrative of a five years' expedition against the revolted Negroes of Surinam uitgegeven in Londen in 1796, met gravures van William Blake naar tekeningen van Stedman.
vertaald door Johannes Allart als: Reize naar Surinamen en de binnenste gedeelten van Guiana (1799-1800)
Stedman's Surinam: Life in an Eighteenth-Century Slave Society. An abridged, modernized edition of narrative of a five years expedition against the revolted negroes of Surinam by John Gabriel Stedman, Richard Price, Sally Price, The Johns Hopkins University Press; Reprint edition, March 1, 1992, ISBN 0801842603