Marrons
Marrons verwijst in het Nederlands meestal naar gevluchte slaven die in stamverband in de oerwouden van Suriname zijn gaan leven, en hun afstammelingen. De Engelse benaming Maroon (van het woord marronage), het Haïtiaanse Mawon en het Spaanse Cimarrón ('wilde, vluchteling', letterlijk 'levend op bergtoppen', van het Spaanse woord cima, 'top') verwijzen in bredere zin naar weggelopen slaven in het Caraïbisch gebied, Midden-Amerika, Zuid-Amerika en Noord-Amerika. Marron volken werden aangetroffen van het Amazone-gebied tot in de Amerikaanse staten Florida en North Carolina.
Overvallen door groepen Marrons kwamen vanaf de jaren 1520 voor. De nederzettingen van de Marrons stonden bekend als cumbes, palenques, quilombos, mocambos, ladeiras, of mambises.
In sommige landen zoals Suriname en Frans-Guyana zijn ook heden ten dage grote Marron-gemeenschappen te vinden.
Inhoud |
[bewerk] Marrons in Suriname
In Suriname worden de Marrons, zoals de Saramaccaners, Ndyuka en anderen, ook wel bosnegers en in ambtelijke taal ook boslandcreolen genoemd. In het hedendaagse Surinaamse taalgebruik beschouwen sommigen de term 'bosneger' als denigrerend, maar het is een letterlijke vertaling van businenge, het woord dat de Marrons zelf gebruiken.
[bewerk] Geschiedenis
Reeds in 1650, bij aankomst van de eerste slaven uit Afrika in Suriname, zouden er slaven zijn gevlucht. Ze waren hoofdzakelijk afkomstig uit Ghana, Togo, Benin, Dahomey en Luanda. In het binnenland stichtten zij sterke ministaatjes. Zij kwamen regelmatig terug naar de plantages om ze aan te vallen en meer slaven te bevrijden. Bekende Marron-leiders waren bijvoorbeeld Adyáko Benti Basiton, ook bekend als Boston Bendt, Adoe, Alabi, Boni en Broos.
De plantage-eigenaren konden lange tijd weinig beginnen tegen de aanvallen van de Marrons, die gepaard gingen met grote schade en een permanente dreiging vormden. Na verloop van tijd trachtten de koloniale machthebbers verdragen te sluiten met groepen Marrons.
Op 10 oktober 1760 sloten zij een vredesverdrag met de Ndyuka Marrons, de latere Aukaners, die daarbij als vrije groep werden erkend. Op 19 september 1762 volgde een vergelijkbaar verdrag met de Saramaccaners, en in 1767 met de Matawai. De verdragen bevatten afspraken over het periodiek leveren van geschenken - waardevolle goederen zoals ook kruit en vuurwapens - door de Nederlanders aan de Marrons en over het terugbrengen van nieuwe gevluchte slaven door de Marrons aan de Nederlanders. Beide groepen deden vervolgens alle moeite om via tactische manoeuvres en onderhandelingen onder deze afspraken uit te komen.
De Cottica-Marrons kozen er echter voor, door te gaan met aanvallen op de plantages om meer slaven te bevrijden en gereedschappen en wapens te veroveren. Hun aanvoerder was Boni. Bekende medestrijders waren Baron en Joli-coeur. Na een nederlaag ontsnapten Boni en Baron naar Frans-Guyana. Nog 20 jaar lang ging Boni daar door met zijn strijd tegen de overheersers, tot hij werd gedood door een Aucaans opperhoofd. De Boni sloten in 1860 een vredesverdrag. Ook de Bakabusi Nengre organiseerden zich in groepen. Zij voerden een guerrillaoorlog tegen de blanken onder leiding van Kapitein Broos.
De akties van de marrons zetten de slavenhouders en de koloniale machthebbers van tijd tot tijd onder hoge druk en brachten Suriname bijna tot een faillissement, waar het land eigenlijk niet meer bovenop kwam. Toch leidden ze niet direkt tot het afschaffen van de slavernij. Die afschaffing, in 1863, werd ingegeven door economische overwegingen en druk van tegenstanders van de slavernij in Nederland en daarbuiten. Engeland (1833) en Frankrijk (1848) waren bijvoorbeeld aanmerkelijk sneller dan de Nederlandse regering met het afschaffen van de slavernij.
Men kan de nakomelingen der marrons tegenwoordig in alle lagen van de Surinaamse bevolking terugvinden; onder andere in de handel, mijnbouw, industrie, transport en als medici. Bekende Marrons zijn schrijver, kruidenkenner, natuurgeneeskundige en kenner van de Aukaanse cultuur André Pakosie en sociologe en dichteres Louise Wondel.Nakomelingen willen zich tegenwoordig bundelen teneinde het groepsbelang af te schermen.
In 1974 werd 10 oktober gekozen als Loweman Dei, herdenkingsdag voor de strijd die de marrons hebben gevoerd.
In 2006 werden de Marrons in Suriname getroffen door zware overstromingen.
[bewerk] Verwantschap
De verschillende Marron-groepen hebben alle een eigen matrilineaire structuur, met enkele partrilineaire trekken. Elke stam is onderverdeeld in een aantal matrilineaire clans, lo genaamd. De lo is samengesteld uit een aantal matrilineages, de bere, waarvan de omvang bepaald wordt door het aantal familieleden dat zich tot een zelfde stammoeder acht te behoren (gewoonlijk een paar generaties terug). De leden van een lo wonen in principe in hetzelfde dorp.
De band binnen de bere is sterk ontwikkeld en uit zich in het aanvaarden van verantwoordelijkheid voor alles wat zich daar voordoet en in saamhorigheid tegenover de buitenstaanders. De bere boet voor of profiteert van daden van zijn leden, en zal meebetalen aan boetes, verplichtingen en offerandes, opgelegd aan een van hen.
De man heeft gewoonlijk meer dan één vrouw; vaak wonen die in verschillende dorpen aan de rivier (de verkeersader bij uitstek) en bij hun eigen familie van moederskant. Een man kan zich zoveel vrouwen permitteren als hij kan onderhouden: dat houdt in dat hij elk van haar van een hut, een boot, huishoudelijke artikelen moet kunnen voorzien en op geregelde tijden ook van een nieuw opengehakt stuk oerwoud om voedsel op te verbouwen.
[bewerk] Aantal
Rond 1770 werd het aantal Marrons in Suriname geschat op 5 à 6.000. In 1863, bij de afschaffing van de slavernij, waren er zo'n 10.000 Marrons (tegenover 38.545 slaven). In 1972 waren er 35.838 Marrons, en bij de volkstelling in 2004 bedroeg hun aantal 72.553. Dit is 15% van de totale bevolking van Suriname.
[bewerk] Groepen
De Surinaamse Marrons zijn verdeeld in zes groepen:
- Aloekoe's
- Kwinti's
- Matuariërs
- Ndyuka (Aukaners)
- Paramaccaners
- Saramaccaners
[bewerk] Marrons in Brazilië
Marron nederzettingen werden ook wel palenques of quilombos genoemd. Een van de meest bekende quilombos was een Braziliaans koninkrijk genaamd Palmares, dat in het begin van de 17de eeuw in het binnenland van de noordoostelijke staat Alagoas gesticht was door een groep van zo'n 40 ontsnapte mannen en vrouwen, van origine Bantu's uit Congo en Angola. Het ging hen niet alleen om ontsnapping of wraak, maar ook om het stichten van gebieden waar Afrikanen politieke macht hadden en zich konden verdedigen tegen hun vijanden. Afrikaanse religies zoals Obeah en Vodum waren er belangrijk als organisatiemiddel. Op zijn hoogtepunt had Palmares een inwonertal van meer dan 30,000 vrije mannen, vrouwen en kinderen, en werd het geregeerd door een koning genaamd Zumbi (1655-1695). Palmares werd uiteindelijk in 1694 vernietigd door een leger van Portugezen, Nederlanders, Britten en anderen. Het heeft bijna 100 jaar bestaan als een onafhankelijke staat, tot 1695 toen Zumbi werd gevangen genomen en geëxecuteerd op 20 november. In heel Brazilië waren er vele andere kleine quilombos (kleine groepen verborgen in de bossen werden mocambos genoemd), waar Afrikanen onderdak vonden en in vrijheid volgens hun eigen cultuur leefden. De geschiedenis van Quilombo dos Palmares inspireert nog steeds vele zwarte activisten die strijden voor vrijheid, mensenrechten, waardigheid, respect en gelijkheid.
[bewerk] Marrons in Colombia
De Palenqueros in Colombia ontsnapten van Spaanse plantages in het begin van de 17de eeuw. Bekende aanvoerders waren Domingo Benkos Biohó en Bayano. Bayano en zijn Marrons zetten de Spanjaarden onder zo'n zware druk dat de Spaanse onderkoning Canete besloot te onderhandelen. Overeengekomen werd, dat de Marrons het recht kregen om zich als vrije mensen te vestigen en zij weggelopen slaven die zich bij hen probeerden aan te sluiten zouden terug sturen naar hun eigenaars. Verdragen werden gesloten in 1713 en 1717. De nakomelingen van deze Marrons spreken Palenquero en Spaans.
[bewerk] Marrons in Venezuela
In 1552 kwamen 250 slaven uit de mijnen van Buria bij Nuevo Segovia, 200 km ten westen van Caracas, in opstand. Deze opstand werd geleid door El Negro Miguel, die koning werd van de gemeenschap. In de decennia en eeuwen die daarop volgden ontvluchtten duizenden slaven de huizen en plantages van hun overheersers en creëerden zij tientallen vrije gemeenschappen die in Venezuela bekend stonden als cumbes.
[bewerk] Marrons op Jamaica
Op Jamaica mengden Marrons zich met Arawak en Miskito-volkeren uit Midden-Amerika. Met de intensivering van de suikerproductie nam ook de kracht en de frequentie van de Marron-activiteiten toe. Er was een grote instroom van slaven uit vooral de gebieden van de Goud- en Ivoorkust (nu Ghana en Ivoorkust. Deze nieuwkomers waren grotendeels Akan sprekende groepen, zoals de Fante en de fiere Ashanti en Coramantee. Door hun gemeenschappelijke taal konden ze communicatielijnen onderhouden en allianties vormen. Een beroemde Marron rebel was Grandy Nanny (of Granny Nanny). Zij is de enige vrouw op de lijst van Jamaicaanse nationale helden. Nanny was leider van de Jamaicaanse Marrons in de 18de eeuw. De Jamaicanen maakten haar onsterfelijk in liederen en legenden. Ze speelde vooral een belangrijke rol in de Eerste Onafhankelijkheidsoorlog (First Maroon War, 1720-1739). Grandy Nanny stond bekend om haar leiderschapskwaliteiten. Zij wist de Britten te verwarren door guerrilla-taktieken. De Maroon nederzetting Nanny Town is naar haar genoemd en haar beeltenis staat op het $500-biljet van de Bank of Jamaica.
Tot de dag van vandaag zijn de Marrons op Jamaica autonoom en hebben zijn hun eigen cultuur. Hun grootste dorp, Accompong, kent nog steeds een levendige gemeenschap van ongeveer 600 zielen. Rondleidingen door het dorp worden aangeboden aan buitenlanders en elk jaar op 6 januari wordt een groot festival gehouden om het vredesverdrag te herdenken, dat werd ondertekend met de Britten na de Onafhankelijkheidsoorlog.
[bewerk] Marrons in Midden-Amerika
De Garifuna zijn een Marron-volk langs de Atlantische kust van Midden-Amerika.
[bewerk] Marrons in Panama
In 1570 nam het aantal Marrons in Villano, bij Nombre de Dios in het noorden van Panama, toe tot meer dan 2000. Zij ondernamen samen met Sir Francis Drake geslaagde overvallen op de Spaanse muilezel-transporten die zeer rijk beladen waren met zilver.
[bewerk] Marrons op Haïti
In de Spaanse kolonie Hispaniola (het eiland dat later verdeeld is in Haïti en de Dominicaanse Republiek) speelden de Marrons een belangrijke rol in de Haïtiaanse revolutie. Op Haïti worden de Marrons Mawon genoemd.
[bewerk] Marrons in Mexico
Al in 1523 waren er berichten over Marrons in de streek Oaxaca in Nieuw-Spanje (het latere Mexico), waar zij aan de slavernij waren ontsnapt. In enkele gevallen slaagden Marrons erin militaire aanvallen te weerstaan en succesvol te onderhandelen met de koloniale machthebbers: zij verkregen hun vrijheid en de erkenning van hun woonplaatsen.
Het meest bekende voorbeeld is San Lorenzo de los Negros dat hernoemd werd tot San Lorenzo Cerralvo en Yanga heet. In 1570 leidde een Afrikaan genaamd Gaspar Yanga (ook bekend als Yanga, Naga of Nanga) een slavenopstand in het gebied van Córdoba en Orizaba in centraal Veracruz. Na mislukte pogingen om hem te verslaan, besloten de Spaanse autoriteiten in 1608 tot onderhandelingen. De gemeenschap werd enkele malen verplaatst, en werd in 1655 gevestigd op de huidige locatie. In 1932 werd de plaats hernoemd ter ere van Yanga.
[bewerk] Marrons in Noord-Amerika
De Black Seminoles, Marrons die ontsnapten vanuit South Carolina en Georgia naar de wildernis van Florida aan het eind van de 17de eeuw en zich daar verenigden met de Seminole Indianen, waren verreweg de grootste en meest succesvolle Marron gemeenschap in Noord-Amerika.
Van 1835-1838 leidden zij de grootste slavenopstand in de geschiedenis van de Verenigde Staten. In 1836, ontvluchtten honderden slaven de plantages om zich te voegen bij de opstandelingen in de Second Seminole War (1835-1842). Op het hoogtepunt van de opstand vochten 385 tot 465 plantageslaven en 500 tot 800 Black Seminole marrons samen met Indiaanse Seminole bondgenoten. Zij slaagden erin meer dan 21 suikerplantages te vernietigen in centraal Florida, in die tijd een van de meest ontwikkelde landbouwgebieden in Noord-Amerika. Een belangrijk aanvoerder was John Horse.
De afstammelingen van de Black Seminoles leven nog steeds in Oklahoma en Texas, op de Bahama's en in het noorden van Mexico. In de 19de eeuw werden de "Black Seminoles" in Florida "Seminole Negroes" genoemd door hun blanke Amerikaanse vijanden en "Estelusti" oftewel "Zwarte Mensen" door hun Indiaanse bondgenoten. Hedendaagse Black Seminoles staan bekend als "Seminole Freedmen" in Oklahoma, "Seminole Scouts" in Texas, "Black Indians" in de Bahama's, en "Mascogos" in Mexico.
[bewerk] Externe links
- Saramaccaans voor Beginners
- http://www.marrons.nl/
- Homepage van de stichting Sabanapeti (Organisatie van Marrons in de Nederlandse samenleving)
- http://www.geocities.com/kongneti/marrons/
- Geschiedenis van Zumbi
- Geschiedenis van de Accompong Maroons
- Creativity and Resistance: Maroon Cultures in the Americas
- The African presence in Mexican national identity
- Lijst van Marrons in de Haïtiaanse revolutie
- Black Seminole slavenopstand
- Maroons in Suriname and Guyane: how many and where
[bewerk] Bronnen
- Buddingh, Hans, 1995, Geschiedenis van Suriname, Het Spectrum, ISBN 9027430446
- Caruso, Carla, 2005, Zumbi: o Último Herói dos Palmares, Calles, ISBN 8598750107
- Dash, Julie, 1991, Daughters of the Dust, film spelend in 1902 langs de kust van South Carolina en Georgia, ASIN 6305729212
- Diegues, Carlos, 1963, Ganga Zumba, film
- Diegues, Carlos, 1985, Quilombo, film over Quilombo dos Palmares, ASIN B0009WIE8E
- Garcia, Jesus, 1990, Barlovento: tiempo de cimarrones (San Jose de Barlovento: Editorial Lucas y Trina, ), 83.
- Gabino La Rosa Corzo, 2003, Runaway Slave Settlements in Cuba: Resistance and Repression, translated by Mary Todd (Envisioning Cuba), Chapel Hill: University of North Carolina Press
- Hoogbergen, Wim S.M. 1985, De Boni-oorlogen, 1757-1860: marronage en guerrilla in Oost-Suriname (The Boni Wars, 1757-1860: Marroons and guerrilla warfare in Eastern Suriname), Rijkuniversiteit Utrecht, Centrum voor Caraïbische studies, ISBN 90-70955-13-X
- Hoogbergen Wim S.M., 1992, De Bosnegers zijn gekomen! Slavernij en rebellie in Suriname, Prometheus, ISBN 90-5333-101-8
- Hoogbergen, Wim S.M., 1997, The Boni Maroon Wars in Suriname, Brill Academic Publishers, ISBN 9004093036
- Kambel, Ellen-Rose en Fergus MacKay, 2003, De rechten van inheemse volken en marrons in Suriname, KITLV, ISBN 90-6718-210-9
- McFarlane, Milton C, 1977, Cudjoe of Jamaica: Pioneer for Black freedom in the New World, R. Eslow, ISBN 0894900013
- McFarlane, Milton C, 1977, Cudjoe the Maroon, Allison and Busby, ISBN 0850311713
- Price, Richard, 2002, Maroons in Suriname and Guyane: how many and where, New West Indian Guide/ Nieuwe West-Indische Gids 76 (2002), no: 1/2, Leiden, 81-88, KITLV
- Stedman, John Gabriel, 1796, Narrative of a five years' expedition against the revolted Negroes of Surinam, met gravures van William Blake naar tekeningen van Stedman, Londen.
- Stedman, John Gabriel, 1799-1800, Reize naar Surinamen en de binnenste gedeelten van Guiana; door den capitain John Gabriël Stedman met plaaten en kaarten. Naar het Engelsch, vertaald door Johannes Allart, Amsterdam
- Stedman, John Gabriel, 1992, Stedman's Surinam: Life in an Eighteenth-Century Slave Society. An abridged, modernized edition of narrative of a five years expedition against the revolted negroes of Surinam door Richard Price, Sally Price, The Johns Hopkins University Press; Reprint edition, March 1, ISBN 0801842603
- Wallen, Trevor, 1997, Cudjoe, the Mountain Lion: A Story of a Jamaican Maroon, Macmillan Education, ISBN 0333639278
