Carnaval
Carnaval is het feest dat gevierd wordt in de dagen voorafgaand aan de huidige Aswoensdag, waarmee de vastentijd van 40 dagen aanvangt tot aan Pasen. Het verband tussen Carnaval en vasten is thans zeer klein.
Inhoud |
[bewerk] Oorsprong
Van oudsher was het een eetfestijn, omdat het de laatste mogelijkheid was zich te buiten te gaan voor de 40 dagen vasten, waarin men zich beperkte tot het minimaal noodzakelijke. De vasten is ter herdenking van de 40 dagen die Jezus volgens het Nieuwe Testament in de woestijn vastte en tevens ook tot bezinning op de christelijke kernwaarden. Waarschijnlijk bestond het feest al langer dan de christelijke traditie, en heeft de kerk het gemakkelijker gevonden het heidense carnaval in een katholieke traditie om te zetten dan het uit te bannen. Dit was overigens ook met andere voor-christelijke feesten gebeurd zoals Kerstmis dat oorspronkelijk een 'heidens' midwinterfeest was. In die betekenis wordt de term afgeleid van het Latijn: carne vale (= vaarwel aan het vlees). Een andere mogelijke verklaring voor de term is het eveneens Latijnse carrus navalis: scheepswagen, hetgeen zou verwijzen naar rondtrekkende groepen in een als een schip ogende wagen of kar, het zogenaamde narrenschip, maar ook kan slaan op het schip waarmee de god van de zee der Kelten/Germanen uit het noorden kwam om deel te nemen aan de winterfeesten. De Romeinen vierden het feest van de saturnalia dat veel kenmerken van het hedendaagse carnaval had zoals drink en eetgelagen, een soort prins carnaval, vermommingen en optochten door de straten. Het 'heidense' carnaval werd in heel Europa gevierd. Bijvoorbeeld in Rusland is dit feest bekend onder de naam maslenitsa (vrij vertaald: boterfeest). Antropologisch gezien is het carnaval een omkeringsritueel, waarin maatschappelijke rollen worden omgedraaid en normen omtrent gewenst gedrag worden opgeschort.
[bewerk] Carnaval in de Lage Landen en het Rijnland
In zijn huidige praktijk wordt carnaval gevierd vanaf de donderdag in de week voorafgaand aan Aswoensdag tot en met Aswoensdag zelf. Er is echter ook sprake van een carnavalsseizoen, dat op 11 november (de elfde van de elfde) om 11:11 uur begint. In Nederland wordt deze start van het seizoen in iedere carnavalvierende stad of dorp met een zekere ceremonie gevierd. In Maastricht vindt op die dag een grote manifestatie plaats die in 2006 zo'n 30.000 bezoekers trok. Het getal 11 is van oudsher het getal van de dwazen en narren en duikt veel op in het Rijnlandse en Limburgse carnaval.
Ook al wordt de vastenperiode lang niet meer zo streng gevierd als vroeger, het carnavalsfeest blijft het feest waarbij mensen zich vermommen door vreemde kledij aan te trekken, en zo onherkenbaar een alibi hebben om zich in allerlei vormen te buiten te gaan. In de Middeleeuwen vielen daarbij nogal eens doden en gewonden, maar tegenwoordig is het masker bedoeld om iemand anders een spiegel voor te houden dan wel (met verdraaide stem) iemand stevig en ongezouten de waarheid te zeggen.
Het carnavalsfeest wordt in Nederland vooral ten zuiden van de grote rivieren (Maas, Waal en Rijn) gevierd. Verder wordt het in Twente en Salland gevierd. In Noord-Brabant viert men het Bourgondische carnaval, in Limburg het Rijnlandse carnaval, naar Duits model (met Keulen als belangrijkste centrum).
De meeste Brabantse steden en dorpen hebben tijdens de carnavalstijd een alternatieve naam (bijv. 's-Hertogenbosch wordt Oeteldonk, Breda wordt Kielegat,Bergen op Zoom wordt Krabbegat en Schaijk wordt Moesland). Ook in Limburg worden veel steden en dorpen "omgedoopt" tijdens de caranavalsdagen.
Er worden optochten gehouden met praalwagens, georganiseerd en gemaakt door de carnavalsverenigingen, soms met een bepaald thema. Ook zijn er feesten in de plaatselijke horeca-gelegenheden zoals café's, kroegen en vereningsgebouwen, waar het bier dan (soms) rijkelijk vloeit en waar wordt gedanst (gehost) op muziek die speciaal voor dit doel is geschreven, de carnavalskrakers. In Brabant geschreven in het Nederlands of het Brabants dialect en in Limburg in de Limburgse (streek)taal.
Één van de grootste carnavalsvieringen in Nederlands Limburg vindt plaats in Maastricht. Daar werd in 1839 de sociëteit Momus opgericht. Deze sociëteit heeft het spontane volksfeest een iets meer georganiseerd karakter gegeven door naar Rijnlands voorbeeld zittingen en optochten te houden. Momus ging in 1939 ter ziele, maar na de de Tweede Wereldoorlog werd deze rol overgenomen door de carnavalsvereniging 'De Tempeleers'. In de Maastrichtse carnaval wordt veel aandacht besteed aan de kostuums ('pekskes') en aan het schminken van het gezicht. Een goot deel van het feest speelt zich daar ook in de buitenlucht af; het zogenaamde straatcarnaval ('straotkarneval').
Met name Venlo heeft een reputatie op het gebied van carnavalsmuziek. In diezelfde stad is ook de oudste nog bestaande carnavalsvereniging van Nederland, de Jocus, opgericht in 1842.
De oudste dorpscarnavalsvereniging van Zuid Limburg is gevestigd te Beek Lb en noemt zichzelf "De Baeker Pottentoate". Deze vereniging bestaat sinds 1886. Ook buiten Limburg en Brabant bestaat de traditie van carnavalsmuziek in dialect, bijvoorbeeld in Nijmegen, Huissen en Angeren (keujesgat).
Vaak worden steden en dorpen tijdens carnaval overgedragen aan het gezag van Prins Carnaval, bijgestaan door de Raad van Elf. In Oeteldonk heet Prins Carnaval bijvoorbeeld Prins Amadeiro. Maar ook boven de grote rivieren wordt carnaval gevierd. Zo heeft zowel Amsterdam als Rotterdam een carnavalsoptocht. Deze, vaak op Caraïbische leest geschoeide, optochten vinden in de zomer plaats.
Een ander carnavalsfenomeen is het tonpraote of buutterednen waarbij de tonpraoter of buutteredner een cabaretesk betoog in dialect houdt, waarin allerlei actuele, meestal lokale, zaken de revue passeren.
In veel plaatsen worden in de week vóór carnaval zgn Oude Wijven avonden gehouden. Hierbij zijn de kroegen bezet door al-of-niet verklede vrouwen en mannen die zich erbinnen wagen lopen gevaar vernederd en weggejaagd te worden. Een bekende viering van 'aw wieverbal' vind plaats in Valkenburg aan de Geul.
Carnaval wordt ook vastenavond genoemd, al is dit eigenlijk de dinsdagavond van carnaval. Een voorbeeld van een plaats die carnaval "Vastenavend" noemt is Bergen op Zoom (Krabbegat). Hier kleedt men zich veelal in boerenkiel en de vrouwen in (nep)bontjassen, de karnaval ofwel Vastenavend begint zelfs al 3 weken voor het carnavalsweekend en de optocht trekt meer dan 100 deelnemers; ook is deze optocht wel bekend om zijn vele en reusachtige praalwagens (sommige wagens halen een lengte van 30 meter en 15 meter hoogte) van "gedoogd" polyester. Het Limburgse woord voor carnaval is "vasteloavend(j)".
In Nederlandstalig België viert Limburg het Rijnlandse carnaval, zoals in Duitsland, maar het grensgebied van Oost-Vlaanderen en Brabant kent een meer anarchistisch straatcarnaval met als grote voorbeeld Aalst. Aan de Aalsterse zondagsstoet nemen meer dan 70 plaatselijke groepen deel, met elk jaar een ander lokaal, nationaal of internationaal thema dat ze hekelen met prachtige praalwagens. Losse groepen haken in op de allerlaatste actualiteit. De dinsdag is er een Voil-Jeanettenstoet: in vrouwenkleren gestoken mannen met kinderkoets, kapotte paraplu en haring in een vogelkooi zijn dan meester van de straat. Elk jaar verschijnen verscheidene CD's met liedjes in het Oilsjters (Aalsters) dialect.
De oudste carnavalsstoet van België (sinds 1892) is die van Herenthout in de provincie Antwerpen. De Herenthoutse carnavalsstoet is gegroeid vanuit het theater en is zich verder blijven profileren als een dynamische stoet van straattoneel en dansen. Dit in tegenstelling tot de eerder passieve voorbijtrekkende optochten met het accent op rijkelijk uitgedoste deelnemers en praalwagens. In 1978 bevestigde minister Rika De Backer van Nederlandse cultuur dat Herenthout de oudste georganiseerde Vastenavondstoet van België heeft tot het tegendeel bewezen wordt.
In Wallonië is Binche de carnavalsstad, met zijn historische Gilles en, evenals Aalst, een carnavalmuseum. Ook Malmedy is bekend voor de Blancs-Moussis.
Ook in Keulen (Duitsland) wordt carnaval gevierd op ongeveer gelijke wijze als in Limburg. Kenmerkend zijn buutreders, zittingen, optochten (op Rosenmontag), verklede mensen en bier. Carnaval is relatiebevorderend. Het is eenvoudiger om contacten te leggen met anderen, daarvoor hoef je niet eens dronken te zijn. Ook (het nabijgelegen) Aken, Düsseldorf en Mainz zijn bekend om hun carnavalsfeest.
[bewerk] Carnaval in andere landen
In Frankrijk is het carnaval van Nice bekend.
Ook in Zuid-Amerika wordt het carnaval uitbundig gevierd, waarbij vooral Rio de Janeiro the place to be is, want daar vindt de wereldberoemde carnavalsparade plaats.
In New Orleans (Louisiana, VS) heet carnaval Mardi Gras, Frans voor vette dinsdag. Het is een verkleedfeest (paars, groen en goud) en een paradefeest.
In Venetië is carnaval, heropgericht in de jaren 1980, veel ingetogener. Men verkleedt zich in historische stijl. De kostuums zijn vaak heel duur. De maskers kunnen kunstwerken op zich zijn, hoewel ze ook in de fabriek aan de lopende band gemaakt worden.
[bewerk] De datum van carnaval
De carnavalsdatum vindt zijn huidige oorsprong in de kerkelijke kalender, die gerekend wordt vanuit Eerste Paasdag. Pasen is bepalend voor de datum van de eerste carnavalsdag. Paaszondag is, volgens het Concilie van Nicaea (325 na Christus), de eerste zondag na de eerste volle maan na het begin van de lente (21 maart). Ga dan zeven weken terug voor de eerste carnavalsdag (of 47 dagen voor 1e paasdag). Carnaval begint officieel op zondag. De zaterdag is er in de loop der jaren als extra feestdag "bijgesmokkeld". Pasen kan op zijn vroegst op 22 maart zijn en op zijn laatst op 25 april. Dit houdt in dat het vroegst mogelijke carnaval op 1 februari is. De laatst mogelijke datum is 7 maart.
Voor het bepalen van de datum in een bepaald jaar is gebruik te maken van een online Carnavalsdatum calculator
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Externe links
- Digitaal carnavalsmuseum
- Geschiedenis van carnaval, diverse bronnen vergeleken
- Carnival in Rio de Janeiro, Brazil
Categorieën: Folklore | Carnaval | Dag | Feest | Rooms-Katholieke Kerk
