Nafnorð

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Nafnorð eru orð sem notuð eru yfir einstaklinga, staði eða atburði, hugmyndir o.fl. Þau skiptast í tvo undirflokka, sérnöfn og samnöfn. Sérnöfnin eru skrifuð með stórum staf og eru sérheiti manna, dýra, staða o.fl., t.d. Sigurður, Akureyri. Samnöfnin eru sameiginleg heiti almennra hluta, staða o.fl., t.d. mjólk, maður, borg. Samnöfn skiptast eftir sinni í hlutaheiti (t.d. hestur, steinn, litur), hugmyndaheiti (t.d. virðing, reiði, ást) og safnheiti, þ.e. orð sem tákna heild eða safn hluta (t.d. hveiti, korn, mergð).

Nafnorð eru fallorð og hafa því kyn, tölu og fall. Fáein nafnorð eru aðeins til í einni tölu, t.d. orðstír (et.), mjólk (et.), dyr (ft.) buxur (ft.). Nafnorð eru ýmist ákveðin þegar þau standa með greini (t.d. fjallið), eða óákveðin þegar þau standa án greinis (t.d. fjall).

[breyta] Fallbeyging

Í orðabókum eru kenniföll nafnorða jafnan uppgefin, en það eru þau föll sem mestu máli skipta við fallbeygingu; nefnifall eintölu, eignarfall eintölu og nefnifall fleirtölu Dæmi; hestur, -s, -ar sem gefur til kynna fallbeyginguna hestur - hests - hestar. og gestur, -s, -ir sem gefur til kynna fallbeyginguna gestur - gests - gestir.

Talað er um sterk og veik no. eftir endingum þeirra eignarfalli eintölu; sterk no. enda á samhljóða í ef. et. (s eða r), t.d. hestur/hests, en veik no. enda á sérhljóða í ef. et., t.d. bóndi/bónda. Síðan má greina veika og sterka beygingu nánar eftir kyni:

Kyn	kk.		kvk.		hk.
Beyging	Veik	Sterk	Veik	Sterk	Veik	Sterk
Tala	et./ft.	et./ft.	et./ft.	et./ft.	et./ft.	et./ft.
Endingar í ef. et. og nf. ft.	-a/-ar hani) -a/-ur (nemandi)	-s/-ar (hestur) -s/-ir (gestur) -ar/-ir (staður) -ar/-ar (höfundur)	-u/-ur (vísa) -i/ar (lygi)	-ar/-ar (skál) -ar/-ir (mynd) -ar/-ur (bók)	-a/-u (auga)	-s/- (borð)

Taflan sýnir endingar kennifalla nafnorða og falla flest nafnorð undir þessa flokkun en þó ekki öll, t.d sykur, gleði o.fl. Óreglulega beygingu hafa sex sterk karlkynsorð; faðir, bróðir, vetur, fótur, fingur og maður. Nokkur sterk kvenkynsorð hafa einnig óreglulega beygingu; hönd, kýr, ær, sýr, mús, lús, móðir, dóttir, systir, mær (mey).

Stofn nafnorðs er sá orðhluti þess sem er sameiginlegur öllum föllum. T.d. er orðhlutinn hest stofn orðsins hestur eins og sést af fallbeygingunni; hest-ur, hest-, hest-i, hest-s.