Horror
Z Wikipedii
Horror (łac. groza, strach), fantastyka grozy – odmiana fantastyki polegający na budowaniu świata przedstawionego na wzór rzeczywistości i praw nią rządzących po to, aby wprowadzić w jego obręb zjawiska kwestionujące te prawa i nie dające się wytłumaczyć bez odwoływania się do zjawisk nadprzyrodzonych. Zadaniem horroru jest często wywołanie lęku i niepokoju u odbiorcy utworu. Pojawiające się w świecie utworu zjawiska fantastyczne podważają ustalone na początku i akceptowane przez bohaterów prawa świata.
Spis treści |
[edytuj] Literatura
W literaturze europejskiej fantastyka grozy pojawiła się wraz z gotycyzmem w XVIII w. Za klasyków gatunku uważa się takich autorów jak Bram Stoker (Dracula), Mary Shelley (Frankenstein), Edgar Allan Poe, Howard Phillips Lovecraft, Stefan Grabiński. Znani współcześni autorzy to między innymi Stephen King, Clive Barker, Graham Masterton, Dean R. Koontz czy Neil Gaiman.
Zobacz też: autorzy horroru, przegląd zagadnień z zakresu literatury.
[edytuj] Film
Początki kina grozy sięgają przełomu wieku XIX i XX (Georges Melies i jego filmy o potworach). Gatunek horroru wiele zawdzięcza niemieckiemu ekspresjonizmowi w filmie, który po I wojnie światowej stworzył kilka arcydzieł kina grozy (m.in. Gabinet doktora Caligari, Zmęczona śmierć, Gabinet figur woskowych, Golem a przede wszystkim Nosferatu – symfonia grozy). W Hollywood w latach 20. powstały Dzwonnik z Notre Dame i Upiór w operze.
W latach 30. w amerykańskich studiach, szczególnie w Universal Studios, stworzono klasyczne dziś horrory z postaciami Draculi (w którego wcielił się Bela Lugosi), Frankensteina, gdzie w roli monstrum wystąpił Boris Karloff (oba filmy pochodzą z 1931 r.), i mumii z Karloffem (1932). Wszystkie te filmy miały wielką ilość sequeli.
Po II wojnie światowej, w latach 50., nastąpił boom na horrory science fiction, opowiadające o inwazjach z kosmosu lub o skutkach promieniowania po wybuchu bomby atomowej (np. Godzilla).
W drugiej połowie lat 50. i w latach 60. w Wielkiej Brytanii działała wytwórnia Hammer Films, specjalizująca się w realizacji gotyckich horrorów z gwiazdami Peterem Cushingiem i Christopherem Lee. Były to najczęściej remaki klasycznych filmów z postaciami Draculi, Frankensteina i mumii. W tym samym czasie w American International Pictures (AIP), wyprodukowano serię adaptacji opowiadań Edgar Allan Poe z udziałem Vincenta Price'a.
Dziś do klasyków, oprócz filmów wymienionych powyżej, zalicza się produkcje z lat 60., 70. i 80. XX w. np. Psychozę Alfreda Hitchcocka, Noc żywych trupów i jego kontynuacje George'a A. Romero, serie Koszmar z ulicy Wiązów, Piątek 13. i Halloween, które wykreowały postacie Freddy'ego Kruegera, Jasona Voorheesa i Michaela Myersa. Począwszy od roku 1976, gdy Brian de Palma nakręcił film Carrie wg powieści Stephena Kinga, autor ten wywiera wielki wpływ na gatunek. Jego bardzo popularne powieści i opowiadania są znakomitym tworzywem literackim dla filmów grozy, zyskujących uznanie i przychylność widzów (np. Lśnienie w reżyserii Stanleya Kubricka przez wielu uznawane jest za horror idealny).
W drugiej połowie lat 90. liczyć zaczęło się kino japońskie – horrory takie jak The Ring – krąg, Klątwa ju-on czy Dark Water znakomicie sprzedały się na całym świecie, dla Amerykanów stały się świetnym materiałem na remaki.
Wyróżnia się kilka rodzajów horrorów w kinie. Współcześnie często spotykane są krwawe gatunki gore oraz slasher.
[edytuj] Ważniejsze filmowe horrory poszczególnych dziesięcioleci
- początek XX wieku
- Student z Pragi (1913, reż. Paul Wegener, Stellan Rye)
- Gabinet doktora Caligari (1919, reż. Robert Wiene)
- lata 20. XX wieku
- Golem (1920, reż. Paul Wegener, Carl Boese)
- Dr Jekyll i Mr Hyde (1921, reż. John S. Robertson); liczne późniejsze adaptacje powieści Stevensona
- Zmęczona śmierć (1921, reż. Fritz Lang)
- Nosferatu – symfonia grozy (1922, Friedrich Wilhelm Murnau)
- Gabinet figur woskowych (1924, reż. Leo Birinsky, Paul Leni)
- Upiór w operze (1925, Rupert Julian, Edward Sedgwick, Lon Chaney)
- Pies andaluzyjski (1929, reż. Luis Buñuel); film surrealistyczny, uważany jednak za jeden z pierwszych, w którym pojawił się gore
- lata 30. XX wieku
- Dracula (1931, Tod Browning – wersja angielska, George Melford, Enrique Tovar Ávalos – wersja hiszpańska); liczne remaki
- M jak morderca (1931, Fritz Lang)
- Frankenstein (1931, James Whale); najwybitniejsza ekranizacja powieści Mary Shelley z Borisem Karloffem w roli monstrum.
- Mumia (1932, reż. Karl Freund)
- Niewidzialny człowiek (1933, reż. James Whale)
- lata 40. XX wieku
- Wilkołak (1941, reż. George Wagger)
- Portret Doriana Graya (1945, reż. Albert Lewin)
- lata 50. XX wieku
- Godzilla 1954, reż. Ishirô Honda); horror science-fiction, pierwszy z wielu z Godzillą.
- Inwazja porywaczy ciał (1956, reż. Don Siegel; horror science-fiction
- Blob, zabójca z kosmosu (1958, reż. Irvin S. Yeaworth Jr.)
- Dracula (1958, reż. Terence Fisher); pierwszy remake wytwórni Hammer Films
- Mucha (1958, reż. Kurt Neumann) – remaki w 1986 i 2005 r.
- Psychoza (1960, reż. Alfred Hitchcock); dwa sequele
- lata 60. XX wieku
- Zagłada domu Usherów (1960, reż. Roger Corman
- Kruk (1963, reż. Roger Corman; komediohorror
- Nawiedzony dom (1963, reż. Robert Wise)
- Ptaki (1963), reż. Alfred Hitchcock)
- Kwaidan, czyli opowieści niesamowite (1964, reż. Masaki Kobayashi); horror w świecie samurajów
- Grobowiec Ligei (1965, reż. Roger Corman)
- Trzy kroki w szaleństwo (1967, reż. Roger Vadim, Federico Fellini, Louis Malle)
- Bal wampirów (1967, reż. Roman Polański); komediohorror
- Dziecko Rosemary (1968, reż. Roman Polański)
- Noc żywych trupów (1968, reż. George A. Romero); liczne sequele, ostatni – 1993; liczne remaki
- lata 70. XX wieku
- Ostatni dom na lewo (1972, reż. Wes Craven)
- Opowieści z krypty (1972, reż. Freddie Francis); nowele, kilka kontynuacji
- Egzorcysta (1973, reż. William Friedkin); dwa sequele i prequel
- Nie oglądaj się teraz (1973, reż. Nicolas Roeg)
- Samochody, które zjadły Paryż (1974, reż. Peter Weir)
- Czarne Święta (1974, reż. Bob Clark); 2006 – remake
- Teksańska masakra piłą mechaniczną (1974, reż. Tobe Hooper); 2003 – remake
- seria Szczęki (pierwszy film – 1975, ostatni – 1987, reż. Steven Spielberg)
- Carrie (1976, reż. Brian de Palma); sequel – 1997
- seria Omen (1976, reż. Richard Donner); dwa sequele, ostatni – 1981)
- Ostatnia fala (1977, reż. Peter Weir)
- seria Halloween (pierwszy film – 1978, ostatni – 2002, reż. John Carpenter)
- Cannibal Holocaust (1979, reż. Ruggero Deodato)
- Amityville Horror (1979, reż. Stuart Rosenberg); 2005 – remake
- Obcy – 8. pasażer Nostromo (1979, reż. Ridley Scott) i liczne sequele
- Kiedy dzwoni nieznajomy (1979, reż. Fred Walton); 1993 – sequel, 2006 – remake
- seria Piątek 13. (pierwszy film – 1980, ostatni – 2003, reż. Sean S. Cunningham)
- Lśnienie (1980, reż. Stanley Kubrick)
- lata 80. XX wieku
- seria Piątek 13. (pierwszy film – 1980), reż. Sean S. Cunningham
- seria Martwe zło (pierwszy film – 1981, ostatni – 1993, reż. Sam Raimi)
- Skowyt (1981) reż. Joe Dante); liczne sequele
- Cannibal Ferox (1981, reż. Umberto Lenzi)
- Duch (Poltergeist, 1982, reż. Steven Spielberg)
- Coś (1982, reż. John Carpenter)
- Strefa mroku (1983 reż. Joe Dante, George Miller, John Landis, Steven Spielberg)
- Twierdza (1983, reż. Michael Mann)
- Zagadka nieśmiertelności (1983, reż. Tony Scott)
- seria Koszmar z ulicy Wiązów (pierwszy film – 1984, ostatni – 2003, reż. Wes Craven)
- Dzieci kukurydzy (1984, rez Fritz Kiersch) i kilka sequeli
- Gremliny rozrabiają (1984, reż. Joe Dante i Gremliny II (1990); komediohorrory
- Autostopowicz (1986, reż. Robert Harmon)
- Sklepik z horrorami (1986, reż. Frank Oz); musical – czarna komedia, remake filmu Rogera Cormana z 1960
- Książę ciemności (1987, reż. John Carpenter)
- Fatalne zauroczenie (1987, reż. Adrian Lyne)
- Hellraiser: Wysłannik piekieł (1987, reż. Clive Barker)
- Nekromantik (1987, reż. Jörg Buttgereit)
- Zły smak (1987, reż. Peter Jackson)
- Laleczka Chucky (1988, reż. Tom Holland); kilka sequeli
- Smętarz dla zwierzaków (1989, reż. Mary Lambert); sequel – 1992
- lata 90. XX wieku
- Candyman (1992, reż. Bernard Rose)
- Martwica mózgu (1992, reż. Peter Jackson)
- Milczenie owiec (1991, reż. Jonathan Demme)
- Mary Shelley's Frankenstein (1994, reż. Kenneth Branagh)
- Wilk (1994, reż. Mike Nichols)
- Wywiad z wampirem (1994, reż. Neil Jordan)
- Krzyk (1996, reż. Wes Craven); dwa sequele, ostatni – 2000
- seria The Ring - krąg (1998, reż. Hideo Nakata); sequel i prequel, ostatni
- Blair Witch Project (1999, reż. Daniel Myrick, Eduardo Sánchez)
- Oszukać przeznaczenie (2000, reż. James Wong);
- początek XXI wieku
- Hannibal (2001, reż. Ridley Scott)
- Smakosz (2001, reż. Victor Salva)
- Czerwony smok (2002, reż. Brett Ratner)
- Oszukać przeznaczenie II (2002, reż. David R. Ellis)
- Resident Evil (2002, reż. Paul W. S. Anderson)
- The Ring (2002, reż. Gore Verbinski)
- Freddy kontra Jason (2003, reż. Ronny Yu)
- Piła (2004, reż. James Wan)
- Dark Water - fatum (2005, reż. Walter Salles)
- Oszukać przeznaczenie III (2006, reż. James Wong)
- Polskie horrory
- Lokis (1970) reż. Janusz Majewski
- Wilczyca (1982) i Powrót wilczycy (1990) reż. Marek Piestrak
- Widziadło (1983) reż. Marek Nowicki
- Medium (1985) reż. Jacek Koprowicz
- Opowieści niezwykłe (1963-1968) – 6-odcinkowy serial telewizyjny
[edytuj] Gry komputerowe
Najpóźniej horror wykształcił się w grach komputerowych. Na przełomie lat 80. i 90. XX w. powstawały pierwsze gry-horrory, później zapomniane z powodu słabej grafiki, np. Elvira, Bram Stoker's Dracula, jako grę-horror wymienia się także Dooma. Część z tych gier ma jednak swoich wiernych fanów po dziś dzień. Dopiero w drugiej połowie lat 90. horror stał się popularnym tematem gier komputerowych. Do bardziej znanych gier tego typu należą Blood, Resident Evil, Silent Hill, The Suffering, F.E.A.R. czy DOOM. Gry te wydawane były zarówno na komputery osobiste, jak i konsole.
[edytuj] Zobacz też
- John Carpenter
- Wes Craven
- Sean Cunningham
- Dracula
- Frankenstein
- Sam Raimi
- Kōji Suzuki
- Gore Verbinski
- Dreszczowiec
