Bracław
Z Wikipedii
Bracław (ukr. Брацлав, jid. בראָסלעוו - "broslew") – miasto na zachodniej Ukrainie na Wyżynie Podolskiej nad Bohem, znajduje się w rejonie (powiecie) niemirowskim obwodu (województwa) winnickiego, liczy 7 tys. mieszkańców. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z XII wieku. Od XIV w. Bracław znajdował się w granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego, a po unii lubelskiej w 1569 wszedł w skład Korony Królestwa Polskiego, stając się stolicą utworzonego województwa bracławskiego. W latach 1672-1699 okupowany wraz z bracławszczyzną przez Turcję. Od 1793 miasto należało do Rosji.
[edytuj] Historia
Pierwszy raz wzmiankowany w 1362 jako gród założony (wraz z Sokolcem i Winnicą) przez wielkiego księcia litewskiego Giedymina przy ujściu rzeki Puczywki do Bohu. Pierwszy zamek miał tu zbudować książę Konstanty Koriatowicz. Na początku XV wieku wielki książę litewski Witold odebrał Bracław Koriatowiczom i wyznaczył tu swego starostę.
Starostą bracławskim i winnickim był hetman wielki litewski Konstanty Ostrogski (1491-1517), wsławiony zwycięstwami nad Tatarami i Moskwą w bitwie pod Orszą (1514). Nie udało mu się jednak ochronić miasta i zamku przed zniszczeniem przez czambuł tatarski (1497). Bracław nazwano miastem św. Piotra Apostoła, którego wyobrażenie miało znajdować się na pierwszym herbie miasta. W 1541 roku mieszczanie bracławscy zbuntowali się przeciw rządom królewskiego starosty S. Prońskiego.
Na polecenie Aleksandra Jagiellończyka niewielki, ale dobrze ufortyfikowany zamek odbudowano, a przed 1545 rokiem dodatkowo wzmocniono. Pomimo to został zniszczony przez kolejny najazd chana tatarskiego, zwanego "carem perekopskim" – Dewlet-Gireja (1551). Winą za to obarczano starostę Bogdana Słupcę. Z miasta pozostały jedynie ruiny, a na ludnym dotąd przedmieściu ocalało zaledwie 200 osób. Wkrótce Bracław otrzymał lokację na prawie magdeburskim (1564) i już jako miasto został, zgodnie z postanowieniami unii lubelskiej przyłączony do Korony (1569). Przez ponad 200 lat był odtąd stolicą nowego województwa utworzonego z części Podola nad Dniestrem i Bohem, czyli Podola ukrainnego z najżyźniejszymi w Rzeczypospolitej glebami. Miasto należało cały czas do polskich królów i było rządzone przez starostów.
Specjalna komisja sejmowa wytyczyła (1570) granice nowego województwa – na zachodzie była nią rzeki Murachwa i Dniestr, od północy tzw. Czarny Szlak tatarski , biegnący wododziałem, pomiędzy Teterwią, Hniłopiatem i Rastawicą z jednej, a Śniwodą, Deśnicą i dopływami górnej Rosi z drugiej strony. Województwo bracławskie dzieliło się na dwa powiaty: winnicki i bracławski nieprecyzyjnie rozdzielone w (1546) szlakiem kuczmańskim. Południową część województwa Bracławskiego, ponad Dniestrem i stepami tatarskimi nazywano Pobereżem (we władaniu dwóch rodzin magnackich: Potockich i Koniecpolskich), słynęła z uprawy kukurudzy, kawonów i melonów, brzoskwini, moreli i szparagów. Pierwszym wojewodą bracławskim został książę Roman Sanguszko, a kasztelanem Jędrzej Kapusta.
Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej w 1589 nadała Bracławowi herb – krzyż w czerwonym polu, z błękitną tarczą pośrodku, na której znajduje się półksiężyc. Po przeniesieniu przez Sejm Rzeczypospolitej 1598 siedziby sądów ziemskich i grodzkich oraz sejmików z Bracławia do Winnicy, stała się ona faktyczną stolicę województwa. Nominalnie pozostawał nią jednak Bracław.
Nieopodal bracławskiego zamku bronionego przez miejscowego wójta, Romana Tyszkiewicza 5 października 1594 roku Kozacy pod wodzą Semena Nalewajki wymordowali tabor uciekinierów złożony z okolicznej szlachty. Rozpoczęły się blisko dwuletnie walki ze zbuntowanymi Kozakami.
Częste napady Tatarów i bliskość niespokojnej Siczy Zaporoskiej sprawiły że faktyczną stolicą województwa bracławskiego została Winnica (1598), nie zmieniono jednak nazwy województwa.
Podczas powstania Chmielnickiego Bracław opanował, mordując Polaków i Żydów (czerwiec 1648) oddział kozacki Iwana Hanży wspierany przez korpus Maksyma Krzywonosa. Miasto stało się wówczas siedzibą pułku bracławskiego (jednym z jego dowódców był późniejszy hetman kozacki Piotr Doroszenko) liczącego 2,5 tysiąca kozaków. Jego 22 sotnie kwaterowały w okolicznych miejscowościach, m.in. Rajgrodzie, Tulczynie, Jampolu, Szarogrodzie. 15-tysięczna armia polska nie zdołała zdobyć miasta (1653, 1654) bronionego przez Iwana Bohuna. W Bracławiu dwukrotnie przebywał Bohdan Chmielnicki (1650, 1655). Miastem władali wówczas m.in. Iwan Wyhowski, Jerzy Chmielnicki, Paweł Tetera, Piotr Doroszenko, Daniel Nieczaj.
Podczas rokoszu Lubomirskiego pod Bracławiem (1665) wierny Rzeczypospolitej hetman kozacki Paweł Tetera, nie doczekawszy się polskich posiłków został rozbity i zrzekł się urzędu hetmana. Swoją buławę ofiarował później jako votum w klasztorze jasnogórskim w Częstochowie.
Rzeczpospolita odzyskała Bracław dopiero na podstawie rozejmu andruszowskiego (1667).
Podczas walk z Kozakami Piotra Doroszenki, który wypowiedział posłuszeństwo Rzeczypospolitej i związał się z Turcją, 26 sierpnia 1671 roku hetman wielki koronny Jan Sobieski rozbił pod Bracławiem wojska kozacko-tatarskie.
Po upadku twierdzy w Kamieńcu Podolskim (1672) Rzeczpospolita została zmuszona do zawarcia hańbiącego traktatu w Buczaczu, oddającego Turcji całe województwo bracławskie. Ziemie te powrócił do Polski po pokoju karłowickim (1699).
Po kolejnych zniszczeniach podczas wojny północnej starosta bracławski Kalikst Poniński (1735-1785) sprowadził do miasteczka coraz później liczniejszą kolonię żydowską. W 1773 znaczną część miasta spalił pożar.
Sejm Wielki utworzył formalnie (1791) w województwie bracławskim czwarty powiat nadbohski jednak z powodu wojny z Rosją i rozbiorów decyzji nie wprowadzono w życie.
Bracław zagarnęła Rosja w II rozbiorze Polski (1793). Z województwa bracławskiego utworzono gubernię bracławską (wozneseńską), wkrótce zlikwidowaną. Bracław stopniowo podupadał. Po dawnej świetności pozostawały jedynie ruiny dawnego zamku (do dziś nie zachowane). Zainteresował się nimi car Mikołaj I Romanow, który polecił sporządzić plany jego odbudowy (1832), nigdy jednak nie zrealizowane.
W końcu XIX w. w liczącym 7 tys. Bracławiu żyło po 40% Ukraińców i Żydów i zaledwie 7% katolików (głównie Polaków). W XIX wieku miasto stało się ważnym ośrodkiem chasydyzmu. Znajduje się tu grób rabbiego Natana z Bracławia (zm. 16 października 1810), otoczony do dzisiaj wielką czcią przez Żydów. Jednak po przeniesieniu się (1866) kolejnego rabbiego Nachmana Chazana z Tulczyna do Humania tam powstało nowe centrum chasydyzmu na Ukrainie.
Bracław do końca XIX w. nie posiadał żadnego zakładu przemysłowego. Przeprowadzane wielokrotnie przez Ukraińców pogromy Żydów (1919, 1920), pomimo istnienia żydowskich oddziałów samoobrony, spowodowały spadek liczebności ludności żydowskiej z ponad 6 tys. ludzi do około tysiąca w 1939 roku.
22 lipca 1941 Bracław zajęły wojska niemieckie i rumuńskie. Niemcy do utworzonego tu getta przywozili Żydów deportowanych z Rumunii. 23 listopada 1942 roku wszyscy, łącznie ze starcami i dziećmi zostali rozstrzelani przez Niemców w pobliskim lesie. Łącznie zabito około 1,5 tys. osób. W marcu 1944 roku Bracław zajęły wojska sowieckie.
