III wojna północna
Z Wikipedii
III wojna północna (wielka wojna północna) toczyła się w latach 1700-1721 pomiędzy Danią, Rosją, Saksonią, Prusami i Hanowerem (od 1715) z jednej strony a Szwecją z drugiej. Rzeczpospolita formalnie pozostawała neutralna, ale znaczna część walk toczyła się na jej terytorium i jej kosztem. Zakończyła się podpisaniem pokoju w Nystad, w wyniku którego wzrosło znaczenie Rosji, a Szwecja utraciła status europejskiego mocarstwa.
Spis treści |
[edytuj] Pierwsze lata walk
W 1699 r. Dania, Saksonia i Rosja zawarły sojusz, którego celem było odzyskanie utraconych terytoriów. Konflikt rozpoczął się uderzeniem państw sprzymierzonych w roku następnym na Estonię i Inflanty. Władca państwa Trzech Koron, Karol XII, z pomocą floty angielskiej i holenderskiej przeprowadził desant na Zelandii, w ciągu dwóch lat pokonał Danię i wyłączył ją z działań wojennych, pobił Rosjan pod Narwą w 1700 r., sforsował Dźwinę, zajął Inflanty i Kurlandię oraz wkroczył do Polski, która formalnie zachowała neutralność. W 1702 r., Karol XII maszerował ze swą armią przez ziemie Rzeczypospolitej, dotarł do Warszawy nie napotykając oporu. Po zajęciu miasta Szwedzi ruszyli na południe, pokonując armię polsko-saską w bitwie pod Kliszowem. Szwedzi zajęli Kraków oraz Saksonię. Chociaż uzyskali poparcie polskiej szlachty, która zawiązała konfederację warszawską nie udało im się zająć całego kraju. W tym samym roku zwolennicy króla Augusta II Mocnego zawiązali w Sandomierzu antyszwedzką konfederację sandomierską, która miała służyć walce z kandydatem Karola XII do tronu polskiego, Stanisławem Leszczyńskim. Przesilenie nastąpiło dwa lata później – członkowie konfederacji sandomierskiej podpisali w Narwie układ z władcą Rosji, carem Piotrem I, wypowiadając formalnie wojnę Szwecji. W odpowiedzi, zwolennicy Leszczyńskiego zdetronizowali Augusta II i wprowadzili na tron swojego kandydata. W 1705 r. podpisał on w Warszawie traktat z Karolem XII, który całkowicie podporządkowywał Polskę Szwecji. Kolejnym obiektem ataków stała się Saksonia, która musiała w 1706 r. podpisać upokarzający traktat w Altranstädt. Ponadto, po klęsce sił Augusta II pod Wschową zrzekł się on praw do korony polskiej.
[edytuj] Przesilenie
Władca Rosji wykorzystał przerwę w działaniach wojennych wynikającą z zaangażowania się króla Szwecji w wewnętrzne sprawy Polski i zreorganizował swoją armię, m.in. zwiększył rolę artylerii. Dzięki sprawnej kampanii wojennej w 1704 r. Rosjanie odzyskali twierdze Dorpat, Narwa oraz Nöteborg (dzisiejszy Schlüsselburg), a także wkroczyli na obszar Rzeczypospolitej. Rok wcześniej przystąpili do budowy w okolicach ujścia Newy stolicy – Sankt Petersburgu. Nowa ofensywa ruszyła cztery lata później. Tym razem celem była Rosja. Karol XII zawiązał sojusz z przywódcą Kozaków, hetmanem Mazepą. Plan zakładał wspólny atak na Moskwę oraz utworzenie zjednoczonej Ukrainy. W czasie jego realizacji napotykano na niesamowite przeszkody, takie jak nagły atak mroźnej zimy, epidemia cholery, czy ciągłe ataki rosyjskich chłopów i mieszczan.
[edytuj] Pogrom połtawski
Dopiero wiosną 1708 r. 40-tys. armia szwedzka ruszyła z baz w Rzeczypospolitej na wschód, by rozprawić się z drugim bałtyckim rywalem. Już na samym początku kampanii Szwedzi doznali zawodu, nie otrzymując przyobiecanej pomocy ze strony Inflant i ukraińskiego hetmana Mazepy, z którym wcześniej się sprzymierzyli. 8 lipca 1709 w wielkiej bitwie pod Połtawą, z wojskami rosyjskimi, ponieśli sromotną klęskę. Sam król Karol XII wprawdzie ocalał, dzięki ucieczce z placu boju i schronieniu się w tureckim Stambule, lecz jego niezwyciężona dotąd armia, jaką poprowadził ze sobą, przestała praktycznie istnieć. Powrócił do kraju dopiero w 1713 r., już po utracie większości terenów przybałtyckich, by zginąć w 1718 r. w starciu z Duńczykami.
[edytuj] Pokój w Nystad
III wojna północna ostatecznie zakończyła się w 1721 r. pokojem w Nystad w Finlandii.
[edytuj] W skrócie
- 1700-1721 – wielka wojna północna, utworzyła się Liga Północna (przeciwko Szwecji wystąpili: Rosja – Piotr I Wielki, Dania – Fryderyk IV, Saksonia – Fryderyk August, Brandenburgia – Fryderyk I);
- 1700 – Szwecja została zaatakowana przez Danię, jednak pokonała ją; Karol XII pokonał Rosję nad Narwą, pobił również Sasów;
- 1701 – atak Szwedów na Polskę;
- 1702 – Karol XII rozbił wojska sasko-polskie pod Kliszowem;
- 1704 – Rzeczpospolita formalnie wypowiada wojnę Szwecji, tron polski objął Stanisław Leszczyński (kierowana przez Karola XII wolna elekcja);
- 1706 – bezpośredni atak Szwedów na Saksonię, Fryderyk August został zmuszony do kapitulacji oraz (przez układ Autranstadt) do zrzeknięcia się korony polskiej;
- 1708/9 – Piotr I zreorganizował swoją armię, kolejne starcie rosyjsko-szwedzkie, bitwa pod Połtawą, zwycięstwo po stronie Piotra I, Karol XII uciekł do Turcji;
- 1710/11 – krótka wojna turecko-rosyjska, zakończona szybko rozejmem;
- 1721 – pokój w Nystad. Podpisany traktat uczynił Rosję hegemonem w Europie Środkowo-Wschodniej oraz przyznał jej Ingrię, Karelię i Estonię.
[edytuj] Zobacz też
