Violoncello
De violoncello (of kortweg cello) behoort tot de groep van de strijkinstrumenten. Vanwege de lage en warme klank noemt men de cello ook wel de bariton onder de strijkinstrumenten.
Inhoud |
[bewerk] De oorsprong
De eerste cello werd in de zestiende eeuw gebouwd en waarschijnlijk heeft Gasparo da Salo (1540-1609) de definitieve vorm aan dit instrument gegeven. Als uitvinder van de cello wordt Tardieu, een geestelijke uit Tarascon, beschouwd.
[bewerk] Het instrument
De cello is ongeveer 120 cm lang. Kleinere afmetingen van de cello worden aangeduid als 1/4, 1/2 en 3/4 cello's. De cello is bespannen met vier snaren en heeft twee f-gaten. Een barokcello kan ook wel eens vijf snaren hebben. De snaren van de cello zijn van hoog naar laag gestemd: A, D, G, C. De snaren lopen vanaf het staartstuk over de kam naar de stemsleutels aan de bovenzijde van de hals, onder de krul. De kam bevindt zich tussen de klankgaten op het bovenblad. Het stemmen gebeurt met de grote stemknoppen aan de bovenzijde of, indien aanwezig, met de fijnstem-knoppen aan de benedenzijde van het staartstuk. Het instrument wordt op de juiste speelhoogte gebracht door het uitschuiven van de metalen staartpin aan de onderzijde.
[bewerk] Het spel
De cello wordt altijd zittend bespeeld, de pin steunend op de grond. De technieken om de cello tot klinken te brengen, lopen gelijk met die van andere besnaarde strijkinstrumenten.
[bewerk] De uitvoering
In het symfonieorkest heeft de cello vooral een begeleidende rol. In een orkest zitten de cello's aan de rechterhand van de dirigent, met daarachter de contrabassen. Op de cello wordt voornamelijk klassieke muziek gespeeld, maar ook in popmuziek en rockmuziek tref je soms een cello aan. Vaak heeft de cello een begeleidende rol. Bij barokmuziek neem de cello vaak de basso continuo partij voor z'n rekening. Verder is een cello onmisbaar in een strijkkwartet of in een kamerorkest; meestal ook in een pianotrio. Ook zijn er vele concerten, sonates, suites enz. geschreven met de cello als solo-instrument.
[bewerk] De cello in Jazz, Pop en metal
Cello een instrument puur voor klassieke muziek? Nee! Het instrument wordt al jaren veel gebruikt in (sombere) popballads. In Duitsland mag Wolfram Huschke als popcellist vele CD's. Ook in de jazz kom je de cello steeds vaker tegen. Voorloper van de cellojazz is de Nederlander Ernst Reijseger.
Apocalyptica, een metalband uit Finland, speelt al jaren met alleen cello's nummers van beroemde metalbands als Metallica na. Na hun eerste 2 albums, waar voornamelijk Metallica nummers te horen waren, zijn ze eigen nummers gaan schrijven. Naast snoeiharde metalmuziek spelen de bandleden van Apocalyptica ook in symfonieorkesten.
[bewerk] Klankproblemen
De cello kent een tweetal relatief zeldzame klankverschijnselen die niet in elke cello voorkomen. De verschijnselen hebben ter aanduiding een dierennaam gekregen:
- De muis: In de klankkast van de cello hopen zich na verloop van tijd stofdeeltjes op, die een klein korreltje kunnen vormen. Het voorzichtig heen en weer schudden van de cello kan het stofkorreltje in de klankkast hoorbaar maken. Het kan voor het getrainde gehoor hoorbaar zijn tijdens een opvoering en deze muis kan dus maar het beste verwijderd worden. Dat kan door de cello voorzichtig ondersteboven te houden de cello rustig heen en weer te wiegen. Met geduld kan het stofballetje dan via de f-gaten de klankkast verlaten.
- De wolfstoon: een schelle toon op de cello die ongewenst is. Deze klank komt ook voor bij goede cello's, maar niet alle cello 's hebben een wolf. De wolf is voor de goede bespeler niet moeilijk te vinden en ligt meestal tussen de E en de F. Een middel hiertegen is het plaatsen van een zogenaamde wolfdemper. Deze klem wordt geplaatst op een van de snaren, tussen de kam en het staartstuk. Een wolfsklem is te koop in de betere muziekzaak, de juiste plaatsing ervan vereist enige expertise.
[bewerk] Composities
Voorbeelden van composities voor de cello:
- Kol Nidrei van Max Bruch
- Rococovariaties ("Variaties op een Rococo Thema") voor cello en orkest van Pjotr Iljitsj Tsjaikovski
- Cellosonates van van Ludwig van Beethoven, Johannes Brahms, Antonio Vivaldi, Zoltán Kodály
- Celloconcerten van Dmitri Sjostakovitsj, Antonio Vivaldi, Antonín Dvořák, Edward Elgar, Joseph Haydn, Luigi Boccherini, Robert Schumann
- Zes suites voor onbegeleide cello van Johann Sebastian Bach
- Bachianas Brasileiras nr. 1 (8 cello's) en nr. 5 (sopraanstem en 8 cello's) van Heitor Villa-Lobos
[bewerk] Accessoires
Er zijn vele accessoires voor de cello, (sommige zijn belangrijker dan de andere).
- De cellokoffer. Wanneer de cello ergens heengebracht moet worden, kun je de cello en strijkstok kwijt in de koffer. De cellokoffer dient ter bescherming op reis.
- De cellohoes. De goedkopere variant van de cellokoffer. Hierin kun je de cello en strijkstok kwijt voor op reis. De cellohoes is van stof gemaakt en bied minder bescherming dan de cellokoffer.
- Hars wordt voor het spelen aangebracht op de haren van de strijkstok. Dit bevordert de wrijving met de snaren met het spelen en zorgt voor een mooi spel.
- De cellolat kan een simpel houten plankje zijn met gaatjes erin en een touw aan het eind erdoorheen. Het touw wordt onder de stoelpoot geschoven en de pin van de cello gaat in een gat van de cellolat. Hierdoor zal de cello tijdens het spelen niet wegglijden op een gladde vloer. Een alternatief hiervoor is om gewoon een rubberen dopje over de pin te schuiven (hoewel dit niet altijd handig is).
- De wolfsklem wordt soms geplaatst tussen de kam en het staartstuk om het wolven tegen te gaan.
- De sordino wordt gebruikt om het volume van de cello lager te laten worden.
- Vochtigheidsregelaars worden gebruikt om de vochtigheid in en rondom de cello op een goede en constante hoogte te houden.
[bewerk] Cellobouwers (vioolbouwers)
Een vioolbouwer is iemand die besnaarde instrumenten bouwt of repareert. Dit kan variëren van gitaar tot contrabas. De bekendste vioolbouwers zijn:
- Nicolo Amati
- Jaap Bolink
- Nicolò Gagliano
- Matteo Gofriller
- Giovanni Battista Guadagnini
- Giuseppe Guarneri
- Domenico Montagnana
- Stefano Scarampella
- Antonio Stradivari
- David Tecchler
- Carlo Giuseppe Testore
- Jean Baptiste Vuillaume
[bewerk] Bekende uitvoerders
Beroemde cellisten zijn:
- Pau Casals
- Yo-Yo Ma
- Mischa Maisky
- Jacqueline du Pré
- Giovanni Ricciardi
- Mstlav Rostropovitsch
- Paul Tortellier (uitvinder van de "kromme pin")
- Frances-Marie Utti
Bekende Nederlandse cellisten zijn:
- Monique Bartels
- Anner Bijlsma
- Jean Decroos
- Dmitri Ferschtman (Een rus die al jaren in Nederland woont en werkt)
- Larissa Groeneveld
- Godfried Hoogeveen
- Gregor Horsch
- Johan van Iersel
- Floris Mijnders
- Ernst Reijseger
- Quirine Viersen
- Pieter Wispelwey
Bekende Belgische cellisten:
- France Springuel
- Roel Dieltiens
- Viviane Spanoghe (website)
- Marie Hallynck
Bekende ensembles:
- Conjunto Ibérico (8 celli o.l.v. Elias Arizcuren)
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden in de categorie Cellos van Wikimedia Commons. |
