Heitor Villa-Lobos

Heitor Villa-Lobos (Rio de Janeiro, 5 maart 1887 — 17 november 1959) was een Braziliaans componist en cellist. Hij schreef vele werken voor orkest, ensemble en solo-instrumenten. Typisch voor zijn werk is het gebruik van Braziliaanse volksmuziek, maar er zijn ook stijlelementen in terug te vinden uit het impressionisme, expressionisme, barok en classisisme. Villa-Lobos is de bekendste Zuid-Amerikaanse componist.

[bewerk] Biografie

Zijn eerste lessen kreeg Villa-Lobos van zijn vader, die amateur was. Rond de eeuwwisseling was Villa-Lobos een musicus van niveau geworden, die in zijn onderhoud voorzag door cellospel in het café. In 1905 trok hij naar de Noordoostelijke staten van Brazilië. Het zou niet zijn laatste reis daarheen zijn. Die reizen waren altijd met romantiek omgeven; verhalen vol avontuur en kannibalisme, niet door iedereen geloofd, vergezelden de componist bij zijn terugkeer. Maar wat hij daarnaast meebracht, waren de diverse soorten volksmuziek die altijd van invloed zijn geweest op zijn geheel eigen klassieke stijl. Wel volgde hij een muziekstudie aan het Nationaal Muziekinstituut in Rio.

Vervolgens maakte hij in 1912 een tocht naar de binnenlanden van het Amazone-gebied en bracht in 1915 Rio in vervoering met zijn nieuwe muziek. In 1923 kreeg hij een overheidsbeurs om in Parijs zijn studie voort te zetten. Hij keerde in 1930 naar zijn vaderland terug als componist van internationale faam.

In hetzelfde jaar werd het muziekonderricht in Rio aan hem toevertrouwd en hij drukte er zijn eigen stempel op. Het nieuwe onderwijssysteem ontwierp hij zelf en de muziek die hij stimuleerde was geworteld in verschillende soorten volksmuziek en deed een expliciet beroep op het Braziliaans patriottisme.

In de veertiger jaren vierde hij zijn grootste triomfen. Een tournee als dirigent naar de VS in 1944 bracht hem waardering van de muziekkritiek en leverde compositieopdrachten op.

Twee jaar na de dood van Villa-Lobos werd er een museum aan hem gewijd: het Museu Villa-Lobos opende zijn deuren in Rio de Janeiro in 1961.

[bewerk] Werken

Zijn muziek voor kinderkoor was enorm van bezetting, en een halve eeuw na zijn dood is hij nog steeds populair bij de jonge generatie.

Behalve voor kinderkoor schreef Villa-Lobos voor een veelheid van bezettingen. Missen en pianoconcerten verschenen van zijn hand, en hij heeft zelfs wel filmmuziek geschreven. Maar wellicht is hij nog het beroemdst geworden met zijn muziek voor gitaar(-solo), onder meer gepropageerd door de Britse klassieke gitarist Julian Bream en de Australische John Williams.

Theaterwerken
- Izath (opera, 4 aktes), 1912-4;
- Uirapuru (ballet), 1917;
- Possessao (ballet), 1929;
- Pedra Bonita (ballet), 1933;
- Descobrimento do Brasil (filmmuziek);
- Magdalena (komedie, 2 aktes), 1947;
- Rudá, Dio d’amore (ballet), 1951;
- Génesis (ballet), 1954;
- Yerma (opera, 4 aktes, naar Lorca), 1955-6;
- Emperor Jones (ballet, naar O' Neill), 1956;

Werken voor koor en orkest
- Vidapura (Missa oratória), voor koor en orkest, 1919;
- Qt (Impressoes da vida mundana), voor vrouwenkoor, fluit, saxofoon, harp en celesta, 1921;
- Nonet (Impressaor pida de todo o Brasil), voor koor, fluit, hobo, klarinet, saxofoon, fagot, harp en slagwerk, 1923;
- Chóro #3 (Picapau), voor mannenkoor, klarinet, saxofoon, fagot en 3 hoorns, 1925;
- Chóro #10, voor koor en orkest, 1926;
- Chóros #14, voor koor en orkest, 1928;
- Manduárar, voor kinderkoor en orkest, 1940;
- Invocaáo em defesa da pátria, voor solostem, koor en orkest, 1943;
- Bachiana brasileira #9, voor koor en strijkorkest, 1945;
- Magnificat alleluia, voor solostem, koor en orkest, 1958

Orkestwerken
- 1910-1919
  - Suite, voor strijker, 1912; Celloconcert no.1, 1913; Suite, voor piano en orkest, 1913; Elégie, 1915; Myremis, symfonische gedicht, 1916; Naufrégio de Klénicos, symfonisch gedicht, 1916; Sinfonietta no.1, 1916; Symfonie no1 "O imprevisto", 1916; Danças características africanas, 1916; Amazonas, symfonische gedicht, 1917; Symfonie no.2 "Ascençao", 1917; Dança frenética, 1919; Symfonie no.3 "A guerra", 1919; Symfonie no.4 "A vitória", 1919;
- 1920-1929
  - Symfonie no.5 "A paz", 1920; Dança dos mosquitos, 1922; Fantasia de movimentos mistos, 1922; Verde Velhice, divertimento, 1922; Chôro #8, voor 2 piano’s en orkest, 1925; Chôro #6, 1926; Rudepoema, 1926; Chôro #11, voor piano en orkest, 1928; Chôro #9, 1929; Chôro #12, 1929; Chôro #13, voor twee afzonderlijke orkest en koperblazers, 1929; Introductie tot Chôros, voor guitaar en orkest, 1929; Momoprecoce, fantasy, voor piano en orkest, 1929;
- 1930-1939
  - Bachiana brasileira #2, 1930; Ciaxinha de boas festas, 1932; Papagaio do Moleque, episódo sinfónico, 1932; Ciranda das seta notas, fantasy, voor fagot en orkest, 1933; Bachiana brasileira #4, voor piano en orkest, 1930-36; Descobrimento de Brasil, 4 film suites, no.4 met koor, 1937; Bachiana brasileira #3, voor piano en orkest, 1938;
- 1940-1949
  - Saudade da juventude, suite, 1940; Bachiana brasileira no.7, 1942; Bachiana brasileira no.8, 1944; Symfonie no.6, “Sobre a linha des montanas do Brasil”, 1944; Pianoconcert no.1, 1945; Fantasia, voor cello en orkest,1945; Madona, symfonisch gedicht, 1945; Symfonie no.7, 1945; Sinfonietta no.2, 1947; Pianoconcert no.2, 1948; Fantasia, voor saxofoon en orkest, 1948;
- 1950-1959
  - Erosao (Origem do rio Amazonas), 1950; Symfonie no.8, 1950; Guitaarconcert, 1951; Pianoconcert no.3, 1952-7; Pianoconcert no.4, 1952; Symfonie no.9, 1952; Symfonie no.10 "Sum‚ pater atrium", voor tenor, bariton, bas, koor en orkest, 1952; Overture ‘L‘homme Tel’, 1952; Ochtendschemering in een tropisch woud, overture, 1953; Celloconcert no.2, 1953; Odissía de uma raça, 1953; Harpconcert, 1953; Pianoconcert no.5, 1954; Symfonie no.11, 1955; Harmonica concert, 1955-6; Symfonie no.12, 1957; Fantasia concertante, voor minstens 32 cello’s, 1958; 2 suites, voor kamerorkest, 1959; Het regenwoud, ‘Amazone’, symfonisch gedicht voor sopraan, koor en orkest,1959 (gecompleteerd door A. Heller)

Werken voor solostem en orkest
- Epigramas irónicos e sentimentais (naar Carvalho), 1921-3; 3 poemas indigenas, 1926; Suite suggestiva, 1929; Serestas, 1923-43; Bachina brasileira no.5, voor 8 cello’s en sopraanstem, 1938-45; Samba classico, ode, 1950

Strijkkwartetten
- Tussen 1919 en 1957 schreef Villa-Lobos zeventien strijkkwartetten voor twee violen, altviool en cello.

[bewerk] Registraties

De symfonieën van Villa-Lobos zijn binnenkort allemaal beschikbaar op het Duitse CD label CPO. De pianoconcert zijn op Decca verkrijgbaar uitgevoerd door Maria Ortíz. Enkele kortere orkestwerken zijn verkrijgbaar op de labels Marco Polo en Delos. Bij Brilliant verschenen de verzamelde strijkkwartetten, gespeeld door het Cuarteto Latinoamericano.