Utrechtse caravaggisten
Onder de Utrechtse caravaggisten wordt een groep schilders verstaan, die in de eerste decennia van de zeventiende eeuw als onderdeel van hun opleiding naar Italië reisden, die daar sterk onder de invloed van de werken van Caravaggio kwamen, en die na terugkomst in Nederland in Utrecht werkzaam waren. Zij maakten deel uit van een Europese kunststroming die bekend staat als het caravaggisme.
De voornaamsten onder hen zijn Hendrick ter Brugghen, Dirck van Baburen en Gerard van Honthorst. Andere schilders die in caravaggistische trant werkten zijn onder meer Jan van Bijlert en Jan Gerritsz. van Bronchorst.
Overigens is het aannemelijk, dat zij niet alleen rechtstreeks zijn beïnvloed door Caravaggio (die zij, met een eventuele uitzondering voor Ter Brugghen, niet persoonlijk gekend kunnen hebben), maar ook door schilders die al enige tijd in diens trant werkten, zoals Bartolommeo Manfredi en Orazio Gentileschi.
Typerend voor de Utrechtse caravaggisten is de realistische schildertrant, en de bijzondere behandeling van het licht (clair-obscur). Beide kenmerken waren ontleend aan Caravaggio.
Voor alle schilders geldt, dat zij enerzijds historiestukken schilderden (bijbelse en mythologische onderwerpen), en anderzijds genrestukken van een bijzondere soort: meestal waren het muzikanten, spelers of drinkers die zij ten halven lijve, dicht op de toeschouwer afbeeldden. Een opvallend thema was dat van de koppelaarster.
Het is een vreemd fenomeen dat deze groep vrij geïsoleerd in Utrecht actief was. Hun werken komen nogal on-Nederlands over, en werden daardoor ook lange tijd min of meer over het hoofd gezien. Tegenwoordig is er weer meer belangstelling voor deze schilders. Men is tot het inzicht gekomen dat zij een belangrijke schakel vormden tussen de Italiaanse barokkunst van Caravaggio en Nederlandse schilders als Rembrandt (clair-obscur), Frans Hals (genrestukken) en Vermeer (kleurgebruik).
