Gerard van Honthorst

De aanbidding van Jezus door de herders

Gerard Hermansz. van Honthorst (Utrecht, 4 november 1592 - Utrecht, 27 april 1656) was een Nederlands schilder, die gerekend wordt tot de Utrechtse caravaggisten.

[bewerk] Leven

Gerard van Honthorst was de zoon van een decoratieschilder, en kreeg zijn schildersopleiding van zijn vader en van Abraham Bloemaert. Hij reisde vervolgens naar Italië, waar hij vanaf 1616 vermeld wordt. Hij oogste er veel succes met zijn werk en vond er een belangrijke beschermheer in de persoon van Vincenzo Giustiniani, in wiens paleis hij een tijd lang woonde, en wiens weergaloze kunstcollectie hij zodoende kon bestuderen. Hij lreeg ook opdeachten van kardinaal Scipione Borghese, die hem het hoofdaltaar van de S. Paolo in Rome liet decoreren, en kardinaal Barberini, de latere paus Urbanus VIII.

In 1620 kwam hij terug naar Utrecht, waar hij nog hetzelfde jaar trouwde met Sophia Coopman. In 1622 trad hij toe tot het Sint-Lucasgilde en hij verwierf weldra een uitstekende reputatie. Aan het Domplein kocht hij in 1627 een ruim huis, waar hij een groot en zeer succesvol atelier opzette.

Honthorst kreeg opdrachten van de Engelse koning Karel I, waarvoor hij in 1628 naar Londen reisde, van de Hollandse stadhouder Frederik Hendrik, van de koning van Denemarken en van de keurvorst van Brandenburg. Om aan de vraag te kunnen voldoen opende hij in 1637 een tweede studio in Den Haag, en voortaan pendelde hij tussen Utrecht en Den Haag. Hij werkte mee aan de decoratie van de Oranjezaal in het Huis ten Bosch in Den Haag. Hij had vele leerlingen en helpers in zijn studio's, waaronder Joachim von Sandrart. Zijn broer Willem was zijn voornaamste medewerker. Zijn roem begon vanaf 1640 echter te verbleken. Na zijn dood werd hij in de Catharijnekerk in Utrecht begraven.

[bewerk] Werk

De koppelaarster

Honthorst schilderde historiestukken (bijbelse, mythologische, allegorische en literaire onderwerpen), genrestukken van drinkers en muzikanten en talloze portretten.

In Italië kwam Honthorst onder de invloed van Caravaggio en diens lichteffecten (clair-obscur). Maar ook Annibale Carracci was een bron van inspiratie. Hij ging zich specialiseren in nachtelijke taferelen met figuren die door fel kaarslicht beschenen worden. Deze schilderijen vielen zeer in de smaak van het publiek en leverden hem de bijnaam "Gherardo della Notte" op. Aan een rauw realisme heeft Honthorst zich echter nooit gewaagd; anders dan de werken van zijn collega's Hendrick ter Brugghen en Dirck van Baburen behouden zijn schilderijen altijd iets elegants dat aan Bloemaert herinnert.

Na zijn terugkomst in Utrecht bleef hij deze stijl nog enige tijd trouw, maar in de loop van de jaren twintig kwam er een steeds classicistischer inslag in zijn werk die het goed deed bij de adellijke heren. De gladde, koele schilderijen die uiteindelijk in zijn latere jaren ontstonden verraden weinig persoonlijkheid en worden tegenwoordig niet meer bijzonder gewaardeerd. Samuel van Hoogstraten schreef daarover in 1678:

Hondhorst [...] had in zijn bloeijende tijdt een wakker pinseel gevoert; maar, 't zy om de juffers te behaegen, of dat hem de winst in slaep wiegde, hy verviel tot een stijve gladdicheyt.

Zijn reputatie berust dan ook voornamelijk op zijn Caravaggistische periode.