Monofyletisch
In de biologie en in het bijzonder de taxonomie noemt men een groep organismen (een taxon) monofyletisch als aangenomen mag worden dat
- de laatste gemeenschappelijke voorouder van alle tot die groep behorende organismen zelf ook tot het taxon behoort
- alle afstammelingen ervan in de groep geplaatst zijn
Als een taxon niet aan voorwaarde 1) voldoet heet het polyfyletisch te zijn. Een taxon dat wel aan 1) maar niet aan 2) voldoet heet parafyletisch.
Een taxon 'vleugeldieren' dat zou bestaan uit vogels, vleermuizen en insecten zou polyfyletisch zijn omdat de stamvader van die groepen zelf geen 'vleugeldier' is.
Een goed voorbeeld van een taxon dat niet aan de tweede eis voldoet is de klasse Reptilia in de traditionele interpretatie. Dit taxon bevatte traditioneel de hagedissen, slangen, schildpadden, de brughagedis en de krokodillen. Zij hebben allemaal wel een gezamenlijke voorouder die ook reptiel is, maar de vogels bijvoorbeeld stammen daar ook vanaf, omdat zij uit een groep 'reptielen' ontstaan zijn. De Reptilia zijn dus een parafyletische groep tenzij de vogels er ook bij geteld worden, en eigenlijk ook de zoogdieren aangezien zij ook van reptielen afstammen. Dan zouden de Reptilia dan weer bij de Amphibia moeten worden gerekend om dit dan monofyletisch te maken en deze zouden dan weer bij de Pisces moeten worden gerekend om ervan een monofyletisch taxon te maken enzovoort enzovoort.
In de moderne taxonomie streeft men er zo veel mogelijk naar alleen met monofyletische taxa te werken. Veel vroegere indelingen worden daarom als verouderd beschouwd. De mogelijkheid om het DNA van organismen te vergelijken heeft dit proces van herziening in een stroomversnelling gebracht.
Volgens de traditionele evolutionair-systematische definitie zijn parafyletische taxa echter ook monofyletisch, want afgeleid van een enkele voorouder, zij het ter exclusie van bepaalde afstammelingen. Het onderscheidt parafyletische groepen van holofyletische groepen die alle afstammelingen van een enkele voorouder omvat, en dus overeenkomt met de cladistische definitie van monofylie.
