Reto-Romaans
Het Reto-Romaans (ook gespeld als Rheto-Romaans of Raetoromaans) of Alpenromaans is een verzameling dialecten en talen in de Zwitserse en Italiaanse Alpen die behoort tot de Romaanse talen. Er zijn drie groepen: het Rheto-Romaans van het Zwitserse kanton Graubünden, dat van de Dolomieten in Zuid-Tirol (ook: Ladinisch) en dat van Friuli-Venezia Giulia (ook: Friulisch). Onderling zijn deze talen nauwelijks verstaanbaar en velen beschouwen ze als aparte talen. Dit artikel gaat uitsluitend in op het Reto-Romaans in enge zin: dat van Zwitserland.
[bewerk] Sprekers
Het Reto-Romaans (ter plaatse meestal kortweg: Romaans) heeft ca. 66000 sprekers (bron: Universiteit Zürich) en heeft in het drietalige kanton Graubünden de status van officiële taal. Elders in Zwitserland en op federaal niveau is dat niet zo: de landelijke wetten worden in drie talen opgesteld, en niet in het Reto-Romaans. (NB sinds een paar jaar wordt alles ook in het Rumantsch Grischun gepubliceerd, en geldt dat als vierde landstaal.)
Problematisch is in dit verband steeds de heterogeniteit van de taal geweest: er zijn vijf hoofddialecten, waarvan de uitersten onderling moeilijk verstaanbaar zijn en de overgangsdialecten leggen te weinig gewicht in de schaal om als compromis te kunnen dienen. De meeste sprekers telt het Surselvisch, de westelijkste variant, gevolgd door het Vallader, de oostelijkste. Sinds 1982 bestaat het Rumantsch Grischun, een kunstmatige standaardtaal die berust op de drie grootste dialecten en nu in het onderwijs wordt gebruikt, maar die niemands moedertaal is en die onder de Retoromaans-taligen weinig sympathie geniet.
[bewerk] Dialecten
Het Reto-Romaans omvat de volgende vijf dialecten:
- Het Surselvisch in het dal van de Voor-Rijn en elders in het Bündner Oberland,
- Het Sutselvisch in het Schamsertal en het Surmeirisch in Oberhalbstein en het Albulatal, samen het Mittelbündnerisch,
- Het Vallader en het Puter, respectievelijk in het Unter-Engadin en het Ober-Engadin (het dal van de Inn) die samen Engadinisch of Ladinisch worden genoemd (de laatste term niet te verwarren met het Ladinisch van de Dolomieten). Deze beide varianten lijken wat meer op het Italiaans.
Veel sprekers van het Reto-Romaans wonen inmiddels buiten Graubünden, bijvoorbeeld in Zürich of Genève.
De taal kan als volgt geklasseerd worden:
[bewerk] Externe links
 |
Zie de Reto-Romaanse editie van Wikipedia |
| Indo-Europese talen > Kentum-talen > Italische en Romaanse talen > | ||
| Romaanse talen: | Italische talen: | |
| Aragonees | Aroemeens | Arpitaans | Asturisch (Leonees - Mirandees) | Catalaans | Corsicaans | Dalmatisch | Frans | Galicisch | Gascoons (Aranees) | Istriotisch | Istro-Roemeens | Italiaans | Ladino | Mozarabisch | Napolitaans | Occitaans | Portugees | Retoromaans (Ladinisch - Friulisch) | Roemeens | Sardisch | Spaans | Venetiaans | Faliskisch | Latijn | Oskisch | Umbrisch | Zuid-Piceens | |
