Poolse campagne
De Poolse Campagne was de Duitse veldtocht tegen Polen, onder de codenaam Fall Weiss, en vormde het openingsbedrijf van de Tweede Wereldoorlog.
Inhoud |
[bewerk] Voorgeschiedenis
In 1919 was te Versailles een deel van Duitsland aan Polen toegewezen. Polen kreeg via de Corridor een toegang tot de zee bij de havenstad Gdynia. Ingeklemd tussen deze Corridor en de Duitse exclave Oost-Pruisen lag de stad Danzig, die als Vrije Stad Danzig tot onafhankelijke stadsstaat was uitgeroepen. In Polen en Danzig woonden door deze annexaties veel Volksduitsers, terwijl Duitsland zelf ongelukkig was met het verlies van Danzig en de isolatie van Oost-Pruisen van de rest van Duitsland. Hitler had deze gebieden altijd voor Duitsland opgeëist, maar was na zijn machtsovername hier veel gematigder in geworden. In 1935 sloten Duitsland en Polen zelfs een non-agressiepact, en in 1938-1939 kreeg Polen een stuk van Tsjecho-Slowakije.
Vanaf maart 1939, toen het land een aanbod van Hitler voor veel nauwere samenwerking onder Duitse leiding afwees, had Duitsland echter de druk op Polen steeds verder opgevoerd. De eisen werden steeds zwaarder: eerst eiste men de aanleg van een snel- en spoorweg op Poolse kosten door de Corridor, later eiste men het hele gebied inclusief Danzig op. Polen wilde het gebied dat tot 1919 van Duitsland was geweest echter niet aan Duitsland teruggeven. Polen werd hierin door Engels-Franse garanties gesteund en gaf geen krimp. Bovendien had Polen, op dat moment geregeerd door een militaire dictatuur, op papier één van de sterkste legers van Europa.
Hitler wou Polen gebruiken als een gebied voor zijn Lebensraum-ideeën en vreesde dat Polen een pact zou sluiten met Rusland en Duitsland zou aanvallen. Daarom sloot Hitler in augustus 1939 het Molotov-Ribbentroppact tussen Duitsland en de Sovjet-Unie, en werd alles in gereedheid gebracht voor een aanval op Polen. Onderdeel van het pact was de opdeling van Polen tussen Duitsland en de USSR. Ook werd een grensincident voorbereid: SS'ers zouden via operatie Himmler het Duitse radiostation van Gleiwitz overvallen waarbij een aantal dode gevangenen, verkleed in Poolse legeruniformen, werden achtergelaten. Dit incident wekte de indruk dat de Polen de agressors waren en de Duitsers gebruikte dit als alibi om de invasie van Polen, en daarmee ook de Tweede Wereldoorlog, te starten.
[bewerk] De overval
In de nacht van 1 september 1939 vond het incident plaats, en viel het Duitse leger Polen binnen. Nog steeds is het niet ongebruikelijk deze campagne als een Blitzkrieg te omschrijven. Dit woord wordt echter in meerdere betekenissen gebruikt en die aanduiding kan vele misverstanden oproepen.
Op het operationele niveau ging het bij Fall Weisz om een conventionele frontale aanval waarbij infanterie-eenheden en pantserdivisies in samenwerking het Poolse front braken. Dat dit hun gelukte was een gevolg van een falende Poolse voorbereiding. Om Hitler niet te provoceren had men de mobilisatie en het aanleggen van veldversterkingen tot het laatste moment uitgesteld. Daardoor kon geen effectief gebruik worden gemaakt van wat potentieel Polen sterkste punt zou zijn geweest: dat het land in tegenstelling tot Duitsland (dat door de beperkingen opgelegd door het Verdrag van Versailles vele jaarcohorten niet had kunnen trainen) een grote geoefende reserve bezat. Dat de Duitsers in de beginfase al pantserdivisies inzetten was in strijd met hun officiële doctrine en noodzakelijk geworden door een tekort aan infanteriedivisies.
Op het strategische niveau was de operatie een enorme vernietigingsslag, een Kesselschlacht volgens de klassieke 19e-eeuwse methode van Von Moltke en Von Schlieffen. Het Poolse leger werd verpletterd waarbij Oost-Pruisen als "aambeeld" diende en de Duitse hoofdmacht, in rechte lijn over een breed front uit Silezië oprukkend, als "hamer". Hoewel er weinig verrassends was aan dit manoeuvre, speelden de Polen hem in de kaart door een belangrijk deel van hun troepen in Posen te concentreren om zelf een verrassingsaanval richting Berlijn uit te voeren. Dit plan had alleen kans van slagen als het Duitse offensief zou vastlopen. Toen dit niet gebeurde viel de Poolse aanvalsmacht de linkerflank van de Duitse hoofdmacht aan. Dit vertraagde de Duitse operaties enkele dagen totdat alle krachten waren verbruikt.
Vatten wij "Blitzkrieg" op als een tactiek waarbij men gebruikt maakt van gewaagde diepe penetraties dan had dus juist de Poolse strategie meer weg van zo een Blitzkrieg. Gebruiken wij het woord echter als een synoniem voor gemechaniseerde bewegingsoorlog in het algemeen dan is het wel op de Duitse operatie van toepassing want Duitsland beschikte al over vele pantservoertuigen.
Op technologisch niveau hadden de Duitsers een duidelijke voorsprong: men kon vier maal zoveel pantservoertuigen en acht maal zoveel tanks in eigenlijke zin inzetten. Vaak wordt hiervan echter een karikatuur gemaakt waarbij men het beeld schetst van Poolse bereden cavalerie die met getrokken sabel of lansen charges uitvoert tegen tanks. In werkelijkheid was de cavalerie deels gemoderniseerd tot gepantserde cavalerie (dus met tanks), en deels omgezet naar mobiele infanterie, waar het paard als vervoermiddel diende om snel op het slagveld te geraken. Een aantal kleinere Duitse infanterie- eenheden werd echter wel door wanhopige ouderwetse cavaleriecharges half onder de voet gelopen toen sommige Poolse eskadrons liever ten onder gingen in een zelfmoordaanval volgens de oude tradities uitgevoerd, dan zich over te geven. Polen produceerde zelf tanks en tankettes en had er ook een aantal aangekocht van Engeland en Frankrijk. Bijna alle Duitse tanks waren erg licht, van het type Panzerkampfwagen I of Panzerkampfwagen II en eenvoudig uit te schakelen door Poolse antitankkanonnen.
Ook de Poolse luchtmacht was vrij klein en had de snelle technologische ontwikkelingen van vlak voor de oorlog niet kunnen volgen. Men besefte dit terdege en de vliegtuigen werden daarom verspreid over geheime noodvliegvelden. Het verhaal dat de Poolse luchtmacht al in de eerste uren vernietigd werd, iets wat men vaak als een typisch onderdeel van een "Blitzkrieg" beschouwt, is dus al evenzeer een mythe. In die tijd was het fysieke effect van luchtaanvallen overigens erg marginaal — maar het psychologische effect op het moreel van de vijand soms verpletterend.
[bewerk] Internationale Reactie
Op 2 september deed Mussolini een voorstel voor een conferentie zoals in München. Duitsland, Engeland, Frankrijk en Italië zouden deelnemen. Mussolini was bang in een oorlog verzeild te raken, en wilde graag nog een paar jaar vrede. Het mocht niet baten: Engeland en Frankrijk eisten onmiddellijke terugtrekking. Duitsland zette de campagne door, en de volgende dag, 3 september, verklaarden Engeland en Frankrijk Duitsland de oorlog. Dit was een enorme tegenvaller voor Hitler en voor de Duitse generale staf. Hitler was er vast van overtuigd geweest dat ook ditmaal de Entente zou inbinden. Hermann Goering reageerde op de onheilstijding met de uitroep: "Als we deze oorlog verliezen, moge God ons genadig zijn!".
Frankrijks reactie was echter erg traag. De Duitse westgrens was grotendeels van troepen ontbloot — men had immers alles nodig tegen Polen — maar pas op 7 september openden de Fransen het Saaroffensief. Dat vorderde erg langzaam door de fortificaties van de Westwall en werd reeds na een week beëindigd toen Polens situatie toch al hopeloos bleek. Frankrijk was evenmin als Duitsland klaar voor een confrontatie en de Franse doctrine, methodischer dan de Duitse, bood geen plaats voor gewaagde uitvallen richting Ruhrgebied.
[bewerk] Verloop van de Oorlog
Onmiddellijk na het begin van de strijd braken er etnische onlusten uit. Volksduitsers hielpen in sommige gevallen de Wehrmacht, terwijl in het oosten de Polen hun woede koelden op de daar aanwezige Duitse minderheid. Na de capitulatie roeiden de Duitsers meteen systematisch de Poolse elite uit.
In de eerste week gelukte het het Duitse leger om in het noorden door de Corridor op te rukken naar Oost-Pruisen en Danzig te bezetten. In het zuiden voltooide de hoofdmacht de opmars vanuit Silezië en Slowakije naar Warschau. De Poolse tegenaanval door hun omgedraaide centrum vanuit Posen vertraagde echter de aanval op de hoofdstad. Daarna mislukten aanvallen door Duitse tankeenheden. Daardoor hoopte de Poolse regering in het oosten, geholpen door de regentijd midden oktober, het front alsnog te stabiliseren. Maar dan grijpt de Sovjet-Unie in.
Op 17 september 1939 overschreden 30 Russische divisies de Poolse grens. Ze rukten op naar de Curzonlijn, waarbij ze van de gedemotiveerde Poolse grenswachten en het restant van het leger weinig tegenstand ontmoetten. Volgens afspraak bezetten zij het oosten van het land, "ter bescherming van de Wit-Russische en Oekraïense minderheden tegen eventuele Poolse en Duitse (sic!) agressie. Voor de Duitsers was dit een zeer spannend moment: als Stalin ze zou verraden en de kant van de geallieerden kiezen was voor Duitsland de oorlog al meteen verloren. De voorraden grondstoffen, olie en munitie bevonden zich op een kritiek laag peil. Maar Stalin liet deze kans om zich vrijwel risicoloos van Nazi-Duitsland te ontdoen onbenut voorbijgaan. Waarschijnlijk was Stalin bang voor een eventuele vergeldingsactie afkomstig van Japan. Japan behoorde immers tot een van de drie Asmogendheden en was een buurland van Rusland. Anderzijds was Rusland heel blij met deze gemakkelijke gebiedsuitbreiding.
De Duitsers en Russen bezetten samen het land. Op 27 september gaf Warschau, murw gebeukt door onophoudelijke bombardementen, zich over, op 6 oktober werd de laatste verzetshaard opgeheven. De nieuwe Duits-Russische grens werd getrokken. Een deel van Polen werd bij Duitsland gevoegd, en rond Warschau werd een Generaal-Gouvernement gevormd, waar Hans Frank gouverneur werd. De Poolse regering week, samen met een deel van de zuidelijke legers, uit naar Roemenië en vervolgens naar Londen. De Polen zouden opnieuw een leger vormen in Frankrijk en na Fall Gelb in Engeland. Stalin die eerst veel Polen liet vermoorden of als slavenarbeider gebruiken, zou later in de oorlog toestaan dat sommigen naar het westen vertrokken en daarna ook zelf een Pools leger oprichten dat de kern zou vormen van de strijdmacht van de naoorlogse volksrepubliek. Na de oorlog zou de Sovjet-Unie het grootste deel van Oost-Polen niet meer teruggeven, en Polen compenseren met een deel van Duitsland.
