Naturalisme

Naturalisme kan twee betekenissen hebben. Enerzijds is het naturalisme een (wetenschaps)filosofische stroming, anderzijds kan met naturalisme een stroming binnen de kunst bedoeld worden.

[bewerk] Naturalisme binnen de filosofie

Binnen de wetenschapsfilosofie was "naturalisme" tot de jaren twintig van de twintigste eeuw een term voor de positie die tegengesteld was aan die van het Idealisme. Het Idealisme meende dat de hele werkelijkheid één groot bewustzijn was, een subject; naturalisme daarentegen dat de werkelijkheid slechts een autonoom object was, de Natuur. Nadat het Idealisme veel aan aanhang had verloren, werd "naturalisme" een meer algemene term voor alle soorten filosofie die een strikt "natuurlijke" interpretatie van de werkelijkheid proberen te geven. "Bovennatuurlijke" verklaringen worden zoveel mogelijk uitgesloten. Het naturalisme is zeer dominant binnen de westerse natuurwetenschap. Descartes kan beschouwd worden als een belangrijke voorloper van het naturalisme in de meest algemene zin. Later is de evolutietheorie een grote rol gaan spelen als naturalistische verklaring voor de oorsprong van het leven.

[bewerk] Naturalisme binnen de kunst

Het naturalisme als stroming binnen de kunst maakte vooral in Frankrijk in de jaren 1850-1890 furore maakte. Het is een reactie op de Romantiek en vloeit voort uit het realisme. Deze stroming werd door schilders als Courbet ingezet en streefde er naar de realiteit zo nauwkeurig mogelijk weer te geven. Het naturalisme ging nog een stap verder en benaderde de menselijke realiteit op wetenschappelijke wijze. Men doorbrak taboes en liet de menselijke samenleving zien zoals die is. Nu geen verhalen meer over koningen, maar over de man van de straat, over arbeiders en prostituees. Waarom schrijven over mooie dingen als overal ellende, oorlog en dood overheersen, zo vond men. De grote voorman van het naturalisme was de Franse schrijver Zola (1840-1902).

Het Duitse naturalisme werd sterk beïnvloed door buitenlandse schrijvers als Zola, de gebroeders Goncourt, Tolstoj, Dostojevski, Strindberg en Ibsen. De thema's zijn het wetenschappelijk positivisme, het materialisme, de industrialisering en de grote maatschappelijke veranderingen. De sociale misstanden worden in alle scherpte en tot in het detail getoond. De stijl krijgt het karakter van een reportage. In Duitsland zijn Hauptmann, Holz en Anzengruber de voornaamste vertegenwoordigers van deze stroming. Vertegenwoorders van het naturalisme in de Nederlandse letterkunde zijn Marcellus Emants en Frans Coenen.