Metafysica
Metafysica betekent gemeenlijk: Wat na de natuur (fysica) komt, wat de natuur "overstijgt". 'Meta' kan dan zowel 'na' als 'bovenuit' betekenen.
Metafysica is de spil van de filosofie. Metafysica bestudeert het zijnde als zijnde in zijn eigenschappen en in zijn oorzaken. De materie is niet noodzakerlijkerwijs een eigenschap van het zijnde (bijvoorbeeld zwaartekracht). Waarheid is een eigenschap van het zijn.
Thema's die de metafysica bestudeert zijn:
- wat betekent zijn?
- waardoor, waarvoor?
- wat voor manieren van zijn, zijn er (bijvoorbeeld, personen).
- het begrip "goed" wordt gedefiniëerd en onderzocht.
Inhoud |
[bewerk] Filosofie
De term metafysica is echter oorspronkelijk afkomstig van Andronicus van Rhodos, de eerste uitgever van de persoonlijke geschriften van Aristoteles die de verhandelingen die in zijn uitgave volgden op diens Fysica Ta meta ta fysica noemde, waarmee hij slechts aangaf dat de boekrollen "op de boekenplank" volgden "na de Fysica" 1. Deze werken gaven hun naam aan de erin behandelde vraagstukken, die later dus als typisch "metafysisch" werden gezien. Aristoteles zelf gebruikte de term metafysica niet, maar spreekt over 'eerste filosofie'. De 'eerste filosofie' gaat vooraf aan alle andere wetenschappen en poogt een inzicht te verkrijgen in de eerste oorzaken van al wat is.
Onder metafysica verstaat men de wijsgerige leer die niet de realiteit onderzoekt zoals we die ervaren door middel van onze uiterlijke zintuigen (zoals de fysica), maar datgene wat boven de materie uitgaat, de totaliteit van al het gegevene. Die eenheid kan in beginsel zowel in een buiten onze wereld liggende 'ware' ("transcendentale") werkelijkheid worden geponeerd, zoals Plato deed, of ("immanent") in de vele bijzondere ervaringsgevens zelf, in een diepere grond, waarin de gegevenheden alle zijn gefundeerd, zoals Aristoteles deed.
Metafysica is de leer over de gronden van de werkelijkheid, waarin een omschrijving gemaakt wordt van de zijnsorde; zijnsleer. Metafysica tracht informatie te geven over de werkelijkheid als geheel. Ze beoogt een algemene omschrijving van het gehele universum, waarin alle fundamentele soorten dingen worden vermeld waarvan we weten dat ze tot het inventaris (of codex) van het heelal behoren, en te gelijker tijd wordt onderzocht in hoeverre het waarschijnlijkheid is dat er zich nog andere fundamentele dingen bevinden waarvan we niet met zekerheid weten dat ze er zijn. Metafysica is dus een discipline die niet alleen de realiteit onderzoekt zoals die in onze ervaring gegeven is, maar de totaliteit van al het gegevene, met inbegrip van datgene wat deze éénheid construeert, de tijdloze en onveranderlijke vorming. Het onderzoeksvoorwerp (of denkobject) van de metafysica is het zijnde als zijnde, dit wil zeggen elk zijnde in zijn verschil en tegelijk in zijn overéénkomst met al het andere. Volgens de metafysica is er niets, of het moet bestaan in de samenhang (of de relatie) met alles. Het kan niet anders, dan dat hier tegen een grondige scepsis zou opkomen. De vraag stelt zich of het menselijke kenvermogen op het hachelijke onderzoeksgebied van de metafysica wel bevoegd is, en of de gemaakte aanspraken op kennis iets meer zijn dan slechts uitgesproken woorden, lege klanken, zonder énig contact met de wereld der bestaande dingen...
[bewerk] De scholastiek
Het vroege Christendom was sterk doortrokken van neoPlatonische invloeden. In de middeleeuwen (mede omdat er door de kruistochten meer over de klassieke schrijvers bekend werd) werd een enorm filosofisch metafysisch systeem opgebouwd rond het gedachtengoed van Plato en Aristoteles. Uiteindelijk bleek de laatste het meest bepalend te zijn voor de inhoud van de filosofie.
De metafysica van de scholastiek had het uitgangspunt dat er werkelijke wezens/dingen buiten ons bestaan. We kennen ze aanvankelijk door zintuiglijke waarneming. Het verstand haalt alle individualiserende aspecten van de afzonderlijke wezens af zodat uiteindelijk alleen maar (bv) de eik, de leeuw en de mens overblijven. Het object wordt dus een abstractie en daarmee wordt veralgemenisering mogelijk. (In plaats van "deze boom haalt zijn sappen uit deze kleigrond" wordt het: "de boom haalt zijn sappen uit de grond"). Metafysisch onderzoek houdt zich met dit soort vraagstukken bezig. In de hoogtijdagen van de westerse metafysica, de scholastiek (12e eeuw en later), ging men ervan uit dat ieder mens, ieder dier, ieder stofdeeltje op zichzelf bestaat, onafhankelijk van de andere dingen. Alleen het individuele bestaat. (Hóe dat individuele bestaat is verder een zaak van de wetenschappen, niet van de metafysica). Kenmerkend voor de scholastieke metafysica is dus haar wezenlijke pluralisme. Het is dus ook in deze zin dat Thomas Aquinas de Fons Vitae van Avicebron (de apologeet van het neoPlatonisme en het Arabische pantheïsme) "eerder een giftige put dan een levensbron" noemde...
Om een nadere uitwerking te geven aan de metafysica van de scholastiek nemen we het voorbeeld van een boom. Bij de licht glooiende heuvel aan de rand van het bos staat een eik. Hij heeft een ruige schors. De stam heeft een bepaalde dikte, zijn bladeren zijn donkergroen. Het ding moet, gezien grootte en dikte, erg zwaar zijn. Oftewel, er zijn heel veel wezensbepalingen van die boom mogelijk, en in de taal van de scholastiek worden deze bepalingen klassen of categorieën genoemd, categorieën van hoeveelheid, hoedanigheid, actie/passiviteit, tijd, ruimte etc. Maar nooit mag vergeten worden dat al deze klassen of categorieën, die an sich al tamelijk fundamenteel zijn, iets nog fundamentelers vóóronderstellen. In Aristoteles' woorden: "Kun je je het wandelen voorstellen zonder iemand die wandelt"? Zoals men zich het wandelen niet kan voorstellen zonder wandelaar, zo kan men zich de categorieën niet voorstellen zonder subject waar ze op betrokken zijn. De scholastiek noemt (samen met en in navolging van Aristoteles) zo'n subject substantie of zelfstandigheid. Dit is de meest fundamentele categorie, alle andere klassen zijn bijkomstigheden, accidenten (Lat: accidentia)
In de huidige tijd liggen (mede onder invloed van onze huidige kennis, vnl die van de natuurwetenschappen) soms allerlei misverstanden op de loer. Het meest belangrijk is wellicht het volgende: de scholastieke wijsbegeerte heeft nooit gesuggereerd of zelfs beweerd dat ze zou weten waarin de ene substantie verschilt van de andere. Substantie is niet hetzelfde als wat men tegenwoordig materie noemt. Materieel gezien is het substantiebegrip flinterdun, de scholasticus wist op rationele gronden dat er iets als "substantie" bestond want als je een accident kon aantonen (de dikte van de eik) dan was daarmee meteen de substantie zelf (de eik) aangetoond. De metafysica is een zijnsleer (ontologie) en (dus) geen kenleer (epistemologie)
[bewerk] Positieve wetenschappen
In de moderne wetenschap wordt onder metafysica verstaan: het terrein van de modellen, theorieën, hypothesen etc. die niet experimenteel getoetst kunnen worden. Dit in tegenstelling tot de fysica, die betrekking heeft op de theorieën etc. die in beginsel experimenteel getoetst kunnen worden. In deze zin komt het gebruik van de term metafysica sterk overeen met dat van de term metatheorie. Zo valt bijvoorbeeld de zwaartekrachttheorie over de interactie van een zwart gat met zijn omgeving onder de fysica, terwijl hypothesen over verschijnselen in een zwart gat tot de metafysica behoren, omdat ons volgens de huidige inzichten geen informatie uit een zwart gat kan bereiken. Evenzeer behoort alles wat zich in tijd of ruimte buiten het waarneembare heelal afspeelt tot de metafysica. Volgens deze definitie van het begrip metafysica kunnen theorieën over zeer obscure en niet met de zintuigen waarneembare verschijnselen (bijvoorbeeld neutrino's) tot de fysica behoren en theorieën over 'normale' objecten (bijvoorbeeld een voetbal in een parallel universum) tot de metafysica. Heel omstreden is de vraag of de termen en concepten van een theorie over waarneembare objecten als zodanig metafysich zijn (zodat vragen als: "Wat is Ruimte?", "Wat is Tijd?", "Wat is een neutrino?" wellicht zinvol zijn) of dat ze volledig overeenkomen met hun verwijzing naar de ervaring van fysieke objecten. Dat vraagstuk zelf behoort echter weer niet tot de wetenschap, maar tot de metafysica.
[bewerk] Zie ook
| Bron(nen): |
|
